«Тамақтандыру кәсіпорында өнім өндіру технологиясы және оны ұйымдастыру»

Кәсіпорын жұмысының бір сағатта қызмет көрсетілетін тұтынушылар саны мына формуламен анықталады:

(1)
мұндағы: – бір сағатта қызмет көрсететін тұтынушылар саны ;

Р – зал сыйымдылығы (орын саны) ;

– орынның бір сағаттағы айналымы ;

х –залдың толуы,%
Бір күндегі тұтынушылар саны құрайды:

= (2)
Басытқыханалар

1-кесте

Жұмыс уақыты	Орынның бір сағатта айналымы, рет	Бір сағатта залдың толуы,%	Тұтынушылар саны
8-9	3	40	60
9-10	3	50	75
10-11	3	50	75
11-12	2	50	50
12-13	2	90	90
13-14	2	90	90
14-15	2	90	90
15-16	3	60	90
16-17	Үзіліс
17-18	3	30	45
18-19	3	50	75
19-20	3	60	90
20-21	3	30	45

= =50 = = 90
= = 75 = =90 = = 90

= 75 = = 90 = = 45
= = 75 = = 90 = = 45

Барлығы: = 875

Тағамдардың жалпы саны былай анықталады:

n = m (3)
мұндағы, n – бір күнде таратылатын тағам саны;

– тұтынушылар саны;

m– тағамдардың тұтынулы коэффициенті;

Тағамдардың жалпы санын анықтағаннан кейін олардың жеке – жеке санын табу үшін топ топқа проценттік арақатынаспен бөледі. Егер кәсіпорын кешенді мәзір бойынша жұмыс істесе, кешеннің құрамына кіретін тағамдар саны осы мәзір пайдаланатын тұтынушылардың санына сәйкес болуы қажет.

Үйге жіберілетін тағамдар саны мен формула бойынша анықталады:

Жеке топтарға байланысты тағамдарды тарату келесі ретпен жүргізіледі: көжелер – 45%, II ыстық тағамдар – 50%, тәтті тағамдар – 5%.

Барлық қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарында сусындар, кондитерлік бұйымдар, жемістер, нанның және т.б. өнім санын бір адамның тұтыну нормасы бойынша табылады.

Басытқыханалар, %

3-кесте

Тағамдар	Басытқыханалар
	Жалпы көлемнен	Берілген топтан
Салқын басытқылар	35
Гастрономия өнімдері		40
Салаттар		25
Сүт және қышқыл сүт өнімдері		10
Бутербродтар		25
Сорпалар	10
Екінші ыстық тағамдар	50
Балықтан		15
Еттен		70
Жұмыртқа мен сүзбеден		15

1.4 Есептеме мәзір құрастыру

Есептеме мәзір- дегеніміз тағамдардың рецептурасы бойынша аталуы және сол тағамдардың шығымы мен мөлшері көрсетілген тізім.

Кәсіпорынның түріне, қызмет көрсету формасына, контингентіне қарай мәзірді бірнеше түрге бөледі: өз еркімен таңдау, кешенді тәуліктік рацион, диеталық, банкетті және т.б.

Өз еркімен таңдау мәзірі көпшілікке ашық түрдегі қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарында (асхана, мейрамхана, дәмхана, басытқыхана т.б.) қолданылады. Мәзірде тағамның аталуы, шығымы (егер құрамына гарнир, соус кірсе, тағамның негізгі өнімі мен олардың да шығымы ) және порциялардың мөлшері көрсетіледі. Бұл мәзірді құрастыру үшін осы кәсіпорындарға арналған ассортимент минимумы мен аспаздық өнімдер және тағамдардың рецептуралар жинағы қолданылады. Мәзірде тағамның тізімі белгілі бір ретпен жазылады. Жоғары категориялы кәсіпорындарының мәзірі фирмалық тағамдардан басталады.

