Токсикологиялық химияның токсикологиялық негіздері. Токсикологияның құрылымы
жүктеу/скачать 23,37 Kb.
|
1 лек
|
Токсикологиялық химияның токсикологиялық негіздері. Токсикологияның құрылымы. Токсикологиялық химия – бұл улардың қасиеттерін, олардың ағзадағы мінез-құлқын және мәйітті оқшаулау, тазарту, анықтау әдістерін әзірлеу және улы заттар мен олардың метаболиттерін сандық анықтау, биологиялық материалдар және қоршаған орта объектілерін зерттеумен айналысатын фармацевтикалық ғылым. Токсикология- токсикологиялық химия бөлімдерінің бірі болып табылады. Токсикология – уланулар, тірі ағза мен удың өзара әрекеттесу заңдылықтарын, әдістерін әзірлейді және улануды диагностикалау, емдеу және алдын алуды қарастырады. Улы зат немесе у дегеніміз: ағзаға аз мөлшерде енгізіліп әрекет етеді және денеде белгілі бір жағдайлар, ауру тудыруы мүмкін немесе дененің өліміне алып келеді. Улану немесе интоксикация дисфункция дегеніміз: токсиканттың әсерінен денеде пайда болуы мүмкін ауру немесе өлім. Жалпы токсикологияның негізгі міндеттері: Химиялық заттардың зиян,улы қасиеттерін анықтау және сипаттау. Удың организммен әрекеттесуін зерттегенде токсикодинамиканы (заттың ағзаға қалай әсер ететінін) және токсикокинетиканы қарастыру (ағзадағы улы заттардың өзгеруі). Химиялық заттың улы әсер ету аймағын анықтау (токсикометрия). Клиникалық және патоморфологиялық белгілерді зерттеу, удың ағзаға түсуінің әртүрлі жолдарымен байланысты улану. Эксперименттік деректер бойынша алынған адамға экстраполяцияның негізін жасау деректері. Токсикологияның негізгі бағыттары мен бөлімдері: Теориялық токсикология (токсикокинетика,токсикодинамика). Профилактикалық токсикология (қалалық,өндірістік, тұрмыстық, тамақ және т.б.) Клиникалық токсикология (химиялық, дәрілік аурулар, нашақорлық). Сондай-ақ токсикологияның зерттелетін арнайы түрлері бар, белгілі бір жағдайларда адамдар мен жануарлардың улануы, улы заттардың әсері (әскери, ғарыштық, ветеринариялық, сот-медициналық және токсикологияның басқа да түрлері). Токсикологиялық химия дамуымен тығыз байланысты анықтау үшін аналитикалық және физикалық химия, биологиялық объектілердегі улы заттар,химиялық, физикалық және физика-химиялық әдістер қолданылады. Токсикологиялық химияның негізгі бөлімдері: аналитикалық токсикология және биохимиялық токсикология. Биохимиялық токсикология-механизмдер туралы ғылым саласы, улы заттар мен тірі организмнің өзара әрекеттесуі, яғни ксенобиотиктер мен олардың метаболиттерінің токсикокинетикасы және токсикодинамикасы. Аналитикалық токсикология (химиялық-токсикологиялық талдау)- токсикологиялық химия бөлімі, онда аналитикалық химияның әдістері мен тәсілдері қарастырылатын биологиялық объектілерге қолданылатын сала. Химиялық токсикологиялық зерттеудің негізгі кезеңі объектіні дайындау болып табылады. Биоматериалдан улы затты алу үшін дистилляция (айдау), минералдану, экстракция, сорбция және басқа әдістер. Химиялық токсикологиялық талдауды қолданудың негізгі бағыттары: 1. Сот-химиялық сараптама (сот-химиялық сараптамада,зертханаларында); 2. Жедел уланудың аналитикалық диагностикасы (химиялық токсикологиялық зертханаларда); 3. Нашақорлықтың химиялық-токсикологиялық диагностикасы (сот-химиялық зертханаларда). 4. Экотоксикологиялық бағыт: зерттеуге байланысты адам ағзасына улы заттардың әсері өндірістік жағдайларда, сондай-ақ токсиканттардың әсерімен,қоршаған орта объектілерінде ұсталатын (санитария және гигиена орталықтарының токсикологиялық зертханаларында өткізіледі). 