Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал

1.Савельева В.В. Художественная антропология. – А., 1999.

2.Шолохов Михаил. Тихий Дон. Роман в четырех книгах. – М.: Худож. лит., 1953.
Аннотация. Мақалада М. Шолоховтың «Тыныш Дон» романындағы әйелдер бейнесін сомдаудың тәсілдері мен принциптері оқытылады.

Annotation. The article studies the methods and principles of modeling of female images in the novel M. Sholokhov «Quiet Don».

ӘОЖ 32.58

БАБЫР МЕН ДУЛАТИДІҢ АҚЫНДЫҚ РУХЫ
С.М. Керімбеков, А. Ахметова

Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Шығыс әлемінде Бабыр мен Мұхамед – Хайдар Дулатидің ақындық рухы ерекше. Бүкіл үнді елінде ұлы Моғол мемлекетін құрған шығыстың талантты жазушысы, ақыны, атақты мемлекет қайраткері, ержүрек қолбасшы Захир ад – дин Мұхамед Бабыр мен оның туған бөлесі Мұхамед Хайдар – Дулатидің өмірі мен ақындық рухының өсу жолында көптеген ұқсастықтар бар.

Шығыстың аса ойшыл ақындарының қатарына жататын Бабырдың «Бабырнама» кітабы прозалық шығармаға жатса да, онда ақын лабораториясы туралы көптеген деректер берілген. Бабыр шығармасын қазақшалаған Байұзақ Қожабекұлы «Бабырнама» - ортақ туынды деген кіріспе алғы сөзінде, ақын туралы көп деректерді айтады. Алғы сөзде: «Қазақ оқырмандары Бабырдың әскери іс жөніндегі жазбасы – «Рисоян Карбияны» музыка жөніндегі – «Рисолон мусикасын», арзу (ғарұз) үлгісіндегі өлең жазу теориясы «Муфассалын», заң ғылымына, тәлім – тәрбиеге арналған – «Мубайни», «Хатта бабури» атты ерекше алфавитін әлі күнге дейін ана тілімізде оқи алмай отырмыз» - деген, аудармашының азелы сөзіне қарағанда, ақын Бабырдың көп құписы әлі күнге дейін ашылмай келе жатқанын аңғаруға болады. Ақынның «Хатта Бабури» деп аталатын, тарихта «Бабыр жазуы» атанған, көне заманғы «Сығанақ жазуының» заңды жалғасы екендігіне көптеген ғалымдар да назарын аудара бастады.

ХV ғасырларда күшті дамыған араб, парсы жазушыларымен тең тусетін «Хатта Бабури» жазуының Орта Азия халқына тарап кетуінен сақтанған ислам дініндегі қожа, молалар «Бабыр жазуына» мүлдем қарсы шығып, атақты ақының «Хатта бабури» алфавитін қодануға тыйым салды. Соңғы бес ғасыр бойы, көне жазуымызды қайта жаңғыртып есімізге салған «Бабыр жазуы» мен «Сығанақ жазуы» мүдем ұмытылып, тарихта аты ғана қалды. «Бабыр жазуының» тарихын қазіргі жас ұрпақтар көп біле бермейді. Бес ғасыр бойы араб, парсы, латын, орыс алфавитінен басы айналған қазақ, өзбек, қырғыз, тәжік, түркімен, қарақалпақ халықтары көне заманғы төл жазуымыз «Сығанақ жазуын» да, «Бабыр жазуында» ұмыта бастады. Қазіргі алфавитімізде көне заманғы төл жазуымыздан 9 әріп қана сақталғанына таңданбасқа амал жоқ. Сонда «Хатта бабури» («Бабыр жазуы») алфавиті қандай болған? Ол туралы не білеміз? Ақын Бабырдың ол жазуға қызққан себебі неліктен? Бұл туралы «Бабырнамада» (Алматы, 1990) көп айтылмайды.

«Бабырнамада» қазақ еліне тікелей қатсы бар ақын Хасан Әли Жалайри мен Бабырдың бөлесі Мұхамед – Хайдар Дулати Үндістанда әкімшілік жүргізгендегі туралы айтылады. Олар жалғыз емес еді. Жетісудан, Түркістаннан ондаған түркі тайпаларының сарбаздары Бабыр жасағында сап түзеді» - деп, Бабыр мен Дулатидің өмір жолы мен ақындық рухы бірге дамығанына көзіміз айқын жетеді.