Әр сағат сайын іске асырылатын арнайы тағамдар саны

К – тағамның есептеу коэффициенті

жоспар-мәзірлер мен нормалар негізінде жүзеге асырылады

n – жоспар-мәзіріне сәйкес дайындалған тағамдар саны

HBP – бір тағамды дайындау үшін уақыт нормасы

T – бір қызметкердің ауысым уақыты

А – еңбек өнімділігінің өсуін ескеретін коэффициент.

Жұмыс күшінің есебі 5- кестеде көрсетілген

Өнімдерді дайындайтын жұмысшылар саны тең:

Егер кәсіпорын демалыссыз және мереке күндері жұмыс істесе жұмысшылар саны мынаған тең:

K = 1,32 – 1,42

Құрал жабдықтардың технологиялық есебі (тарататын орнына байланысты ) бір ауысымда, бір күнде, бір не екі сағат ішінде шығарылатын өнім мөлшері арқылы жүргізіледі.

Өнімнің таратылу орны – тағамдарды дайындау кәсіпорындары және кәсіпорынның өзіне тұтыну болып табылады.

Құрал жабдықтарды есептеу оларды таңдап алудан, олардың әртүрлі операцияларды атқаруы үшін керкті санын табудан және олардың жұмыс істеу уақытымен қолдану коэффициентін анықтаудан тұрады. Есептелінетін құрал жабдықтардың негізгі түрлері механикалық, көтеріп тасымалдағыш құрал жабдықтар, тоңазытқыштар, жылулық, көмекші құрал жабдықтар.

Құрал жабдықтардың технологиялық есебі (тарататын орына байланысты ) бір ауысымда, бір күнде, бір не екі сағат ішінде шығарылатын өнім мөлшері арқылы жүргізіледі.

Цехтың жабдықталуы 6-кестеде көрсетілген: 6-кесте

Механикалық құрал –жабдықтар қоғамдық тамақтандыру кәсіпорнының цехтарында әртүрлі механикалық операцияларды өткізуге (тазалау, кесу, қамыр илеу, жаю, ет тарту т.б.) арналған. Олардың кейбір түрлерін анықтау үшін орнатуға ұсынылған машинаның қажетті өнімділігі, оның жұмыс істеу уақыты мен пайдалану коэффициентін анықтайды. Машинаның қажетті өнімділігі – машинаның толық тиелетін кездегі өңделетін жартылай өнімдер мен шикізат мөлшері бойынша анықталады. Оның есебі мына формуламен жүргізіледі:

Мұндағы, Q_k - машинаның қажетті өнімділігі,(кг/с, дан/с)

G – белгілі уақыттағы өнім мөлшері, кг, дана,

T_ш – машинаның шартты жұмыс істеу уақыты, сағат

ŋ_ш – машинаның шартты пайдалану коэффициенті (0,3 – 0,5).

Шыққан есеп бойынша қолданылатын анықтамадан немесе каталогтардан өнімділігі қажетті өнімділікке (есептен шыққан), жақын машина таңдалып алынады. Содан кейін машинаның шын мәніндегі жұмыс уақытын және оның

пайдалану коэффициентін табады:

мұндағы: t_ф – машинаның нақты жұмыс уақыты,сағ.

Q – қабылданған машинаның өнімділігі,кг/сағ.,дана/сағ.;

ŋ_ф = (11)

мұндағы: Ŋ_ф - қабылданған машинаның пайдалану коэффициенті,

Т – ауысымның, цехтың жұмыс істеу уақыты, сағ.

Егер нақты фактідегі пайдалану коэффициенті шартты коэффициенттен көп болса екі не одан көп машина қабылданады.

