Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал

1.Гумилев Л. Көне түріктер. (-Алматы, «Білім», 1994 жыл, - 480 б.)

2.Қайдаров Ә., Оразов М. Түркітануға кіріспе (-Алматы, «Қазақ университеті», 1992, -248 б.)

3.Салқынбай Анар. Тіл тарихын зерттеген кемел ғалым (//«Егемен Қазақстан», 18 ақпан, 2012 ж.)

4.Сүлеймен Мамет. Түркі тарихын түгендеген. (//«Егемен Қазақстан», 18 ақпан, 2012 ж.)

5.Ахметов Ә. Еуразия кілті: Бесінші өркениет табалдырығында. (-Астана, 2011 ж.)

6.Ысқақов Д. Түркі халықтарына ортақ әдебиет (//«Қазақ әдебиеті», 14.10.2011ж.,№41)

7.Алдан Смайыл. Аттила – Еділ жайлы шетелдік барлық шығармалар Қазақстанда басылып, сахналарда қойылуы қажет. (//«Егемен Қазақстан», 18 ақпан, 2012ж.)

8.Ыбыраев Ш. Астана – түркі әлемінің рухани орталығы. («Егемен Қазақстан», 24 ақпан, 2012 ж.)

9.Керімбеков М. Ата тәрбиесі. (Алмастай асыл ойлар), І-ІІ кітап, (-Түркістан қаласы, -1998 ж., -100 б.)

10.Керімбеков М. Шежіре – көшпенді өркениет мәдениетінің куәгері (эссе - шежіре) (//«Ғылым жолы», -Тараз қаласы, №6, 2009, 18-29 б.);

11.Керімбеков М. Қайталаудың көркемдік және теориялық ерекшелігі. Кітап – білім бұлағы (анофоралық қайталау) (//«Ғылым жолы», -Тараз қаласы, №2(8), 2010, 22-29 б.);

12.Керімбеков М. М.Әуезовтің философия жайлы ойлары және қазақ ырымдары мен тыйымдары туралы (//«Ғылым жол», -Тараз қаласы, №4(10), 2010, -66-71б.);

13.Керімбеков М. Мектепте М.Әуезов пен Абай шығармаларын жаңа бағдарламамен оқыту мәселелері (//«Ғылым жолы», -Тараз қаласы, №4 (10), 2010, -121-181 б.).

Бүгінгі таңда білім саласының алдында дайын білімді, дағдыларды меңгеретін, шығармашылық бағытта жұмыс істейтін, тың жаңалықтар ашатын, біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр.

Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің баты міндеті - жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау, интеллектін байыту» - деп атап көрсетеді. Сондықтан жалпы білім беретін мектеп қабырғасындағы әрбір пән оқушыны дара тұлға ретінде жетілдіруге, оның шығармашылық қабілеттерін дамытуға алғы шарт жасауы керек деген қағида берік орнықты.

Оқу орындарындағы оқыту үрдісінің негізгі мақсаты - баланың білім беру кезіндегі ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеп дамыту.

Үш тұғырлы тілді меңгеру заман талабынан туған қажеттілік болғандықтан, ағылшын тілін жетік меңгеру бірінші кезекте тұр. Яғни, ағылшын тілінде сөйлеу үшін, сөйлемдегі сөз тәртібін дұрыс анықтау қажет.

Сөйлем дегеніміз жинақталған бір тиянақты ойды білдіретін бір немесе бірнеше сөз және сөз тіркестерінің жиынтығын айтамыз. Адамдар жазбаша немесе ауызша тілдік қатынаста қолданылатын барлық сөйлемдер қандай да бір мағынаны, ұғымды беруі тиіс. Сондықтан сөйлемді дұрыс құрау үшін сөйлемдегі сөздерді дұрыс байланыстырып, тиісті мүшелік қарым- қатынаста жұмсай білу керек.

Сөйлем құрылысын жіптіктей етіп айтудың бір амалы - сөйлем мүшелерін дұрыс орналастыра білуде. Сөздердің сөйлемдег іорын тәртібінің қалай орналасуының айрықша стильдік мәні бар. Сөздердің орын тәртібі жеке-жеке сөздердің мағыналарының өзгеруіне ғана әсерін тигізіп қоймайды, сонымен бірге бүкіл сөйлемге ықпал жасайды. Кейде сөйлемдегі сөздерді өз орнына қойып, бастапқы қалпында айтпағандықтан, өрескел қателер кетіп жатады. Мұндай қателіктерден сөйлемдегі басқа сөздердің қиюы қашып, сөйлемнің мағынасы солғын тартып қиыспайды. Өйткені сөйлемге өзгеріс енгізу арқылы сөйлемдегі сөздердің мүшелік қатынасы бұзылып, айтайые деген ой түсініксіз, мағынасыз шығады. Ондай стильдік қате жібермеу үшін, сөйлем құрағанда сөздердің байланысын, мүшелік қатынасын анық, айқын етіп құру керек болады.

Ағылшын және қазақ тілдерінде сөйлемдедегі сөздердің орналасу тәртібінде елеулі айырмашылықтар мен ұқсастықтар да баршылық. Қазақ тілінде сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі жалпы алғанда тұрақты Қазақ тілінде сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі жалпы алғанда тұрақты, орыс тіліндегідей еркін емес, жалпы ереже бойынша – баяндауыш сөйлемнің ең соңында, бастауыш одан бұрын, анықтауыш, пысыцқтауыш, толықтауыш өздері қатысты сөздерден бұрын тұрады. Алайда ауызекі сөзде, көркем әдебиетте сөйлем мүшелерінің бұл орын тәртібі әрдайым жоғарыда айтқандай болып келе бермейді, яғни инверсия жасалып та орналаса береді. Инверсия – (латын сөзінен шыққан – орын өзгерту) – сөйлемнің мағынасын түрлендіріп, ондағы жеке мүшеге ерекше стильдік қызмет арту үшін, сол жеке мүшедегі басқа сөзбен орын ауыстырып айту дегенді білдіреді.