Ақын Мұхамед – Хайдар Дулати жайлы «Бабырнамада» айрықша айтылады. Бұл туралы аудармашы Б. Қожабекұлының алғысөзінде: «Бабыр туған бөлесі жайында былый деп жазған: «Хұб Нигер ханымның ұлы Хайдар мырза (Мұхамед – Хайдар Дулати – Б.К.) еді. Әкесін өзбектер өлтіргеннен кейін ол үш – төрт жыл менің қасымда болды. Содан кейін рұқсат сұрап, Қашқарияға, ханға кетті:

Алтын, күміс, қорғасын,

Нендей асыл болмасын,

Тартады ол тегіне.

Енді ол орнықты, байсаолы азамат болып жақсы жолға түсіпті деп естідім. Жазуға, сурет салуға машық, жебе жасауға, зергерлікке, садақ шыбығын июге қлының ебі бар еді. Ол менен кешірім сұрап хат жазыпты, сөз саптауы тәуір» - (25-бет) деген деректерді келтіріп, Б. Қожабекұлы Дулати жайлы өз пікірін ашық айтады. Ол: «Мұхамед – Хайдар Дулати» бөлесі Бабырдың сенімін ақтады. Ол «Жаһаннама» атты дастан, «Тарих-и Рашиди» атты жылнама жазып қалдырды. 1499 жылы Ташкентте дүниеге келген Мұхамед – Хайдар 1551 жылы Үндістанның Кашмир уәлаятында қайтыс болды. Ол ата – анасының мекені Жетісуға жете алмай жат жерде қалды. Әйтсе де еңбегін бәріміз білеміз» - (12 бет) деген деректемеде, ақын Бабыр мен Дулатидің ақындық рухы бар екендігін айқындай түседі.

Автор «Бабырнамада» ақын Дулати өміріне көбірек тоқталғанмен, М.Х.Дулатидің өлеңдеріне талдау жасамаған. Бабыр мен Дулатидің ақындық рухына байланысты зеттеулер аз. Соңғы жылдары М.Х.Дулати еңбектерін зерттеуге көп мән берілуде. Атап айтқанда: профессор С.Байтіленнің «Ғұлама ғалым, ақын, қолбасшы» («Ақ жол» 2 маусым, 1999ж), Ж.Дәдебаев «Тарихи тұға» («Түркістан», 16-22 маусым 2000 ж), Ш.Мұртаза «Тамыр мен бұтақ» («Егемен Қазақстан», 3 сәуір, 1988ж.), А.Қ.Тшанов «М.Х.Дулати ғұлама ғалым, тарихшы және ақын» («Ақжол», 15 наурыз 1997ж.), И.Жеменей «М.Х.Дулати» («Ақжол», 6 мамыр, 2003ж), т,б. ғылыми мақалаларда Дулатидің ақындығы жайлы деректер айтылады.

Соңғы жылдары М.Х.Дулатидің «Тарих-и Рашиди» еңбегі бойынша профессор О.С.Сәлімбаев пен Д.А.Әлиеваның «М.Х.Дулатидің педагогикалық идеялары» тақырыбындағы оқу құралы (2002ж. Тараз.) дайындалды. Онда басты-басты 9 тақырып бойынша М.Х.Дулати жайлы деректер жинақталып көрсетілген. Атап айтқанда:

1. 
   Орта ғасырдың ойшылы, ғалымы М.Х.Дулатидің өмірі мен қызметі;
   
2. 
   М.Х.Дулати және оның тарихи еңбегі «Тарих-и Рашиди»;
   
3. 
   М.Х.Дулати және оның заманы;
   
4. 
   М.Х.Дулати творчествосының рухани аспектілері;
   
5. 
   М.Х.Дулати мырза жастардың білімі және тәрбиесі туралы;
   
6. 
   Ғалымның ұстаз бен шәкірт қарым – қатынасы мәселесіне көзқарасы;
   
7. 
   М.Х.Дулатидің жанұя тәрбиесі туралы идеялары;
   
8. 
   М.Х.Дулатидің азаматтық және патриоттық тәрбиеге көзқарасы;
   
9. 
   Қазақ ұлттық мәдениетінің қайта өрлеуі және М.Х.Дулати мызаның тарихи мұралары туралы тақырыптары берілген.
   