5. Химия-криминалистикалық сараптама:сот сараптамасы басқармасы. Токсикологиялық химияның тарихы әлі толық сипатталған жоқ. Теофраст (б. з. д. 372-287) – Аристотельдің шәкірті, улы заттарды сипаттаған. Диоскорид (Рим императорының сотындағы әскери дәрігер Нерона (37-68 г)) жануарларды, өсімдіктерді және минералды заттарды зерттеген. Парацельс (1493-1541 Ж. Ж.): " у барлығында бар, тек доза затты у немесе дәрі етеді". Ресейде 1714 жылы Петр I зорлық-зомбылықпен қаза тапқан адамдардың мәйіттерін сот-медициналық сараптау қажеттілігін атап өтті. Бұл жыл Ресейде сот медицинасын заңдастырған жыл болып саналады. Айта кету керек, сот-медициналық заңдастыру Ресейде мәйіттердің өлімі басқаларға Еуропа елдері мен Америкаға қарағанда ертерек болды. Сот химиясы бойынша алғашқы диссертация 1935 жылы қорғалды (Мәскеу қ.). Химик-сарапшылардың диссертациялары әртүрлі сұрақтар: оқшаулау, анықтау және сандық анықтау биологиялық шығу тегі объектілеріндегі улы заттар жайында болды. Бұл аналитикалық химияның заманауи әдістерін қолданады: хроматографиялық, спектрометриялық, иммунологиялық және басқалары. Токсикологиялық химия бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары "сот-медициналық сараптама" журналдарында жарияланады: "Фармация", "Фармакология және токсикология", " сот-медициналық және сараптамалық практика", "Аналитикалық химия", "Фармация хабаршысы", "Денсаулық сақтау". "Toxicology and Applied" Pharmacology», «Bulletin of the International Association of Forensic Toxicologists» журналдары шығарылады. Токсикологиялық химияда қабылданған улардың классификациясы. Химиялық-токсикологиялық талдау мақсатында улы заттардың жіктелуі, оларды талданатын материалдан алу әдістеріне негізделген. Талдау және алу әдістері жетілдірілген сайын классификация да уақыт өте өзгереді. Қазіргі уақытта уланулар әдетте келесі топтарға бөлінеді: Минералданумен оқшауланған заттар. Бу фазасына ауысу арқылы оқшауланған заттар. Диализбен бірге сумен оқшауланған заттар. Экстракция және сорбция арқылы оқшауланған заттар. Оқшаулаудың арнайы әдістерін қажет ететін заттар. Оқшаулаудың арнайы әдістерін қажет етпейтін заттар. Улы заттардың мөлшері көп болғандықтан, олардың биологиялық әсерінің табиғаты әртүрлі, олардың бірнеше классификациясын қолданылады. Жалпы және арнайы жіктелуі. Олардың жалпы жіктелуі химиялық жіктеу бойынша бөлінеді: 1. Бейорганикалық у ("металл" у, қышқылдар, сілтілер, тұздар, фтор қосылыстары); 2. Органикалық табиғаттың уы: а) экстракция және сорбция арқылы оқшауланған заттар (дәрілік, есірткілік заттар, пестицидтер); б)" Ұшпа у " (органикалық қышқылдар, спирттер алифаттық қатар, көмірсутектердің галогендік туындылары және т. б.); 3. Органикалық элементтердің уы (тетраэтил қорғасын, этилмеркурхлорид және т. б.). Гигиеналық классификацияның негізі сандық мәндерге сәйкес заттардың улы токсикологиялық параметрлер болып табылады. Бұл классификация әсіресе уды ажыратады, өте улы, орташа улы, аз улы. Арнайы классификациялар арасындағы қатынасты заттардың жеке қасиеттері (белгілері) және олардың көріністері көрсетеді. Мысалы, патоморфологиялық – түрі бойынша дамып келе жатқан гипоксия, патохимиялық – механизм бойынша ферменттік жүйелермен әрекеттесу, биологиялық – сәйкес уланудың биологиялық зардаптарының сипаты. Уланудың алдын алу үшін мақсаты бойынша улы заттардың практикалық жіктелуі қолданбалар үлкен маңызға ие. Олар: 1. Өнеркәсіптік уланулар (органикалық еріткіштер – дихлорэтан, хлороформ, метанол; химиялық реагенттер – қосылыстар хром, сынап, мышьяк және т.