Ағылшын тілінде сөйлемдердегі сөздердің орналасу тәртібі қатаң сақталады. Сонымен қатар ағылшын тілінде қазақ тіліндегідей инверсия құбылысы кездеспейді, яғни сөйлемде жеке мүшедегі сөзді басқа жеке мүшедегі сөздің орнын ауыстыру мүмкін емес. Ал, егер сөйлемдегі сөздердің орнын ауыстырсақ, біріншіден, жеке мүшеде тұрған сөздің мүшелік қызметі өзгереді; екіншіден, сөйлемнің негізгі мағынасы ауытқиды; үшіншіден, сөйлем берілу барысында айтылайын деген ой нақты жеткізілінбей түсініксіз шығады. Ағылшын тілінде сөздердің сөйлемде орналасу тәртібінің жалпы ережесі бойынша – бастауыш сөйлемнің басында, одан кейін баяндауыш, пысықтауыш, толықтауыш сөйлем соңында орналасады, ал анықтауыш зат есімнен жасалған сөйлем мүшелерінің алдында орналасады. Сонымен бірге пысықтауыш та сөйлем басында кездесіп отыруы – заңдылық. Осыған қарағанда ағылшын тіліндегі сөйлемдерде сөздердің орналасу тәртібі бір жүйеге негізделініп орналасады. Өйткені бұл тілдегі сөздерде родтық, септік, жіктік жалғаулар болмайды. Сондықтан ағылшын тіліндегі сөйлемдерде сөйлем мүшелерін: тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерді тек сөздердің орналасу тәртібіне қарап, және олардың атқаратын қызметін анықтай аламыз. Мәселен, «A hunter killed a lion» - «Аңшы арыстанды өлтірді». Бұны кесте түрінде төмендегіше көрсете аламыз: Бастауыш+ баяндауыш + толықтауыш. Осы жай сөйлемге инверсия жасасақ, яғни толықтауыш қызметінде тұрған сөзді бастауыш қызметінде тұрған сөзбенорнын ауыстырсақ, онда бұл сөйлем бұлай болады: «A lion killed a hunter» - «Арыстан аңшыны өлтірді». Толықтауыш пен бастауыштың орнын орнын өзгерткенде арыстан – бастауыштық қызметін атқарса, толықтауыштың қызметін –аңшы сөзі атқарып тұр. Сөйлем өзінің бастапқы комммуникативтік қызметіннен ауытқып кетті де мүлдем басқаша мағынаны білдіріп тұр.

Қазақ тілінде сөздердің орнын ауыстырғанда негізгі мағына толық өзгермегенімен, сөйлем мағынасы түрленеді. Алдымен тұрлаулы мүше – бастауыштың орналасу тәртібін қарастырайық. Сөйлемдегі бастауыштың орнын өзгертіп айтудың үлкен мәні бар. Мысалы, «Апасы немересіне ертегі оқып берді». Бұл бастауыштың қалыпты орны. Ал, бастауышқа инверсия жасасақ: немересіне апасы ертегі оқып берді десек бастауыш (апасы) өзінің тұрақты қалыпты орнын өзгерткенде оған ерекше логикалық екпін түсіп, сәл де болса басым мағынада айтылып тұр немесе Немересіне ертегі апасы оқып берді десек онда сөйлемнің мағынасының көркемдігі қашып, сөздердің байланысу жүйесі сәл бұзылады. Сонымен қатар мына сөйлемді алып қарастырсақ: «Осы ауылдың жылқыларын бағып жүрген Амантай ата келген еді». Бұл сөйлемге инверсия жасау мүмкін емес. Тексерелік: Осы ауылдың Амантай ата жылқыларын бағып жүрген келген еді немесе Амантай ата осы ауылдың жылқыларын бағып жүрген келген еді. Байқасақ сөйлемнің тіпті қиюы қашқан. Себебі, сөйлемде тұрлаусыз мүшелер не бастауышқа қатысты не баяндауышқа қатысты болып, соны толықтыра, анықтай түседі, сондықтан олар баяндауыштың жетегінде орналасады.

Қазақ тілінде баяндауыштың қызметін атқарып тұрған сөздердің сөйлемдегі қалыпты орны – сөйлемнің соңы. Диалогтарда, лепті сөйлемдерде, бұйрықты сөйлемдерде баяндауыштың орны өзгере алады. Ал, толықтауыш ,пысықтауыш сөйлемде бастауыштан кейін, оның алдында, баяндауыштың алдында тұрып, соларды толықтырып, пысықтап тұрады, кей жағдайда баяндауыштан кейін тұрады. Анықтауыш көбінесе өзі анықтайтын сөздің алдында орналасқандықтан оның қалыпты орны инверсияға ұшырамайды.