М.Х.Дулатидің ақындық рухы, Захир ад-дин Мұхаммед Бабырдың ақындық рухынан бастау алса, Бабырдың ақындық рухы – шығыстың ұлы ақыны Әлішер Науидан бастау алып, шығыс поэзиясының халықтық, ұлттық деңгейін шыңға көтеріп, ұлы ақындар қатарына қосылды. Шығыстың қос ұлы ақындары Бабыр мен Дулати жылдарының көркемдік ерекшелігін зеттеу арқылы ақындық рухының байланысын жас ұрпақтарға жеткізу басты мақсатымыз.

1.Захир ад-дин Мұхамед Бабыр. Бабырнама. (Өзбек тілінен аударған Б.Қожабекұлы, 1990ж.)

2.Б.Әбілдаұлы. Әлемге әйгілі ғұлама. (//«Ақжол», 25.08.2001)

3.С.Бейісбай. Екі елдің алтын көпірі. («М.Х.Дулати»атты кітап туралы «Егеменді Қазақстан», 2001, 2 ақпан)

4.Ә.Дербісәлиев Жақсыдан қалған жәдігер - //«Парасат», №5, 2001 (М.Х.Дулати. Жаһан және поэзия жайлы. // «Ақиқат»- 2001 №3 )

5. Ә.Дербісәлиев. Талғамы биік тарлан. (М.Х.Дулати Орта Азияның ХV-ХVІғ.ғ. әдебиеті мен мәдениеті, ғылымы мен өнері туралы. // «Саясат»,-2001.)

6.И.Жеменей. М.Х.Дулати. (// «Ақжол», 2003ж 6 мамыр)

7.А.Жұмабаева. М.Х.Дулати. (// «Қазақстан тарихы», 2004ж №9. 78.)

8.Ұ.Бишимбаев . Ұлы тұлғалар және тарих тағылымы. (// «Ақжол», 2000ж 5 шілде)
Аннотация. В данной статье рассматривается о поэтическом духе Бабыра и М.Х.Дулати.

Annotation. This article is about the poetic spirit of the Babyra and M.h. Dulati.

ӘОЖ 42/48

ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ
Э.А. Шаханова

Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Тіл сөйлеу, қарым- қатынас жасау құралы болумен қатар, адам өмірінің заттық және рухани мәдениетінің ұлтқа тән төл- тума қасиеттерін жинақтап, сақтау арқылы келесі ұрпаққа жеткізетін құрал.

Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында, «тілді оқытудың сапалы жолдарын жасап, оларды іске асыруды» шешу туралы айтылады.Бұл өмір қажеттілігі, әлемдік бәсекеге қабілеттілік белгісі. Олай болса,өзге ұлт өкілдерін мемлекеттік тілде сөйлеп үйренуге дағдыландыруымыз керек деп көрсетті.

Кейбір өзге ұлт өкілдерін тіл үйренуге шақырса, олардың көбісі: «мектепте нашар оқыдық, оқулықтар нашар болды, талабым жоқ, есіме сақтау қабілетім төмен, уақытым жоқ» деген себептер айтады. Психолингвистер тілді шындап үйренгісі келгендерге базалық денгейде үйрену үшін екі- үш ай жеткілікті деп санайды. Көптен адамдар «менің қолымнан келмейді, менің қабілетім жоқ» деген сөздерді мектепте, жоғары оқу орындарында, курстарда айта- айта өздеріне кедергі жасайды. Базалық деңгейде тілді үйрену үшін ешқандай ерекше қабілеттің қажеті жоқ. Бар болғаны 500-600- дей сөздерді жатқа білсе болғаны. Сөздер тілдің 30-35 пайызын ғана құрайды. Қалғандары сезіну, музыка, түр түс, иіс, көңіл күй т.б. Тіл үйренуге музыка тыңдау, ән тыңдау, аудармасыз фильмдер көру,қазақ халқының ұлттық тағамдарын дайындауды үйрену де көмектеседі, олар тілдің 70-75 пайызын құрайды.