Машиналар саны мынаған тең.

n= (12)

Котлет салмағын өлшеу үшін еттартқыш машинаның қажетті өнімділігін есептегенде алдымен еттартқышта етті, содан кейін фаршты қоспалармен майдалау керектігін ескеру керек. Бұл жағдайда өнімнің мөлшері (G) майдаланатын еттің мөлшерімен нан және сүт(су) қосылған фарштың мөлшерінің қосындысы болады. Фаршқа қоспалар қосылған соң оның жабысқақтығы өседі. Сондықтан еттартқыштың өнімділігі 15 – 20%-ға кемиді. Оның жұмыс істеу уақыты бұл жағдайда мына формуламен анықталады:

G₂ – қоспа мен фарштың салмағы,кг.,

Q – қабылданған машинаның өнімділігі, кг/сағ.

Қамыр илейтін және көпіршіткіш машинаның қажеттілігі қамыр не өңделген жартылай өнімдердің мөлшерімен анықталады. Олардың иленуі мен көпіршітілуі әр түрлі сыйымдылықтағы дежа мен бөшкеде жүргізіледі. Ашытқы қамырды ашыту кезіндегі, ал бисквитті қамырдың иленуінің санын есептегенде дежа мен бөшкенің толу коэффициентін де ескеру қажет. Ол қамырдың түріне қарай 0,5-0,65; ал өңделетін жартылай өнімдер үш

Қамыр илейтін машинаның пайдалану коэффициенті 1,03 (500/60:8)-ге тең, ал машинаның саны 2-ге тең (n= 1.03/05=2). Дежа саны қамыр дайындау ұзақтығына және цехтағы негізгі ауысымның жұмыс уақытына тәуелді. Ол мына формуламен анықталады:

n= (14)

мұндағы, t – дежаны қолданудың жалпы уақыты;

Т – ауысымның, цехтың жұмыс істеу ұзақтығы,сағ.,

t_cn – қамырдың соңғы партиясын бөлуге және қыздырып – пісіруге кеткен уақыт,сағ. (t_cn – 3cағ.).

7-кесте

Операцияның аталуы	Саны, кг	Қабылданған құрал – жабдықтың аталуы	Өнімділігі	Құрал – жабдықтың жұмыс уақыты	Цехтың жұмыс уақыты	Пайдалану коэффициенті
Тазалау	96,67	УММ – 5	50	1,93	8,2	0,27
Кесу	81,86	МРО – 50	50	1,64	8,2	0,26

t=t_c+t_u+t_a+t_ш+t_ж (15)

мұндағы: t_c - дежаға қамыр салу уақыты, мин(5-10);

t_u – қамырды илеу,мин(20-30);

t_a – қамырдың ашу уақыты,мин(180-330);

t_ш – дежадан шығару және оны жуу уақыты,(15-20);

Ыдыс жуатын машиналардың өнімділігі сағатына тазаланатын ыдыс сонымен сипатталады. Сондықтан, ыдыс жуатын машиналардың есебі залдың максималды толу сағатына жуылатын ыдыс саны арқылы анықталады:

мұндағы:

n_c – залдың орташа толық орнығу сағатындағы ыдыс саны, дана;

N_c – залдың толық орнығу сағатындағы тұтынушы саны,адам;

n- берілген кәсіпорын түріне байланысты 1 адамға арналған ыдыс саны, дана.

Шығарылған есептің нәтижесі бойынша құрал – жабдықтар анықтамасынан қажетті өнімділігіне қарай ыдыс жуатын машина таңдалып алынады. Осыдан кейін механикалық құрал-жабдықдар арналған жоғарыда көрсетілген формула бойынша жұмыс уақыты және пайдалану коэффициенті анықталады.

Ірі мамандандырылған цехтарда үздіксіз желі орналастырылады. Оның технологиялық есебі өнімділігінен, жұмыс уақыты мен пайдалану коэффициентін анықтаудан тұрады.

Толассыз желінің жұмыс істеу уақыты мына формуламен анықталады:

мұндағы: Т_ж – цехтың жұмыс істеу уақыты, сағ.