Ағылшын тілінде сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі қатаң. Көбінесе сөйлемдегі сөйлем мүшелерінің орын тәртібі мынадай түрде келеді:He read the article attentively.(Ол мақаланы мұқият оқып шықты). Бастауыш + баяндауыш + толықтауыш + пысықтауыш. Алайда сөйлем мүшелерінің қалыпты орны осылай өзгерместей қатып қалған деуге болмайды. Бастауыштың тұрақты орны сөйлемнің басы, ал баяндауыштың қалыпты орны бастауыштан кейін. Тұрлаусыз мүшелердің де де орны қатаң сақталады, алайда кей жағдайда олардың орны сөйлемнің басы, ортасы, соңында келіп отыруы мүмкінМысалы, пысықтауыштың сөйлемдегі орналасу тәртібін қарастырсақ: пысықтауыш сөйлемнің басында: At the age of fifteen, John went to Boston. (Он бес жасында Джон Бостонға барып қайтқан болатын), яғни пысықтауыш + бастуыш + баяндауыш + мекен пысықтауыш.

Ағылшын тілі мен қазақ тіліндегі сөйлемдерді құрауға негіз болатын бас мүшелер – бастауыш пен баяндауыш ойды дұрыс құрастыруға арқау болады. Бас мүшелер болмаса, басқа мүшелердің болуы мүмкін емес. Өйткені қалған мүшелер осы бас мүшенің маңына топтанады да, бір-бірін анықтап, толықтырып, сөйлемнің құрамына енеді. Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібінің қалай болуы сөйлеушінің, жазушының еркіндегі нәрсе емес. Ол жайында әрбір тілдің өзіне тән ішкі заңы, ережелері болады. Сөйлем құрағанда осыларды ескеріп, әр сөзді өз орнында айтылуында үлкен мән бар. Сөйлем құрау шеберлігінің бір ұшы инверсия жасай білуде болғандықтан, әрбір сөйлем мүшесінің қызметтерінің маңыздылығы зор.

Инверсия мақсатты болу керек. Олай болмаған күнде сөйлеу тілінде кездеседі екен деп сөйлемді қалай болса, солай құрастыруға болмайды. Сөзді дұрыс орналастырудың ерекше стильдік қызметі бар екендігін атап өтуге болады. Бұдан сөйлем мүшелерінің сөйлемде орналасу, орын ауысу тәртібі қалай болатынын аңғаруға болады.

Қорыта айтқанда, ағылшын не қазақ тілінде болсын сөздерді дұрыс байланыстыра отырып, мағыналы, түсінікті, мәнерлі етіп сөйлеу – адамның тағы да мәдениеттілігін аңғартады. Сөздерді таңдай, талғай білу, оларды дұрыс орналастыра білу шеберлікке, сауаттылыққа жатады.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Жасыбаева А. «Ағылшын тілі сабағында жүргізілетін жазба жұмыстарының түрлері» Ағылшын тілі мектепте 6.2010ж

2.Учебник английского языка. Н.А.Бонк. Москва, Просвещение, 2001г.

3.Практическая грамматика английского языка. Е.Качалова. Москва, Просвещение 1996г.

4.Қазақ тілі оқулығы. Қ.Қасымқанов

Аннотация. В этой статье рассматривается порядок слов в предложениях на английском и казахском языках.

Annotation. This article is considered the word order of sentences in English and Kazakh language.


ӘОЖ 82 И(Англ)

М85

АҒЫЛШЫН ТІЛІ ПӘНІНЕ ЫҢҒАЙЛАСТЫРЫЛҒАН ОЙЫНДАР
Г.С. Мусабекова

№47 орта мектеп, Тараз қ.

Ағылшын тілі пәні сабағында және сыныптан тыс жұмыстардағы ойын түрлері:

Мұғалім оқушыларға айтады: Қазір мен орыс және ағылшын дыбыстарын айтып тұрамын. Сендердің міндеттерің - ағылшын дыбыстарын тауып,қол көтеру. Егер де орыс дыбыстарын естісеңдер, қол көтермеңдер. Қате жіберген оқушылар ойынан шығады. Ойынның жеңімпазы болып тобында көп ойыншы қалғандар болып саналады.

Мұғалім ағылшын дыбысын айтып тұрады, ал балалар транскрипциялық белгілерін көрсетеді. Ойынның түрін өзгертуге болады; мұғалім транскрипция белгілерін көрсетеді, ал оқушылар дауысты дыбысын немесе осы дыбысы бар сөзін айтады.

Сынып тақтасында сөйлемдер жазылып тұр. Топ мүшелері елпінін қойып, бағыттармен дауыстың жоғарлағанын және төмендегенін көрсетеді және осы сөйлемдерді дұрыс оқиды.

Мұғалім бірнеше сөздер немесе сөйлемдерді оқып береді, сөйтіп допты ойын мүшесіне лақтырады. Соңғы оқушы мұғалімнің айтқан сөздері мен болып, дұрыс айткан оқушы аталады.

Мұғалім тапсырма береді, топ мүшелері тақтаға кезекпен шығып әріптерді әліппеден айтады, қателескенше.Топ қанша әріп дұрыс атаса, соншама ұпай жинайды. Мұғалім ұпайды санайды.

Мұғалім алдын ала әріптермен және лексикалық суреттермен карточкалар дайындайды. Ол оқушыларға әріптері бар карточкалар таратады /әр қайсысына 4-5/, суреттегі заттар қай әріптерден басталады. Содан кейін мұғалім суреттерді бірінен соң бірін көрсетеді, ал оқушылар суреттегі сөздің қай әріптен басталатын карточкасын көрсетіп, ол сөзді ағылшынша айтады. Қатар мен жүріп мұғалім дұрыс жауаптарды- карточкаларды жинайды. Жеңімпаз болып қолында карточка қалмаған оқушы аталады.