Адамның орташа сөздік қоры бес мың сөздің төңірегінде. Әр тілде ең көп және үнемі қолданылатын сөздердің саны 500-дей. Басқа сөздер азырақ қолданылады. Осы 500-дей сөздің 70-80-дейі пайызы негізгі етістіктер, оларға қоса есімдіктерді білу қажет.

Біріншіден, базалық деңгейде мемлекеттік тілді үйрену үшін негізгі етістіктерді білу қажет. Күніне бірнеше рет жаттықса бұл қиын емес. Оқытушы қазақ тілінде тіл материалдарын баяндайды, түсіндіреді, ал тіл үйренуші тындайды, қабылдайды, ойлайды т.б. таным әрекеттерін жасайды.Мұнда тіл үйренушінің жауапкершілігі басым болуы қажет.

Тіл үйренуші жаңа материалды бар ынта- жігерімен үйренуі керек. Ал ынтасыз, өзін- өзі зорлап үйренуден нәтиже аз.Мысалы, шет елдерде озық әдістерді пайдалану арқылы тілді білмей келген студенттерді бір жыл оқытып, барған елдің тілінде дәріс тыңдап жазуға дайындайды, сөйлеуге үйретеді.

Өкінішке орай, біз мектепте де, жоғары оқу орындарында да бірден дұрыс жазу мен дұрыс сөйлеуге үйретеміз деп тілді меңгеруді тежейміз. Біздің студенттеріміз барлық ережені, сөздерді, тесттерді жаттап алады, бірақ көбісі сөйлемейді. Себебі студентте дұрыс айтпай қалған сөйлем үшін төмен балл алу қорқынышы бар. Ал оқытушылар ең бірінші студенттерді қазақ тілі пәнінен емтиханды жақсы бағаға тапсыруға дайындайды. Себебі оқытушының еңбегі емтихан нәтижесі арқылы бағаланады. Қазір оқытушылар студенттерді сөйлеуге үйретудің орнына, типтік бағдарламада көрсетілген грамматикалық және лексикалық материалдарды бөлінген аз сағаттар көлемінде толық түсіндіру қажет. Ал екеуін бірдей қамтуға уақыты жетпейді. Кредиттік жүйе бойынша ережелермен оқып танысқан студент өз бетінше көп жұмыс істеп, сөйлеуді меңгеруі қажет деп саналады. Алайда нәтиженің аздығы, тілді сапалы оқыту үшін елімізде тіл үйретудің әдістемесін әлі де жетілдіру қажеттігінің айғағы. Өзге ұлт өкілдері тіл үйрену үшін дұрыс, бұрыстығына қарамай сөйлей беруі керек. Сондықтан кейбір өзге ұлт өкілдері 500-дей сөздерді біледі де, барлық тақырыптар бойынша түсінісе алады. Кейбір елдерде дұрыс жазу ережесін үйретпейді, тек сөздердің жазылуын жаттатады. Ал бізде тіл үйренер алдында ережеге бас қоямыз. Содан қорқыныш туады. Сонымен бірінші есту, сезу, көру, сөйлеу қажет, сонан соң грамматикалық құрылысын, жазуды үйрену қажет.

Тілді тез үйренудің ең тиімді жолы- қажеттіліктің болуы. Қажеттілік болса, қандай нашар әдістеме болса да тіл үйренуге кедергі болмайды.Тілге қажеттілік, тілді қолдану мүмкіндігі, образды ойлау болса тілді тез үйренуге болады. Ал қажеттілік- жақсы жұмысқа орналасу, жалақыны көп алу мүмкіндігінде.

Қай тілде ғылым - білім, озық технология дамыса, ақпарат алу мүмкіндігі зор болса, фильмдер, газет журналдар көп болса, сол тілді адамдар тез үйренеді, сол тіл басқа тілдерді ығыстырып шығады. Тілді үйрену өзін-өзі ақтау керек, пайдалы болуы керек, қолданылу мүмкіндігі болуы қажет. Тілді әкімшілік жолмен реттеу қиын. Себебі тіл – экономикалық құрылыс емес –ол тірі қарым-қатынас жасау, пайдалы байланыстар жасау, жұмысқа тұру мүмкіндігі зор. Ол тіл ғылым, технология тілі.