Қолдану коэффициенті 0,75-тен кем болмауы керек.
8-кесте

Жабдықтың аталуы	Саны	Габарит.(ұзын./ені)	S аудан.
Өндіріс столы	2	1470/840	2,46
Жылжымалы стеллаж	1	1050/630	0,66
Тарату үлдірігі	1	1470/840	1,23
Жуу ваннасы	2	630/630	0,78
Өндіріс столдары	3	1050/840	2,66
=7,79

1.7 Қойма бөлмесінің есебі
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының қойма бөлмелері жабдықтаушылардан түсетін өнімдер,шикізаттар мен жартылай фабрикаттарды қабылдау,оларды қысқа мерзімді сақтау және жіберу үшін қолданылады.

Қойма жұмыстарын ұйымдастыру –еңбек және уақытты аз шығындап,қоймада орнатылған уақытта барлық жұмыстарды сапалы орындауды қарастыратын шаралар жүйесі.

Қойма бөлмелері жеке бөлмелерде,сондай-ақ бірінші,цоколь және подвал қабаттарында орналасуы мүмкін.

Олар өндірістік бөлмелермен байланысы ыңғайлы болу керек.Қойма бөлмелерін жинақтау қойма операциялары мен тиеу түсіру жұмыстарын рационалды ұйымдастыру кезінде шикізат пен өнімдердің қозғалысы бағыты бойында жүргізіледі.Әр түрлі қоймаларда орындалатын жұмыстардың жиынтығы шамамен бірдей. Бұл қоймалардың төмендегідей ұқсас функцияларды орындауымен түсіндіріледі:

- материалды ағындарды түрлендіру;

- қызмет көрсету жүйесінде сервис.

Кез-келген қойма аз дегенде үш материалды ағын түрін өңдейді:кіру,шығу және ішкі.Кіру ағынының болуы көліктен жүк түсіру,келген тауардың мөлшері мен сапасын тексеру қажеттілігін білдіреді.Шығу ағыны көлікке тиеу немесе өндіріске жіберуді,ішкі-қойма ішінде жүктің орын ауыстыру қажеттілігін негіздейді.

мұндағы:-қойманың жалпы ауданы,

Р-өнім массасы,кг;

N-жүктеу нормасы,кг/

-бос өтетін жолдарды ескеретін коэффицент,%.
Қойма қондырғылары төмендегілерді қамтамасыз ету керек:

-материалды құндылықтардың толық сандық және сапалық сақталуын;

-қажетті сақтау тәртібін;

-қойма операцияларының орындалуын рационалды ұйымдастыруды;

-қалыпты еңбек жағдайын;

Тез бұзылатын өнімдерді(ет,балық,сүт өнімдері,майлар және гастрономдық өнімдер)сақтау үшін кәсіпорындарды тоңазытқыш камералармен жабдықтайды.Қойма бөлмелерінің саны кәсіпорын қуатына байланысты.

Қойма бөлмелерінің жабдықталуы кәсіпорын типі мен қуатына,тауарлық қорлар нормативіне байланысты.Қойма бөлмелері жабдықтарына өнімдерді орналастыру мен сақтауға арналған сөрелер мен жүкқоймалар,ет камераларында-ілме ілмектер,салмақ өлщеу,тиеу-түсіру және тоңазыту жабдықтары жатады.

Қойма бөлмелері қажетті инвентарьмен,шикізатты қабылдауға,оларды сақтау мен жіберуге арналған құралдармен жабдықталуы керек.