Мұғалім үстел жанына бір оқушыдан шақырады / әр топтан кезекпен/. Олар тақтаға бір әріптен басталатын үш сөз жазады. Мысалы, бірінші оқушы үш сөз жазады; pen, play, pencil, екінші оқушы – pencil-box, put, park. Олар дауыстап өз сөздерін оқиды. Әр дұрыс оқыған және жазылған сөзге топ ұпай жинайды. Бірнеше жауаптан кейін қортынды шығарылады.

Жүргізуші сыныптан шығады, оқушылар әріпті жасырады.Жүргізуші кірген кезде, оған сол әріп бар сөздерді айтады, ол әріпті тапқанша. Мысалы, |s| әрібі жасырылды. Бірінші оқушы сөзді айтады- see, екінші – she, үшінші- Russian т.б. Жүргізуші әріпті тапқан соң, оның орнына ең соңғы сөзді айтқан оқушы турады.

Мұғалім сабаққа әріптері және лексикалық суреттері бар карточкаларды алып келеді. Оны оқушыларға таратады, ал суреттерді өзіне қалдырады. Суреттерді бірінен соң бірін көрсетіп, ол оқушылардан көрсетілген суреттердің бірінші әрібі бар карточкаларын көрсетеді, содан кейін әріптерден сөз құрайды. Бірнеше суреттерді көрсетіп, мұғалім қатармен өтіп, құрастырған сөздерді тексеріп оны оқуды сұрайды. Кім көп сөз құрайды, сол жеңімпаз атанады.

Тақтада бір әріпі қалып кеткен сөздер жазылады, мысалы; c-p, a-d, p-n, т.б. Мұғалім дыбысты айтады, мысалы; /е/ сөйтіп оқушыларға ойдан әріпті сөздерге қосып, оны оқып беру керек.

Сынып жүргізушіні сайлайды. Мұғалім оған тапсырма береді, өзін телеграфист ролінде сезініп, (жедел хат) жіберу керек – сөздерді әріптеп айтып. Пауза жасаған кезде бір оқушы әр топтан жедел хаттағы сөздерді айтады. Егер оқушы қателессе, оның тобы ұпай жоғалтады.

Мұғалім кезегімен әр топтан оқушыларды шақырып, сөйлем айтқызады; My train is carrying…..бұл сөйлемге сөз толықтыру керек, ол алфавиттің 1,2,3 әрібіне басталуы керек. Бірінші оқушы айтады; My train is carrying apples, екінші оқушы; My train is carrying bread т.б.Оқушы, тез айтпай қалса, ойыннан шығады. Қай топта оқушы көп қалса сол ұтады.

Мұғалім алдын ала өзі немесе оқушыларға карточка дайындатады, мысалы; ea, ee, ai, ou, au, aw, sh, ch.Содан кейін ол бір дыбысты айтады және оқушыларға тапсырма береді, осы дыбыс жазылған карточканы көрсету. Егер оқушы қателессе, мұғалім карточкасын алып қояды. Жеңімпаз болатын топта көп карточка қалу керек.

Мұғалім тез – тез оқушыларға Flash cards көрсетеді, оны олар оқып шығу керек. Қателескен оқушы ойыннан шығады. Дұрыс оқылмаған карточкалар алынып тасталады, содан кейін қайтадан оқытылады.

Мұғалім әр топтан оқушыларды шақырып, оларға кеспелі азбукадан жабық буынды сөзді құрастыруға тапсырма береді. Мысалы, оқушы pin деген сөзді құрастырады, мұғалім /е/ әріпін толықтырып оқып бер дейді. Дұрыс орындалған тапсырмаға топ ұпайға ие болады.

Мұғалім тақтаға бірнеше сөз жазып оқушыларға ішінен /А/ әріпі /ei/ сияқты оқылатын сөзді тап дейді. Кім тез орындайды сол жеңімпаз атанады. Осы ойынның басқа түрі. Оқушыларға бірнеше сөз беріп, 1-2 минуттан соң оларды жабады, сөйтіп мысалы /^/ дыбысы бар сөздерді атап шық дейді.

Мұғалім сыныпқа 10 сөз жазыңдар деп тапсырма береді. Ол сөздер ашық немесе жабық буындармен болу керек. Кім тез орындайды, сол жеңімпаз.

Мұғалім 2-3 сөз жазылған карточка таратады. Содан кейін бір сөзді атайды,мысалы take, кімде осы ережеге арналған карточка болса, оны оқып мұғалімге береді. Кім дұрыс оқымаса, өзінде қалдырады.

Басқа түрі.

Оқушыларға сөйлемнің ішінде қай сөзде бір әріп басқаша оқылады соны тап дейді. Кім тез табады, сол ұтады. Осы мақсатпен оқулықтағы мәтіндер мен жаттығуды алуға болады.

Тақтада әр түрлі ережеге арналған, оқушыларға бейтаныс сөздер жазылады. Әр топтағы мүшелер кезекпен үш сөзден оқиды. Қай топ дұрыс орындайды, сол жеңімпаз болады.

1.Б.Сүйінбаева Ұстаз тәжірибесі. «Халық тәлімі» 2004.