Мемлекеттік тілді үйренудің тиімді жолдарының бірі – ғылымдағы жаңа инновациялық технологияларды білім беру жүйесіне енгізу. Инновация ағылшын тілінен аударғанда «жаңашылдық» деген ұғымды білдіреді. Тілді еркін меңгеріп шығуы үшін жаңартылған теориялық-методологиялық негізде және тұлғаға бағытталған жаңа инновациялық технология мен интерактивті әдістері пайдалану арқылы тіл үйренушілердің шығармашылық қабілетін дамытып, өз бетінше тіл үйренуге көмектеседі. Оларға тілді үйрену үшін қызығушылық туғызады. Электронды оқулықпен жұмыс кезінде студенттердің ақыл-ой қызметі, мүмкіндіктерін талдау және өңдеу арқылы танымдық қызметін басқару үрдісі жүріп жатады. Оқытудың мұндай интерактивті әдістері, сабақтың басты мәселелеріне назар аударуларына мүмкіндік жасайды. «Тілді үйретпейді, тілге үйрену керек» деген қағиданы басшылыққа алуымыз керек.

Тілді үйретуде интеграция әдісінің негізі ретінде пәнаралық байланысты атап өтуге болады. Педагогика тарихында пәнаралық байланыс мәселесі көптеген ғалымдардың зерттеу нысаны болды.Пәнаралық байланыс –көп бағытта жүргізілетін ұғым,ойлау әрекетін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.Тіл үйретуде пәнаралық байланыстың пайдасына,мысал ретінде,өзге ұлттың жас бүлдіршіндеріне музыка арқылы үйретуді айтуға болады.Жас бүлдіршіндерге тіл үйретуде ән-күй саласы бойынша жаңа деректер енгізіп отырса, оның мазмұны байи түседі.Өйткені ән-күй деген халықтың ешқашан сарқылмайтын тамаша қазынасы.Олай болса,жас балаларға тіл үйретуде ,қазақ халқының ұлттық музыкасын қолдану керек.Оның нәтижесінде бала тек тіл үйреніп қоймайды,халықтың рухани байлығын өз бойына сіңіріп өседі.

Тілдің кең өріс алуына септігін тигізетін ең басты сала-оқу-ағарту саласы екені айқын.Бұл бағытта орта білім беретін мектептерден бастап,жоғарғы оқу орнының кітап қорын қазақ тіліндегі сапалы әдебиеттерімен қамтамассыз ету қажет.Тілді оқытуға арналған оқулықтар мазмұнының негізін интерактивті әдістер,комуникативті ұсыным құрағаны дұрыс.Сондай-ақ, тілді меңгеру барысында өңделген оқулық мәтіндерінен гөрі,күнделікті өмірде кездесетін ,өмір шындығына жақын, күнделікті мерзімдік басылымдардан алынған мәтіндерді немесе ақпарат құралдарында айтылған жаңалықтар негізіндегі мәтіндерді шығармашылықпен игеру жақсы нәтиже берері сөзсіз.

Оқу мекмелерінің мақсаты білім берумен қатар - студенттерді қоғамның сұранысына тез ыңғайлау болып табылады.Қорыта айтқанда, бүгінгі оқушы-ертеңгі студент, ал ертеңгі студенттің болашақ маман екенін ескерсек,мемлекетіміздің дамуына ықпал ететін жас мамандардың мемлекеттік тілді жетік меңгеруін бүгіннен бастап қолға алғанымыз абзал.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

2.ҚР білім беруді дамытудың 2015 жылға араналған мемелекеттік тұжырымдамасы.

3.ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға араналған мемлекеттік бағдараламасы.

4.Қазақстан Республикасы жоғары педагогикалық білім беру тұжырымдамасы.
Аннотация. В данной статье рассматривается методы обучения казахского языка.

Annotation. Teaching and learning kazah a foreign language cannot be reduced.

