Түрі: оқырмандар конференциясы Жоспар

Б.Соқпақбаев

Кіріспе сөз

1. 
   «Кітап – ой-сананың қозғаушы күші»
   
2. 
   «Жазушы келбеті» (Бердібек Соқпақбаевтың өмірі мен шығармашылығынан әңгіме шолу)
   
3. 
   «Көркем шығарма ізімен» (пікір алмасу)
   

ә) «Менің атым Қожа» көркем фильмінен үзінді көрсету.

Қорытынды.

«Кітап – ой-сананың қозғаушы күші»

Кітапты насихаттаудың түрлі формалары мен әдістерінпайдаланып,оқырмандарлың кітап оқуға қызығушылығын арттыру бағытында жұмыс жүргіземіз. Соның бірі – балалар әдебиетінің классигі Бердібек Соқпақбаевтың шығармашылығына арналған «Әдебиетке балалықты әкелген» атты оқырмандар конференциясы. Енді осы конференциямызды бастайық.

«Жазушы келбеті»

Б.Соқпақбаевтың өмірі мен шығармашылығынан әңгіме-шолу.

Балаларға арнап шығарма жазу, сол арқылы кішкентай оқырманның құрметіне бөлену үлкен таланттылықты қажет етеді.Солардың ішінде шоқтығы биік, бірегей таланттардың бірі – Бердібек Соқпақбаев аталарың болатын. Оның шығармаларын оқыған кез келген бала өмірбаянымен де танысып шығады. Себебі жазушының шығармаларының басты кейіпкері өзі болып табылады. Балалық шағына деген сағынышын өз шығармаларына арқау еткен.

Белгілі жазушы Б.Соқпақбаев 1924 жылы 13 қазанда Алматы облысы, Нарынқол ауданы Қостөбе ауылында дүниеге келген. Осы жерде мектеп бітірген. 1949 жылы Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтын бітіріп, туған ауылында мұғалім болып қызмет етті.

1952-1970 жылдар аралығында «Жұлдыз», «Балдырған» журналдарында, Қазақстан Жазушылар одағында түрлі қызметтер атқарды.

Өзінің шығармашылық өмір жолын балаларға арнап өлең жазудан бастаған ол кейін прозалық шығармалары арқылы балалардың сүйікті жазушысына айналды. Сондай –ақ балаларға арналған бірнеше киноға сценарий, пьесалар жазды.

Жазушы шығармаларының ішіндегі бала жүрегіне жол тапқан үздік туындысы «Менің атымҚожа» повесі болды. Бұл – қарапайым тілмен жазылған, шындықтан тұратын шығарма. «Өтірік ештеңе қоспаймын» деп уәде берген автор уәдесін орындайды да, повесте жазушы балаларға бала болып бар сырын ашады. Өзінің бар болмысын, жамандығын да жақсылығын да жасырмай жазады. Сол жасырмай жазуының арқасында оқырманның ыстық ықыласына бөленеді.

Жазушы бұл кітабын шығарарда өз елінен алғашқыда қолдау таба алмады. «Кеңестік тәрбиеге қайшы. Біздің оқушылар Қожаның сотқар қылығына еліктеп, тәрбиеден аттап кетеді. Мұғалімнің сөмкесіне бақа салған оқушы ертең қандай азамат болады?» деген пиғылдағы әңгімелер желдей есті. Сосын оны естіген орындаушылар жазушының кітабын басудан бас тартқан. Бірақ оған мойымаған Б.Соқпақбаев шығармасын Москвадан шығатын «Детская литература» баспасына апарып береді. Сөйтіп бірінші «Менің атым Қожа» кітабы орыс тілінде басылып шықты. Қазақтың қожасы оқырман қауымның қызығушылығын туғызды. Одан кейін екінші болып француздар өз тілдеріне аударды. Бірден 30 шақты тілге аударылып шартарапқа жайылды.