2.А.Л.Димент, М.В Сидорова. Игры на уроках английского языка и внеклассных занятиях. Журнал Иностранные языки в школе. 1980 №1

3.Р.К.Аронова. Оқушылардың коммуникативтік қабілетін дамыту мақсатында ойын элементтерін қолданудың тиімділігі. Ағылшын тілі мектепте. 2011 №6

Одной из особенностей перевода документов физических лиц является необходимость их легализации, придания им юридической силы для предъявления за пределами страны. К группе документов юридических лиц, перевод которых имеет свои особенности и чаще всего вызывает затруднения, относятся договоры, контракты и страховые документы. Перевод договоров и контрактов имеет свои особенности, к которым относятся особые построения предложений, специфическая лексика, наличие лексических шаблонов, которые должен знать переводчик для осуществления качественного и правильного перевода. Переводчику юридических документов необходимо знать сроки выполнения заказа, предпочитаемый заказчиком перевод названий сторон, вступающих в договорные отношения, имен собственных, формат и назначение перевода. При переводе договоров и других юридических документов необходимо учитывать особенности составления юридических текстов и придерживаться установленных правил их написания. Важно сохранить и синтаксическую структуру оригинала текста настолько, насколько это возможно. Перевод договоров начинается с выделения основных терминов стиля и определения типа документа. После этого переводчик приступает к собственно переводу.

Завершающим этапом является редактирование текста и выверка однородности используемой терминологии по всему тексту. Перевод договора требует не только знания лексических и грамматических особенностей построений предложений, но и внимания к таким деталям, как перевод названий фирм, адресов и фамилий. Одной из наиболее сложных задач является перевод текстов страховых документов. Сложность перевода страховых документов заключается в лексических особенностях иностранного языка. Появление новых лексических конструкций и терминов требует от переводчика как отличного знания языка, так и конкретных дисциплин. Достаточно часто специалисты в области перевода страховых документов сталкиваются с терминами и фразами, перевод которых на русский язык невозможен из-за отсутствия эквивалентов. Поэтому важно ориентироваться в предмете перевода и иметь доступ к специальным энциклопедиям и словарям.

Основной чертой языка деловой корреспонденции является точное и четкое изложение материала при почти полном отсутствии эмоциональных элементов; в них практически исключена возможность произвольного толкования существа вопроса. Поэтому основными требованиями, которым должен отвечать хороший деловой перевод, являются:

- точность - все положения, трактуемые в оригинале, должны быть изложены в переводе;

- сжатость - все положения оригинала сжато и лаконично представлены в переводе;

- ясность - сжатость и лаконичность языка перевода не должны отражаться на полноте передачи лексики оригинала;

- литературность - текст перевода должен удовлетворять общепринятым нормам литературного языка, без употребления синтаксических конструкций языка оригинала.

Перевод заголовка документа, если он раскрывает сущность вопроса, должен быть максимально близок к оригиналу, если же он отличается краткостью или носит рекламный характер, то переводчик добавляет краткую аннотацию в информационных целях. Все сокращения, встречающиеся в тексте оригинала, должны быть расшифрованы в соответствии с общепринятыми и специальными сокращениями. Сокращения, не поддающиеся расшифровке, остаются на языке оригинала. Не изменяются и сохраняют оригинальную орфографию:

- слова и предложения не на языке оригинала;

- сокращенные наименования марок изделий и приборов;

- названия иностранных печатных изданий.

В тексте перевода обычно переводятся:

- названия частей и отделов учреждений и организаций;

- названия должностей, званий, ученых степеней, титулов;

- собственные имена и названия в соответствии с установившейся практикой.

В тексте перевода транскрибируются:

- иностранные фамилии, собственные имена и названия с учетом традиционного написания известных фамилий;

- артикли и предлоги в иностранных фамилиях;

- наименования иностранных фирм, компаний, акционерных обществ, корпораций, концернов, монополий, промышленных объединений;

- союзы и предлоги в названиях фирм;

- фирменные названия машин, приборов, химических веществ, изделий, материалов.

В тексте перевода заменяются русскими эквивалентами:

- специальные термины;

- географические названия.

- условиями.

Сегодня язык исследуется с точки зрения его взаимодействия с культурой и тексты перевода также рассматриваются в контексте культуры принимающего языка. С этой точки зрения перевод рассматривается в качестве посредника в процессе постижения и понимания разных культур, в осуществлении контактов и межкультурном общении. Профессиональная коммуникация относится к специальным видам социальной коммуникации: она осуществляется благодаря специальным знаниям и имеет ценность в пределах определенной профессиональной группы. Межкультурная профессиональная коммуникация как разновидность профессиональной осложнена комплексом воздействующих на нее и тесно связанных с ней факторов, из которых одним из наиболее важных является наличие посредника общения, т.е переводчика.

Межкультурная профессиональная коммуникация занимает совершенно особое место в современном мире. Бурное развитие науки и техники, интенсивный обмен научно-технической информацией, интеграция ученых различных государств в разработках по перспективным научным направлениям – все это способствует пониманию значимости эффективного общения профессионалов. Вопросами совершенствования межъязыкового профессионального общения занимаются не только сами профессионалы но и люди, призванные непосредственно обеспечить успешное осуществление межъязыкового общения, – переводчики и теоретики переводческой деятельности.

Не осталась в стороне от этого процесса и область юриспруденции. Широкое развитие экономического партнерства, культурного сотрудничества требует правовой регламентации, квалифицированной помощи со стороны юристов и их участия в переговорах, деловых встречах, в составлении документации. В области юриспруденции точный, корректно выполненный перевод особенно важен, так как от него могут зависеть в определенные исторические периоды судьбы отдельных государств, не говоря о судьбах отдельных людей. Рассмотрение факторов перевода любого текста в условиях межкультурной коммуникации строится с учетом основных особенностей языковой культуры, типа и механизма социального кодирования родного и иностранного языков. Такой подход позволяет выявить новый подход к решению практических задач перевода, например, юридического текста.