ПЕДАГОГИКА, ЭТНОПЕДАГОГИКА, ПСИХОЛОГИЯ, ДЕФЕКТОЛОГИЯ
UDK 71. 011.31

Ж 88

GENERAL CHARACTERISTICS OF THE EDUCATIONAL SYSTEM OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN. SOME PRINCIPLES OF THE STATE POLICY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN IN A SPHERE OF EDUCATION

B.A. Aztaeva, R.A. Zhumagaliev

Taraz state pedagogical institute, Taraz city

It is important to a future teacher and a student of the University to have a full, accurate idea about the legislative base of the educational system of the Republic of Кazakhstan, about some state policy principles in a sphere of education, about the structure, substantive provisions of the major standard documents regulating the maintenance of the educational system of the Republic of Kazakhstan. It will help to understand from the very beginning the difficult mechanism of functioning of the educational system, to comprehend its priority as the fundamental component of formation and strengthening of the state independence, progressive development of the country. Classically the educational system of the Republic of Kazakhstan represents a set of the co-operating:

- Some successive educational programs and state standards of education for various educational levels and orientation;

- Networks of educational institutions realizing them irrespective of their organizational-legal forms, types and kinds;

- Some controls of education providing realization of the educational programs and development of this system.

In Law of the Republic of Kazakhstan «About formation» we can underline four educational levels:

1. Preschool education and training;

2. Secondary education;

3. The higher vocational training;

4. Post graduated vocational training, recommended by UNESCO (1997), the International standard classification of formation (МСКО). This given model is based on some principles of continuity of the educational programs and the international requirements (Item 22).

On character of these realized educational programs formation is subdivided into the general education and vocational training. The general education includes:

1. Preschool training and education;

2. The initial general education;

3. The basic general education;

4. The average general education;

5. The additional general education;

1. Initial vocational training;

2. Average vocational training;

3. The higher vocational training;

4. Post graduated vocational training;

5. Additional vocational training;

The right of children to preschool training and education is provided with a network of the preschool organizations and an additional education:

Children's day nursery (1 - 3 years);

Children's day nursery-gardens (1 - 6 years);

Kindergarten (3 - 6 years)

Family garden;

Complex «a children's garden-school»;

The preschool centers of different profiles (humanitarian, aesthetic, sports, linguistic, etc.);

Correction offices;

The centers for the presented preschool children or with the limited possibilities.

Within the limits of level of preschool education and training obligatory preschool preparation 5 - 6-year-old children which are supposed in a family, a comprehensive school or preschool centers, for the purpose of touch development, working off of impellent skills, development of spatial orientation, communicative qualities, skills of the culture of behavior, strengthening of health, physical, psychological, motivational readiness of children for school is provided.

According to «Model of the national education system РК» the secondary education includes the general secondary education in comprehensive schools, grammar schools, lycées, the professional elementary education (upon termination of 9 (10) or 11 (12) classes) in vocational schools, lycées, the TECHNICAL TRAINING COLLEGE, average vocational training (upon termination of 9 (10) or 11 (12) classes) in colleges.

After the termination of 9 (10) classes pupils can continue training not only in vocational schools, lycées, but also in educational institutions of average vocational training.

The average general education is stage by stage got in a general educational educational institution of three steps: initial (1-4 forms), the basic (5-9 (10) forms) and senior (10-11 (11-12) forms) which correspond to three basic periods of development: to the childhood, adolescence, youth.

Training and education at this step is guided by formation of the positive motive and abilities in the educational activity, skills readings, letters, accounts, experience of the language dialogue, culture of behavior, bases of hygiene, creative self-realization.

Training and education at this step is guided by development of bases of system of sciences and formation of culture interpersonal and interethnic communications, self-determination of the person and vocational counseling. At the given step the maintenance of each subject logically comes to the end in volume of the base formation.

Now the tendency of transformation of comprehensive schools in schools of new type - grammar schools, lycées is shown.

The state educational standard of the average general education is realized within educational programs of initial professional or average vocational training taking into account a profile of received vocational training.

3. Initial vocational training has got the object of preparation of workers of skilled work (employees, working) in all directions of socially useful activity on the basis of the core or secondary education. Initial vocational training can be received in the TECHNICAL TRAINING COLLEGE, vocational schools, lycées, etc.

4. Average vocational training has got the object of preparation of experts of an average link of serving and the administrative work. Duration of training on the basis of secondary education (except specialities "formation" and "medicine") - 2 years, on the basis of technical and vocational training - not less than a year.

5. The higher vocational training - the third educational level, is got by the citizens having average, average vocational training. In our country following kinds of HIGH SCHOOLS are established: university, academy, institute, conservatory, the higher school.