б.). 2. Ауыл шаруашылығында зиянкестермен күресу үшін қолданылатын пестицидтер. 3. Дәрілік заттар. 4. Тұрмыстық химия (яғни, санитарлық өнімдер, косметика). 5. Химиялық соғыс агенттері (қыша газы, зарин және т.б.). 6. Өсімдіктер мен жануарлардың биологиялық уланулары өсімдіктерде, саңырауқұлақтарда, жануарлар мен жәндіктерде кездеседі. Барлық улы заттардың токсикологиялық химиясы оқшаулану әдістеріне қарай топтарға жіктейді: 1. Бумен айдау арқылы оқшауланған заттар («ұшқыш» уланулар). 2. Полярлы еріткіштермен оқшауланған заттар (спиртпен қышқылдандырылған немесе сумен қышқылдандырылған): бейтарап органикалық қосылыстар, органикалық қышқылдар мен негіздер, амфолиттер. 3. Минерализациядан кейін анықталатын заттар: «металл» немесе «минералды» уланулар (As, Sb, Pb, Ba, Mn, Cr, Ag, Cu, Cd, Bi, Zn, Tl, Hg). 4. Зерттелетін объектілерді инфузия арқылы сумен бөліп алынған заттар (минералды қышқылдар, сілтілер, кейбір қышқылдардың тұздары). 5. Биологиялық материалдан оқшауланған заттар әртүрлі органикалық еріткіштер (пестицидтер). 6. Арнайы оқшаулау әдістерін қажет ететін заттар (тұз фтор- және гидрофторкремний қышқылдары). Уландырғыш зат – әскери іс-әрекет жүргізу барысында қару ретінде қолдануға арналған химиялық агент. Токсин – шығу тегі бактериальді, жануар текті, өсімдік текті жоғары токсикалық зат. Ксенобиотик – организмнің ішкі ортасына түскен бөтен (организмнің қоршаған ортамен пластикалық және энергетикалық алмасуына қатыспайтын) зат. Химиялық заттардың әсер ету объектісі әртүрлі организмдер болуы мүмкін: өсімдіктер, жануарлар, адам, және күрделі биологиляқ жүйелер: популяциялар, биоценоздар. Сондықтан токсикологияның бөлімдерін ажыратады, мұнда белгілі биологиялық объект үшін заттардың улылығын және осы объектілерге тән токсикалық процестің ағымының ерекшеліктерін зерттейді: ветеринарлық токсикология, фитотоксикология, экологиялық токсикология және т.б. Егер зерттеу объектісі адам және адам популяциясы үшін химиялық затттардың улылығы болса, медициналық токсикология жайлы айтылады. Көптеген химиялық заттардың адамға әсер ету алғы-шарттарының әртүрлілігі токсикалық процесс көрінетін көптүрлі формаларының дамуын қамтамасыз етеді. Тіпті жеке организм деңгейінде бұл тек жедел, жеделдеу, созылмалы интоксикация ғана емес, сонымен бірге химиялық канцерогенез, репродуктивті қызметтердің бұзылысы, эмбриотоксикалылық құбылысы, тератогенез, иммунитеттің төмендеуі, аллергия, көптеген астениялық жағдайлар т.б. Химиялық заттардың жасушалық, ағзалық, популяциялық деңгейлерге әсерінің салдарын зерттегенде токсикалық процесс пен оның көріністерінің көптүрлі формалары туралы түсінік кеңейе түседі. Сабаққа өздігінен дайындалуға арналған сұрақтар: 1. Токсикология және токсикологиялық химияның анықтамасы. Қарым-қатынас токсикологиялық химия басқа пәндермен. Фармация үшін салдары. 2. Химиялық-токсикологиялық талдаудың анықтамасы және ерекшеліктері, негізгі оны пайдалану бағыттары. Қандай зерттеу әдістері қолданылады токсикологиялық зерттеулер жүргізу? 3. Химиялық-токсикологиялық зерттеу объектілері. 4. Токсикологиялық химияның негізгі тараулары. 5. У, токсин, улылық дегеніміз не? Улылық дәрежесі қалай анықталады? Студенттерге арналған әдебиеттер: 1. Байзолданов Т. Токсикологическая химия ядовитых веществ, изолиремых методом экстракции. – Алматы,2002. 2. Калетина Н.И. Токсикологическая химия. – М.: ГЭОТАР-Медиа, 2008. 3.https://kk.wikipedia.org/wiki/ токсикология жүктеу/скачать 23,37 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|