Содан кейін ғана өз елі Б.Соқпақбаевты мойындады. Повесть 1957 жылы жарық көріп, жазушыны бірден оқырманына танытты. 1963 жылы «Қазақфильм» киностудиясы осы повесть бойынша сценарий жазып, көркемфильм етіп шығарды. Қазақ киносында соны соқпақ салған режиссердің бірі Абдолла Қарсақбаев сияқты екі ірі тұлғаның ортақ шығармашылығы Францияның Канн қаласында өткен халықаралық кинофестивальда арнайы сыйлыққа ие болды. Фильмде Қожа ролінде басты кейіпкер Нұрлан Сегізбаев ойнады. «Менің атым Қожа» фильмінде мен өз-өзімді ойнадым, - дейді. Ол да өмір жолын әуелі мұғалім болып бастап, кейін кітап жазған, қазір әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да мұғалім, актер.

Сұлтанның рөлін сомдаған Сұлтан Кәкенов жүрек талмасынан ертерек қайтыс болып кеткен. Жантас – Ерік Құрмашовтан хабар жоқ. Жанар рөлінде Гүлнар Құрабаева. Жұмағұл қойшының баласы Дәулет – Юнус Шамусов бокстан Қазақстан құрамасының дәрігері. Ал Майқанова апайларың – Рая Мұхамедиярова, танымал актриса.

Б.Соқпақбаев атындағы мектептің 10-сынып оқушысы Талғат Оразымбетұлының:

Бала жайлы шығарманың төресі,

«Менің атым Қожа» деген повесі.

Өзімізді сол повестен табамыз,

Шалқып –тасып қиялардың кемесі, - деп өзінің жүрекжарды лебізін өлең жолдары арқылы білдірген екен. Шындығында да Қожа бейнесі біздің жүрегімізде, мәңгі жас қалпымызбен сақталады.

Енді балалар, есімі әлемге танылған Қожаның өз бейнесі мен есімін талдаған монологын тыңдайық. (Оқушы орындауында)

«...Менің атым Қожа. Көріп тұрсыңдар, пәлендей әйдік ат емес.

Шынымды айтсам, бұл о баста Қожа емес, Қожаберген екен. Туу куәлігінің өзінде солай деп жазылған. Бірақ дүниеде не қилы ғажайып құбылыстар бола беретіні тәрізді, бертін келе «Қожабергеннің» құйрығы үзіліп түсіп қалыпты. Бұл құбылыстың дәл қай жылы, қай айда,қай күні болғанын тап басып ешкім айта алмайды»

Ал, балалар, сендердің бұл кітапты оқығандарыңды, ұшқыр, жылдам ойлай алатындарыңды көру үшін мынадай сұрақтар қойғалы отырмын.

1. 
   «Қайтсем екен деп біраз ойлап тұрдым да, тәуекел деп ішке кезексіз кірмекші болдым... Өзге болмаса да, әуелі оқулықтарың сай болсын. Мен былай деп мақалдаған болар едім: «Қожа қандай мақал айтты?»
   

2. 
   (Оқушы сұрақ қояды)
   

Қожа Майқанова мен мектеп директорының өзі жөнінде қандай пікір естіді?

Жауабы: «Қадыров түбінде адам болатын бала» - деді Майқанова.

«Оты бар», - деп қостады Ахметов».

Мына сипаттамадан шығарма кейіпкерлерлерін қаншалықты дұрыс тани алатындарыңды тексеріп көрейік.

3. 
   (екі оқушы жатқа оқып, қалғандары жауап береді)
   

• 
  Бұл кім?
  
• 
  Мен ғой, ата
  
• 
  Менің кім?
  
• 
  Мен...
  
• 
  Мұнда неғып отырсың?
  
• 
  Педсоветке келдім.
  
• 
  Онда сенің не шаруаң бар?
  
• 
  Мен жөнінде мәселе қаратып жатыр.
  
• 
  Мәселе. Қандай мәселе? Сені мұғалім етеміз дей ме?
  
• 
  Директор етеміз дейді.
  

(Әкесінің көзін көрген, мектеп күзетшісі Сәйтүбек қарт пен Қожаның әңгімесі).

• 
  Ей атың кім сенің, - деп сұрады Сұлтан.
  
• 
  Дәулет.
  
• 
  Атың әдемі екен. Дәулет деген тамаша ат. Менің ағайымның аты да Дәулет.
  
• 
  Дәулеті мол, дастарханы бай, алақаны кең болсын деп қойған ғой. Ей, Дәулет, біз асығып отырмыз. Сен бізге бір бір кеседен қымыз бер.
  