University - the versatile higher educational institution realizing some educational programs of higher professional formations, on a wide spectrum of the specialities, carrying out retraining and improvement of professional skill of experts and science officers with the higher education, carrying out scientific researches in areas of the activity.

Academy - the higher educational institution realizing some educational programs of higher professional formations, carrying out preparation, retraining, improvement of professional skill of experts for the certain area, carrying out scientific researches in one of areas of sciences or culture.

Institute - the higher educational institution which is realizing some educational programs of the higher vocational training and carrying out scientific researches of applied character.

The higher education has for an object satisfaction of interests of a society, the state and the person in the higher education reception, giving to each person ample opportunities in a choice of the maintenance, the form, training terms. The following structure of the higher vocational training is established: the higher base formation on all specialities (bachelor degree), term of training 4 years, except medical and zooveterinary specialities. Further the bachelor has possibility to continue training in magistracy.

6. Postgraduate formation - the fourth educational level. In magistracy preparation will be spent in two directions:

- Profile profound preparation;

- Scientific and pedagogical preparation.

To graduates of magistracy the academic degree "master" which have the right to continue training in doctoral studies is appropriated or to be engaged in scientific and pedagogical activity.

To the persons who mastered the program of doctoral studies and have protected the thesis for a doctor's degree, the academic degree of the doctor of philosophy is appropriated, at development of profile doctoral studies - doctors on a profile (music, medicine, the rights, formations etc.).

According to Law of the Republic of Kazakhstan “About formation” are entered some formation standards. The formation maintenance also is regulated by curricula, curriculums in subjects, fixed in textbooks, manuals, electronic stores of the information (computer programs, videocassettes, video disks). These documents represent one of educational system components.

State educational standard. The concept "standard" occurs from a Latin word “standard”, meanings "criterion", “norm, sample". The formation standard is a system of key parameters, as the state norm of erudition reflecting requirements of society and considering possibilities of the real person.

The idea of standardization is not new. It existed during Soviet time. Though in the USSR concept State Educational Standards was not used, but it was reflected in uniform curricula. They went down in republics and were a basis of real curricula of schools. Curricula and programs of those years differed Soviet idealogization, teachers limited in the initiative, creativity, and the pupil in possibility of a choice of the maintenance of formation according to the interests and abilities. And at the same time uniform curricula and programs leveled formation in all country, this most had been checked up in practice idea of deducing of the educational standard.

State turn to democracy, market relations, the rights and personal freedoms has caused necessity of carrying out of standardization of formation. The education sphere is focused on satisfaction of the spiritual needs of the person that promoted considerable changes in the formation organization. Formation standardization has allowed change of the status of many schools, a free choice of the organization of educational process, introduction of new curricula, a free choice of subjects, introduction of the alternative textbooks, new pedagogical technologies. At the same time State Educational Standards is that mechanism which provides an obligatory minimum and existence of uniform educational space in the country. The base unity of educational space allows to provide the uniform educational level, received trained in different types of educational institutions (lycées, grammar schools, colleges, comprehensive schools, both state, and not state). Standards of formation underlie curricula and curriculums. An overall objective of introduction of the standard of formation - support of stable level of erudition of citizens according to inquiries of a society and possibilities trained, creation of equal conditions, irrespective of school type.

The curriculum - the standard document defining structure of subjects, their sequence on years of training, annual and week quantity of the hours which are taken away on studying of each subject in a cut of years of training. In educational practice of Kazakhstan by one of the basic components of state standard of the average general education the basic curriculum.

The working curriculum - didactic model of process of training of an educational institution. basic educational and concrete typical educational plans.

Structurally working curriculum consists of components: invariant (base), вариативный (school and student's).

The state standard of average general education regulates obligatory observance of structure and structure of the base maintenance of formation for all types and kinds of general educational educational institutions, (an invariant component), that provides performance of a principle of functional completeness of the maintenance of formation, maintenance of uniform educational space in Republic.