1-сурет: Қоймада қолданылатын құралдар мен инвентарь:

1-овоскоп;2-металл ұшы бар термометр;3-ареометр;4-психрометр;5,6,7-май,ірімшік,ұн,жармалардан үлгі алғыштар;8-лупа;9-майды кесуге арналған сым;10-қалақшалар;11-өсімдік майына арналған насос;12-картопқа арналған ағаш пен торлы қалақшалар;13-бөшкелерді орын ауыстыруға арналған құрылғы;14-кордитерлік қысқыштар;15-кондитерлік қалақша;16-сүт өлшегіш;17-қаймаққа арналған қасық;18-воронка;19-майшабаққа арналған шанышқы;20-сүзбеге,тоң майға,уылдырыққа,тосапқа,бөшкелерді тазартуға арналған қалақшалар;21-пломбир;22-етке арналған ілмектер(гастрономдық):а-сегіздік,в-«вертлюг»
Шикізаттың алғашқы қайнар көзінен соңғы тұтынушыға дейінгі жүк ағынының қозғалыс жолында кездесетін қоймалардың түрлі қызметін қарастырамыз.

Қойма функциясы жекелеген логистикалық операцияларды жүзеге асырғанда іске асады. Әр түрлі қоймалардың функциялары бір-бірінен біршама ерекшелінетіні бұрын көрсетілген болатын. Сәйкесінше қоймалық операциялармен орындалатын кешендер де әр түрлі болады; біртекті операцияларды орындау әдістері де кең көлемде түрленеді.

Қоймалардың нақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшінқоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының қойма бөлмелеріне көлемдік-жоспарлау және санитарлы-гигиеналық талаптар қойылады.


Көлемдік- жоспарлау талаптар:
- қойма ауданы ықшам болуы керек, әрбір өнім үшін учаске бөліну керек;

- жабдықты рационалды орналасу керек;

- жертөледе орналасқан қоймалардың биіктігі 2,5 м аз болмау керек,тоңазытқыш камералар – 2,4 м аз болмау керек;

-жүктерді қабылдау үшін бірден бірнеше машиналардан жүк түсіруге арналған түсіру алаңдары, платформалары болу керек;

- тауарларды жертөлегетүсіру үшін есіктері мен пандустары бар арнайы люктермен жабдықталған болу керек;

- тоңазытқыш камераларыортақ тамбурмен бір блокпен орналасуы керек.

-қойма дәліздердің ені 1,3-1,8 м, ал арбалар пайдаланылса – 2,7 м.
Санитарлық-гигиеналық талаптар:

- Санитарлық ережелерді қадағалау үшін қоймалардағы қабырғалар кеміргіштердің енуінен қорғалу керек және майлы бояумен боялуы керек, тоңазытылған камералардың қабырғалары жүйелі ылғалды тазалау үшін кафель плиткалармен қапталу керек;

- көкінестер қоймасы мен тоңазытылған камераларда жасанды жарықтандыру болуы керек,ал басқа қоймаларда жасанды жарықпен қатар табиғи жарықтандыру болуы мүмкін; табиғи жарықтың коэффиценті 1: 15 (терезенің ауданының еден ауданына қатынасы), жасанды жарықтандыру нормасы – 1 –қа 20 кв;

- қоймалардағы желдету табиғи және механикалық болуы тиіс;

- едендер жүктердің, адамдар мен көлік құралдарының қауіпсіз және ыңғайлы қозғалысын қамтамасыз етуі керек;

Жалпы жағдайда қоймалық операциялардың кешені келесі тізбектіктілік түрінде болады:

- тауарды көліктен түсіру;

- тауар қабылдау;

- сақтауға орналастыру;

- жүктің қоймаішілік орын ауыстыру;

- сақтау орнынан тауарларды жөнелту;

Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарында тауарларды қабылдау технологиялық ұрдыстың құрамдас бөлігі болып табылады.

Сақтау кезінде өнімдерді, әсіресе, тез бұзылатын өнімдердің өткізу мерзімінің уақытын қадағалауыңыз қатаң байқау керек.Мысалы, ірі кесекті ет жартылай фабрикаттары – 48 сағат бойы 2-6°С температурада,аунатпасыз порциялық жартылай фабрикаттар – 36 сағат;аунатылған порциялық жартылай фабрикаттар- 24 сағат,шабылған ет жартылай фабрикаттары-12 сағат; 0-2°С температурада барлық балық түрлері-48 сағат;0-2°С температурада мұздатылған балық – 24 сағат; сүт қышқылды өнімдер 2-6° С температурада 36 сағаттан артық сақталмайды.