Особенности перевода юридических документов в настоящее время все чаще привлекают внимание исследователей. Сегодняшняя особенная актуальность вопросов сравнительного анализа языков в правовой сфере, а также методологии и техники перевода юридических текстов обусловлена значительными изменениями, произошедшими в сфере политических и экономических международных отношений в последние десятилетия. Язык права подразумевает узкий специализированный характер лексики, которая охватывает широкий спектр правовых отраслей и институтов. При переводе юридических документов необходимо учитывать существующую разницу в законодательствах стран, особенности юридического дискурса. Перед переводчиком встает проблема адекватной передачи содержания юридических документов при переводе с одного языка на другой. Как следствие, возникает необходимость в переводческих трансформациях, в частности, лексических, поскольку язык права обладает особой лексикой и имеет определенное терминологическое наполнение.

В этой области важно не только обладание социальными знаниями правовых норм, владение юридической терминологией (в том числе судебно процессуальных систем), но также и личностные качества переводчика, так как перевод любого текста предполагает взаимодействие суверенных национальных языков, и, соответственно, культурных концептов. Для осуществления адекватного перевода необходимо владеть спецификой образов и связанных с ними программ деятельности тех типов культур, между которыми ведется коммуникация. Опытным путем доказано, что те или иные фрагменты действительности, связи и отношения находят отражение в языке как общественном явлении. Например, судебная речь, которая является различающим фактором между национальными культурами.

Так, в США судебно-юридическая тематика является основной составной частью массовой культуры. Американский гражданин на подсознательном уровне верит в «справедливость и стабильность» своей правоохранительной системы. Нам же, для достижения максимально приближенного и адекватного восприятия чужой лингвокультурной общности, необходимо стать участником коммуникативного процесса, посредством текстов- переводов соответствующей правовой направленности. Именно перевод является одной из форм взаимодействия культур, он дает известное представление о чужой культуре. По мнению чешских лингвистов В. Матезиуса и В. Прохазки, перевод – это не только замена языка, но и функциональная замена элементов культуры. Такая замена не может быть полной, поскольку известное требование «перевод должен читаться как оригинал» едва ли выполнимо, так как оно подразумевает полную адаптацию текста к нормам другой культуры [4, 183].

Само понятие взаимодействия культур подразумевает наличие общих и частных элементов, совпадений и несовпадений, которое позволяет отличить одну лингвокультурную общность от другой. Любой переводчик, работая с юридическим текстом, должен учитывать требования узуса – языковые привычки носителей языка перевода, не нарушая привычное восприятие правового документа. Расхождения лингво-этнического характера между носителями иностранного языка и языка перевода могут носить как культурно-исторический, так и актуально-событийный характер. Наиболее полное общение между разноязычными коммуникантами осуществляется путем создания на языке перевода текста, коммуникативно равноценного иноязычному оригиналу, то есть, путем его перевода. Понятие «коммуникативная равноценность» текстов имеет важное значение для понимания механизма перевода иноязычного материала. Для коммуниканта два текста выступают в качестве равноправных форм существования одного и того же сообщения, они равноценны в их функциональном и структурно-семантическом отождествлении. При переводе юридического текста достижение такой адекватности возможно лишь, когда сам переводчик юридически грамотен, причем как в иностранной, так и в своей родной культуре. Знание основ законодательства и особенно соответствующей правовой терминологии является обязательным требованием для переводчика, работающего в сфере юриспруденции. Возьмем в качестве примера юридический дискурс [1, 59], который представляет собой все многообразие судебно-процессуальной системы государства. Разные страны имеют свои различные юридические системы. Язык каждой нации характеризуется собственными юридическими терминами. Так, английский язык используется в юридических системах США, Великобритании, а немецкий язык – в ФРГ, Швейцарии, Австрии. Лингвистическая эквивалентность юридических понятий часто не достижима. На сегодняшний день для европейцев унифицирована «ХАРТИЯ О ПРАВАХ ЧЕЛОВЕКА», а для государств-членов Европейского сообщества – документы, положения и решения этой международной организации. Вследствие чего в языках существует ряд приблизительных эквивалентов. Например:

ARTICLE 3

Everyone has the right to life, liberty and security of person.

Каждый человек имеет право на жизнь, свободу и личную неприкосновенность.

ARTICLE 17

Everyone has the right to own property alone as well as in association with other.

No one shall be arbitrarily deprived of his property.

Каждый имеет право как на единоличное владение собственностью, так и в компании с другими. Никто не может быть дискреционно лишен его собственности.

Юридический язык – можно сказать, «государственный язык». Данное правило является очень важным, его нельзя нарушать. Самая большая проблема в этом случае – невозможность в некоторых случаях найти точный, адекватный перевод с одного языка на другой. Это затрудняет работу переводчика, создает определенные препятствия в использовании иноязычного юридического документа. Различные виды парапереводческой деятельности в неодинаковой степени сохраняют близость к переводуи, соответственно, воспроизводят оригинал с большей или меньшей полнотой. Так как достижение идеального перевода не всегда представляется возможным, то переводчику приходится идти на разного рода компромиссы. «Степень же реального приближения двуязычной коммуникации с переводом к коммуникации одноязычной, естественно, зависит от мастерства переводчика, но также и от ряда объективных обстоятельств. К таковым, в последнюю очередь, относятся свойства переводимого текста и способ выполнения перевода» [2, 17]. Например, юридический документ является особым переводом, где язык должен обеспечивать реализацию общественного предназначения и соответствия правовому узусу.