The account of interests of pupils, their abilities, educational requirements of children and parents realizes an educational institution through the organization of educational activity within the limits of school and student's components of the working curriculum. The school has the right to regulate itself an academic load on school and student's components within the general loading вариативной curriculum parts. As the whole variative curriculum component allows to deepen and expand the base maintenance of formation of an invariant component, using following approaches by transfer of hours вариативного a component on realization of programs of profound studying of base subjects of an invariant part of the plan, introduction of new training courses or modules through employment for choice, facultative courses and applied courses, on the organization of individual and group consultations or employment of is active-impellent character. Health preserving function of the working curriculum is provided with observance of sanitary norms and rules on the organization of educational activity.

At all variety of educational institutions all their types are created on the basis of an average comprehensive school. Important at the organization of the working curriculum to allocate specificity of an educational institution of new type. Understanding the head of formation of the declared specificity of an educational institution will allow to make the working curriculum as the real tool of achievement of quality of formation. An obligatory compound component of the working curriculum is the explanatory note as the document reflecting standard bases of the organization of educational process, approaches of pedagogical collective to its working out.

The curriculum is the standard document reflecting a circle of the basic knowledge, abilities, skills which should be acquired on each subject. Curriculums can be typical, working, author's. Typical curriculums are developed on the basis of the state educational standard on certain discipline. They have recommendatory character. Working curriculums are created on the basis of typical, but at the same time reflect requirements, specificity of the given educational institution and affirm at teachers' meeting session. Author's curriculums consider requirements of the educational standard, but can have the original logic of a statement of a teaching material, author's sights and judgements on the studied phenomena and processes. Author's curriculums are discussed and affirm at sessions of a faculty meeting or regional methodical associations. Curriculums in the structural relation consist of three components: Explanatory note, the maintenance, methodical instructions. There were two types of a statement of a teaching material in curriculums. The linear way of a statement consists that the material of the given step of training is logic continuation of that material which was studied in previous years. The concentric way of a statement consists that the material of the given step of training at the subsequent steps is studied in more complicated kind. This given way of consentrizm caused by the account of age features of pupils. Recently was extended a spiral way of a statement, an essence which consists that the volume of knowledge on the given problem or a theme constantly extends and goes deep. Also there is a mixed type of a statement of a material which represents an alloy or a combination of the above-stated ways. If in curriculums the consecutive list by that in the given subject for the given academic year their maintenance that, their disclosing is concentrated in textbooks and manuals is reflected. The maintenance of an educational material also is fixed in computer programs, videocassettes, video disks. But paramount value in a statement of an educational material belongs to the textbook.

The textbook is the book consistently stating bases of knowledge on a certain subject. The textbook carries out two basic functions:

1. The textbook as an information source;

2. The textbook as a tutorial.

The textbook in the structural relation consists of the main component-text and auxiliary - outtexted a material. Texts differ on the cores, additional, explanatory.

The basic text is subdivided into two kinds: epistemo -logical and instrumental-practical. The Episteme-logical basic text opens the conceptual device, base concepts, describes processes, the phenomena, events, states laws, theories, the hypotheses conducting ideas, conclusions, rules. The instrumental-practical basic text describes experiences, experiments, conditions of problems, exercises, specifies methods of application of knowledge.

The additional text includes a material of axiomatic character: a help material, statistical given, biographic and others. The reference to readers here concerns. The explanatory text, joins introduction, notes, the thesaurus, explanatories to illustrations, schemes, cards, tables. Except the text in the textbook there is out texted a material which concern the device of the organization of mastering of a material (questions, tasks, instructions, instructions, exercises), an orientation device (the foreword, a table of contents, indexes, symbols), an illustrative material (cards, diagrams, tables, schemes drawings, schedules, etc.) Addition to the textbook are manuals which deepen the maintenance of a material of the textbook. Practical works, directories, dictionaries concern manuals, cards, maps, books for additional reading, collections, working writing-books, etc.

Some rights and duties of the citizen of any state are fixed in the organic law - Constitution of the given state. Perhaps, most mass of human both most socially and socially significant trade most socially is pedagogical. It is natural, that the state guarantees, duties and the rights of all participants of educational space should be fixed legislatively: trained and pupils, parents, workers of the organizations of formation.

Some rights and duties of workers of the organizations of formation are defined:

1. Law РК «About formation» (item 41);

2. Chapters of the organizations, breeding-educational institutions;

3. Duty regulations;

4. Rules of an internal order of establishments of formation.