Шикізат пен өнімдерді орналастыру мен сақтаудың бірнеше жолы бар:

шұжық өнімдері,ет ұшаларын,жарты ұша,ширек ұшасын бір-біріне қабырғаға тиместей ілмектерге іліп сақтайды.

2-сурет: Гастрономиялық өнім үшін ілмек:

а - «сегіздік»; б–«вертлюг»

1.8 Қойма бөлмелерінің ауданының есебі
Қойма бөлмелерінің ауданының есебі еденнің бірлік жүк ауданының меншікті салмағы бойынша жүргізіледі.

Есепті формула бойынша жүргіземіз:

мұндағы,

G-берілген өнім түрінің тәуліктік қоры,кг;

r-сақтау мерзімі,тәулік;

q-пайдалы жүк ауданының бірлігіне меншікті салмақ ауданы,кг/
Қойма бөлмелерінің ауданының есебі төменгі кестеде көрсетілген
Етті,балықты сақтау үшін салқындатқыш камераның ауданының

есебі

9-кесте

Шикізат аталуы	Өнімдердің тәуліктік қоры,кг	Сақтау мерзімі,тәулік	Көбею коэффиценті	1-қа меншікті салмақ	Камералар ауданы
Көксерке	22,8	4	2,2	220	0,41
Сиыр еті	44,4	3	2,2	120	1,11
Тағамдық сүйектер	23	3	2,2	120	0,58
Тауық	18,24	2	2,2	140	0,26
Сиырдың бауыры	17,7	1	2,2	120	0,15
Барлығы					2,51

F=2,512,2=5,522 F=6

Етті,балықты сақтау үшін салқындатқыш камераның ауданы 6

Сүт-май өнімдерін,гастрономиялық сақтау үшін салқындатқыш камераның ауданының есебі

10-кесте

Шикізат аталуы	Өнімдердің тәуліктік қоры,кг	Сақтау мерзімі,тәулік	Көбею коэффиценті	1-қа меншікті салмақ	Камералар ауданы
Қаймақ	35,4	3	2,2	120	0,8
Сары май	10,5	3	2,2	160	0,2
Жұмыртқа	18,5	5	2,2	200	0,4
Сүт	26,45	1	2,2	120	0,22
Сүзбе	7,3	1,5	2,2	120	0,09
Айран	14,5	2	2,2	120	0,24
Ресей ірімшігі	3,26	5	2,2	220	0,07
Әуесқой шұжық	6,16	2	2,2	140	0,09
Асхана маргарині	9,93	3	2,2	160	0,19
Аспаздық май	1,2	10	2,2	180	0,07
35%кілегей	4	1	2,2	120	0,03
майонез	7,4	3	2,2	120	0,19

F=2,592,2=5,698 F=6

11-кесте

Шикізат аталуы	Өнімдердің тәуліктік қоры,кг	Сақтау мерзімі,тәулік	Көбею коэффиценті	1-қа меншікті салмақ	Камералар ауданы
Жасыл салат	2,42	2	2,2	80	0,0605
Аскөк	1,5	2	2,2	80	0,04
Петрушка	1,43	2	2,2	80	0,4
Балғын қиярлар	3,46	2	2,2	200	0,035
Балғын қызанақтар	5	2	2,2	200	0,05
Көк пияз	2,45	2	2,2	80	0,06
Тұздалған қияр	4,96	5	2,2	160	0,16
Ашытылған орамжапырақ	2,5	5	2,2	160	0,08
Алмалар	13,55	2	2,2	80	0,34
Маринадталған саңырауқұлақ	5,9	5	2,2	160	0,18
Лимондар	1	2	2,2	80	0,03
Порей пиязы	2,75	2	2,2	80	0,07
Қара өрік	5	10	2,2	100	0,5
Банандар	5,25	2	2,2	80	0,13
Барлығы					2,23

F=23*2,2=4,906 F=5

  Мекемелерде еңбекті қорғаудың ең маңызды түрінің бірі – бояу түстері. Бояулардың түрлері санаулы ғана болу керек. Ескертпе түрлер қай кезде болса да, анық көрінуі тиіс. 12.4,026-76 стандарты бойынша қызыл, сары, жасыл және көк бояуларын таңдайды.