Осуществляя перевод юридического текста, переводчик намеренно отступает от структурного и смыслового соответствия между двумя сторонами коммуникации в пользу их равноценности в плане воздействия. Так, юридический текст – одна из важнейших жизненных форм выражения права. Юридический документ, иной письменный носительпереводной юридической информации, имеет текстовые особенности, своеобразное языковое выражение. Несмотря на имеющиеся противоречия во взглядах ученых- лингвистов и юристов, большинство едины в том, что всякий текст имеет лексическую, логическую и грамматическую основы, определенным образом организованные с целью передачи информации. Нет сомнения, что юридические тексты в переводе с исходного языка на язык перевода независимо от их функционального назначения и прагматической роли имеют такие же основы. Уместно напомнить, что право представляет собой совокупность правил поведения индивидов и групп в обществе, предписывающих каждому определенную форму действий и формирующих принципы разрешения спорных вопросов. Поэтому язык перевода юридического документа должен в целом быть точным, ясным и достоверным.

Текст большинства документов должен иметь нейтральный официальный стиль, не вызывающий дополнительных ассоциаций и не отвлекающий от сути документа. Нейтральное изложение юридических норм повышает эффективность правового регулирования. Качество юридического перевода определенным образом влияет на эффективность правоприменения, степень регламентации конкретных отношений. По мнению Л.К.Латышева нередко требуются поправки на норму и узус и преинформационный запас носителей языка перевода. Тогда переводчик прибегает к трансформациям. В большинстве случаев проблемы перевода, связанные с трансформацией, возникают вследствие лингвокультурных различий двух народов. В разных этнических общностях наблюдаются абсолютно разные, иногда несовпадающие подходы к явлениям и предметам. Например:

What will be held to be ‘just and reasonable’ must depend upon the particular facts of each case.

Что суд признает справедливым и разумным, должно зависеть от конкретных фактов каждого дела.

The liability of the carrier is to three exceptions at common law. The first is the ‘act of God’, by which is understood some unforeseen accident of natural cause which could not have been prevented by any reasonable foresight.

В соответствии с общим правом, перевозчик освобождается от ответственности в трех случаях. Во-первых, в условиях форс-мажора, (стихийного бедствия), под каковым понимаются непредвиденные обстоятельства естественного характера, которые не могли быть предотвращены с помощью разумной предусмотрительности.

В данных примерах адаптивного перевода фрагментов юридического текста информация передается средствами другого языка. Этот процесс как бы совмещает в себе элементы перевода и преобразования информации с иностранного языка на язык перевода. При выполнении перевода правовых документов особое внимание должно уделяться лексической безэквивалентности, так как во всех языках существуют слова и устойчивые словосочетания иностранного языка, не имеющие более или менее полных соответствий в виде лексических единиц. Переводчику очень полезно иметь представление о такого рода явлениях. Например, возьмем такое явление как primaries – предварительные выборы, определяющие кандидатов в президенты от двух политических партий в США:

При определенных обстоятельствах Билль может стать законом без согласия всех комиссий парламента. Из данных примеров можно увидеть, что способы перевода юридических документов могут варьироваться и комбинироваться, в зависимости от присутствия в тексте языка перевода юридической терминологии, строения предложения, наличия союзов и вводных слов, лингвокультурологической особенности иноязычного текста и т.п. Также следует помнить, что существует масса документов, которые предназначены не для юристов, а для людей, которые могут не понять юридическую терминологию и лексику.Изучение лексического состава законодательных текстов ограничивается проблемами терминологии, так как юридическая терминология считается основным, наиболее информативным пластом лексики языка законодательства, способствующим точному и ясному формулированию правовых предписаний.Таким образом, при осуществлении переводов юридических текстов следует основываться на лингвистических факторах этого процесса на базе этнокультурных различий правовых систем русскоязычных и англоязычных стран, подчеркнув необходимость сохранения семантико-структурной близости перевода юридическоготекста к его оригиналу, что является ключевым аспектом юридического перевода.

1.Кашкин В.Б. Введение в теорию коммуникации. Воронеж, ВГТУ, 2000.

2.Латышев Л.К. Технология перевода. М., 2001.

3.Чужакин А., Петренко К. Мир Перевода-5. Практическое пособие по устному переводу. М., 2001.

4.Швейцер А.Д. Перевод в контексте культурной традиции // Литературный язык и культурная традиция. М., 1994.__
Аннотация. Мақалада ағылшын тілінен орыс тіліне ресми іскерлік мәтіндерді аударудың негізгі ерекшеліктері және керісінше аудармадағы тілдердің мәдениет ұғымы бурілген. Құжаттарды аудару кезінде сөздерді, терминолгияларды жеткізудегі негізгі мәселелер қарастырылады.

Annotation. The main features of official texts translation are presented in article from English language into Russian and in a context of cultures of the target and source languages. The main difficulties with which the translator meets translating documents, are connected with terminology, lexical transformations, overcoming divergences in legal systems of target and source languages.

УДК 81.6

П 91

Формирование читательской компетентности

на материале пьес А.П. Чехова «Чайка», «Вишнёвый сад»
О.Ю. Подлесная

Таразский государственный педагогический институт, г. Тараз
Читательская компетентность – это умение проникнуть в семантическую ткань текста, умение связать все текстовые элементы. Формирование читательской компетентности – важная часть в процессе обучения русской литературе. В статье предпринят анализ эпического начала в пьесах А.П. Чехова, позволяющий сформировать навык исследовательского чтения.