         Өндірістердегі бөлмелерді ақшыл-көк түспен бояйды. Шаң – тозаң көп болатын өндірістік бөлмелерді күлгін түсті бояумен. Ал ауыр жұмыс түрлеріне контраст бояулар көп болу керек. Себебі кез келген уақытта бір көз қараспен тез анықтау үшін. 

         Төтенше жағдайларды болдырмау үшін жасыл түспен бояйды. Мысалы техникалық машиналарының рычагтарын, қырқаяқтарын т.б. сол сияқты.    

         Қызыл бояу түрі – ол өте жоғары қауіпті жағдайдың болмауын ескертетін түрлердің бірі, мысалы рычагтар, кнопкалар. Ол бояумен белгі бар жерде құлап кетуіңіз, итеріп жіберуі, қысылып қалуыңыз, тайып кетуіңіз немесе тоқ соғуы т.б. ауыр жағдайлардың болуы мүмкін. Көп жерде ол бояумен бірге мына сөздер жазылады - "Огонь”, "Стоп”, "Запрещено”, "Явная опасность”, "Осторожно”.

         Бояуларды қалай болса солай жаға бермей материалдың көлеміне, тұрған орнына, тез көзге байқалатындығына қарай бояйды: 6 м – 20 мм, 6 – 20 м – 50 мм, 21 – 40 м –100 мм, 41 – 70 м – 200мм.

         Сары бояу түрімен көбінесе құрылыс материалдарының қауіпті жағдай тудыратын түрлері боялады және де өндірістегі құрал – жабдықтардың талаптарын білместен қолданбауға керектігін ескертетін жабдықтарда болады.  

         Жасыл бояу түрі – құрал жабдықтардың ешқандай қауіпті жағдай туғызбайтынын алдын ала ескертетін бояулардың түрлері. Бұл бояулармен үлкен мекемелерден қысқартпа жолмен шығатын жерлері, аптекадағы шкафтар, жолдардағы светофорлар т.б. қауіпсіз деген жабдықтар.    Бұл бояу түрімен бірге кей жерледре "Путь свободен”, "Первая помощь”, "Выходить здесь”, с.с. терминдер болады.

         Санитарлық көз-қараспен мекемелердің қараңғылау бөлімшелерін, бұрыштарын ақ түсті бояумен боялады.

Бояулар тек бір түсті болмай контрсат түрінде боялады. Солардың бірі қауіпті сұйықтықпен толтырылған бактар – қызыл түске ақ бояумен полоска келтіріледі.

1)  изоляция;

2)  тоқ жүретін тетіктерді қоршау;

3)  тоқты жерге енгізу;

4)  токты нолге жалғау;

5)  тізбекті ажырату;

Токты жерге енгізудің 2 түрі бар:

1) жабдықты контурлы жерге енгізу;

2) жерге енгізуді сыртқа ұйымдастыру (выносное заземление).
Қорғаныс бұйымдары  Электр қауіпсіздіктерінде қорғаныс бұйымдары 2 түрге бөлінеді:

1. жалпы қорғаныс бұйымдары  (коллективное вещество);

2. жеке қорғаныс бұйымдары (индивидуальное вещество).

1) жалпы қорғаныс  бұйымдарына жататындар: қорғаныс штанглері; электр тогын, кернеуін өлшейтін приборлар, қолғаптар, төсеніштер және қоршау бұйымдары;

2) жеке қорғаныс бұйымдарына жататындар: очки, каска, противогаз, белбеу.