Внешняя композиция комедии А.П. Чехова «Чайка» включает, во-первых, деление пьесы на четыре действия, а во-вторых – деление комедийного текста на основной текст (персонажная речь) и побочный текст (авторские ремарки).

В каждом действии пьесы можно выделить основное фабульное событие:

• 
  I действие – провальная постановка пьесы Константина Треплева;
  
• 
  II действие – убийство чайки;
  
• 
  III действие – любовное объяснение Нины Заречной и Тригорина;
  
• 
  IV действие – исповедь Нины Заречной, самоубийство Константина Треплева;
  

Фабула чеховской пьесы включает – помимо сценических событий – события внесценические, происходящие за сценой. Внесценические события могут быть параллельными к сценическому действию либо свершаться в интервалах между композиционными действиями. О внесценических событиях читатель /зритель/ узнаёт из реплик действующих лиц, а также из ремарок.

Внесценические события по значимости в конфликте чеховской пьесы едва ли не важнее событий, происходящих на сцене: внесценические события отмечены внешней динамикой и экспрессией. Так, в комедии «Чайка» можно выделить следующие внесценические события:

1. 
   попытка самоубийства Константина Треплева (в интервале между II и III действиями):
   

Входит Треплев с повязкой на голове.

Аркадина (достаёт из аптечного шкафа йодоформ и ящик с перевязочным материалом). А доктор опоздал…А у тебя почти совсем зажило. Остались самые пустяки. (Целует его в голову.) А ты без меня опять не сделаешь чик-чик?

Треплев. Нет, мама. То была минута безумного отчаяния, когда я не мог владеть собою. Больше этого не повторится…[5, с.112];

2. 
   замужество и материнство Маши Шамраевой (в интервале между III и IV действиями):
   

Медведенко. Поедем, Маша, домой!..Наш ребёночек небось голоден [5, с.118];

Тригорин. Марья Ильинична!..Замужем?

Маша. Давно [5, с.124];

3. 
   литературная известность Константина Треплева (в интервале между III и IV действиями):
   

Полина Андреевна (глядя в рукопись). Никто не думал и не гадал, что из вас, Костя, выйдет настоящий писатель. А вот, слава богу, и деньги стали вам присылать из журналов…[5, с.119];

Тригорин. Вам шлют поклон ваши почитатели…В Петербурге и в Москве вообще заинтересованы вами, и меня всё спрашивают про вас…[5, с.119];

4. 
   бесславная столичная жизнь Нины Заречной (в интервале между III и IV действиями):
   

Треплев. Она убежала из дому и сошлась с Тригориным…Был у неё ребёнок. Ребёнок умер. Тригорин разлюбил её и вернулся к своим прежним привязанностям…Дебютировала она под Москвой в дачном театре, потом уехала в провинцию…Бралась она всё за большие роли, но играла грубо, безвкусно, с завываниями, с резкими жестами…Потом я, когда уже вернулся домой, получал от неё письма…Она подписывалась Чайкой…Теперь она здесь [5, с.122-123];

5. 
   самоубийство Константина Треплева (финал IV действия, внесценическое событие параллельно игре сценических персонажей в домашнее лото):
   

Направо за сценой выстрел; все вздрагивают.

Из примеров видно, что внесценические события расширяют пространство и время чеховской пьесы. Показательно, что внесценические события сконцентрированы в интервале между третьим и четвёртым – финальным – действиями: в жизни чеховских персонажей произошли значительные внешние изменения, но финал обнаруживает неважность этих изменений для самих персонажей, внутренняя жизнь их осталась неизменной. Так, например:

• 
  Маша Шамраева не нашла в семейной жизни забвения от несчастной любви к Треплеву; пренебрегая домашними обязанностями, она тревожится о состоянии Константина, ухаживает за ним;
  
• 
  Константин Треплев получил литературную известность, но это не принесло ему удовлетворения; он продолжает мучиться поиском собственного стиля;
  
• 
  Нина Заречная вырвалась из родительской усадьбы, окунулась в столичную богемную жизнь, но эта жизнь принесла ей горькое разочарование – отвергнутую любовь, творческое бесславие.
  

Следует отметить, что финальное событие – самоубийство Константина Треплева – происходит за сценой, параллельно игре других персонажей в домашнее лото на сцене. В результате трагическое событие оказывается невидным, скрытым, мирная праздная игра заслоняет трагедию Треплева. Чеховский финал нетипичен для драматургической поэтики, однако весь чеховский сюжет подготавливает именно такой финал: все персонажи «Чайки» – носители личных внутренних конфликтов, между тем ни один конфликт, несмотря на высказанность в диалоге, не был замечен или услышан.

Сюжет чеховской пьесы шире фабулы, поскольку включает не только события настоящего, но и воспоминания персонажей о прошлом. В связи с каждым персонажем в чеховской комедии развивается биографический микросюжет:

• 
  воспоминания Сорина о столичной жизни;
  
• 
  воспоминания Аркадиной о молодости;
  
• 
  воспоминания Треплева о детстве и материнской заботе и др.
  

• 
  воспоминания Сорина о столичной жизни  вынужденное пребывание в деревне, болезнь Сорина;
  
• 
  воспоминания Аркадиной о молодости  неумолимое старение актрисы;
  

• 
  воспоминания Треплева о детстве и материнской заботе  несамостоятельность Кости, одиночество.