Жарақат алған адамға жедел жәрдем көрсету жолдары – тоқтан жарақат алған адамды ажырату.

 
Электр қауіпсіздігіне байланысты өндіріс бөлмелерін классификациялау

Жалпы электр қауіпсіздігіне байланысты өндіріс 3 топқа бөлінеді:

2.     қауіпсіздігі жоғары бөлмелер;

3.     қауіпсіздігі өте жоғары бөлмелер.

Солардың ішінде:

Қызметкер:

-    еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі нормалардың, ережелер мен нұсқаулардың талаптарын және жұмыс берушінің өндірісте жұмысты қауіпсіз жүргізу жөніндегі талаптарын сақтауға

-   арнаулы киімді және жеке ұжымдық сақтану құралдарын өз мақсатына пайдалануға

-    өндірісте болған әр жазатайым оқиға туралы, кәсіби аурудың белгілері туралы, адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін жағдайлар туралы өзінің тікелей басшысына хабарлауға міндетті

-    ҚР заңдарында көзделген жағдайларда және еңбек жағдайын өзгерте отырып, басқа жұмысқа ауыстырғанда не кәсіби аурудың белгісі пайда болғанда жұмыс берушінің қаражаты есебінен міндетті түрде  алдын ала, мерзімдік, медицина тексеруінен және аусым алдында медициналық куаландырудан өтуі міндетті

-   белгілі бір технологиялық процесте жұмыс орнын қауіпсіз ұйымдастыруды қадағалайды;

-   барлық жұмысшыларды қауіпсіздікті қалай сақтау керектігін, өндірісте автоматтандыру, механикаландыру және қауіпті, зиянды заттардан қалай қорғануын ұйымдастыру;

-   жұмысшыларды жұмыс киімдерімен, құрал жабдықтарымен және қорғаныс бұйымдарымен қамтамасыз ету.

 Өндірісте еңбекті қорғау шараларының орындалуын қамтамасыз ететін тексеру бас инженерге  жүктеледі. Ал бас инженер өндірісте бөлімше, бюро немесе еңбекті қорғау инспекторын тағайындайды.

 

2. Еңбекті қорғау инспекторының міндеті:

-  Жоғарғы үкімет орындарының анықтамаларының, бұйрықтарының және инструкцияларының орындалуын қамтамасыз етеді;

-  Еңбекті қорғау қабілеттерін арттыруға және түрлі жарнамаларды ұйымдастырады;

-  Өндірістік жарақаттарды тексеру комиссия мүшесінің құрамына кіреді;

-  Жұмысқа қабылданған жұмысшыларға бір жобадан екінші жобаға

ауыстырылған жұмысшыға қауіпсіздік техникасы жөнінде нұсқаулық береді;

-  Өндірісте бақытсыз жағдайға душар болған жұмысшыларды тіркеуге алады.

2. Таева А.М. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарын жобалау / Алматы, 2009. -86б.

3. Организация производства и обслуживания в ОП – М.И. Беляев, И.Г. Бережная и др.; общ.ред. М.И. Беляева. – 3-е изд., переаб. Ии доп. – М.: Экономика, 1986. – 302 с.

4. Бердичевский В.Х., Карсекин В.Н. Технологическое проектирование предприятий общественного питания: Учеб.пособие для вузов. – Киев: " Вища школа" . Головное издательство, 1979, 232 с. – 32102.

5. Справочник руководителя предприятия общественного питания / Сост.: А. Н. Ершов, А.Ф. Юрченко. – М.: Экономика,1981. – 488с.

6. Қазақстан Республикасында еңбекті қорғау бойынша заңды және нормативтік-техникалық құжаттамалар жүйесі

7. Справочник руководителя ПОП. / Сост. А.Н. Ершов, А.Ф. Ирченко – М: Экономика 1981 - 488 с.