• 
  Апам ұрысады. Оны ауылға беріп жібереміз деген.
  
• 
  Нені?
  
• 
  Жүктің астындағы қымызды
  
• 
  Жұмекең өзі айтты ғой, бір-бір кесе құйып ішіңдер деп. Әкел, кесе әкелші...
  
• 
  Апам ұрсады...
  
• 
  Ұрыспайды, біз саған ақша төлейміз. (Сұлтан қалтасынан қобыратып, бірнеше бір сомдық сарықұлақтарды суырып алды).
  
• 
  Иә, төлейміз, - дедім Сұлтанды қоштап.
  
• 
  Мамам кеп қалса, қайтем? (Бұл Дәулеттің көнгені еді)
  
• 
  Келмейді, - деп Сұлтан орнынан ұшып түрегелді.
  
• 
  Қай жақтан келуші еді. Мынау, - Сұлтан мені нұсқады, - киіздің жыртығынан бақылап тұрсын. Екеуміз тездетіп құйып жіберейік.
  

• 
  Әуелі ақша бер.
  
• 
  Мә, деп Сұлтекең Дәулетке бір сомды ұстата берді.
  
• 
  Мынау жыртық, ескі ақша ғой.
  
• 
  Ендеше мынаны ал, мә, - деп Сұлтан оның қолындағы шытырлаған су жаңа бір сомдыққа айырбастап берді. Ақшаның сиқыр күші Дәулеттің шырайын күрт өзгертті.
  

• 
  Кәне тос.
  

• 
  Көп боп кетті! – деп шыж ете қалды.
  
• 
  Ештеңе етпейді.
  
• 
  Тағы бір сом бер, -деп, қолын созды.
  
• 
  Не үшін.
  
• 
  Сендер екі кесе емес, көп іштіңдер ғой.
  
• 
  Өй, жолың болғыр, -деп кейіді Сұлтан, - біз оны ішейік деп іштік пе. Мамаң кеп қалса, сені құртады екен деп, саған жанымыз ашыған соң іштік қой. Бекер ішкен екем. Қарнымды сыздатып кетті.
  
• 
  Сен, онан да бізге жейтін бірдеңе бер. Қымыз ішімізді ашыта бастады, - деді Сұлтан.
  
• 
  Нан жейсіңдер ме?
  
• 
  Әкеле бер. Май бар ма? Оны да әкел. Мына біреу піскен омыртқа ма? (Саудадан пайда тауып қалған Дәулет)
  
• 
  Тамаққа да ақша төлеңдер, -деп ескертті.
  
• 
  Жарайды, төлейміз, - дейді Сұлтан.
  
• 
  Қазір төле.
  
• 
  Ал, кеттік, - деді Сұлтан. Дәулет менің алдымнан тосқауылдай қалды.
  
• 
  Бәкінің керегі жоқ па?
  
• 
  Қане, қандай бәкі?
  
• 
  Белбеу керек емес пе?
  
• 
  Қайсы?
  
• 
  Өзің қайтесің? Шалбарың түсіп кетпей ме?
  
• 
  Түспейді. Қайыспен байлап алам.
  
• 
  Керегі жоқ хош бол.
  
• 
  Хош болыңдар.
  
• 
  Енді балалар осы повесті барлығымыз талдап, шығарманың негізгі ойын ашайық, пікір алмасайық.
  

1. 
   Б.Соқпақбаевтың «Менің атым Қожа» повесі кімге арналған шығарма?
   

2. 
   Повестің басты кейіпкері Қожа қандай бала? (Қожа ақылды тентек. Ол тентек
   

Екіншіден, бос жүрген Сұлтанға еріп жаман әдеттерге жолығады. Ол өзін-өзі түзегісі келгенмен оны бос жүрген Сұлтан өзімен бірге ертіп алып кетіп отырады. Бірақ Қожа өз тентектеріне есеп бере білетін бала.).

3. 
   Тағы кім толықтырады?(Қожа туралы айтар болсам, ол тентек болғанымен,
   

4. 
   Повестегі Жанар қандай оқушы деп ойлайсыңдар?
   

Тағы кімнің қандай ойы бар? (Жанар ол сұлу, ақылды, ән айтқанда даусы жақсы, сыныптағы үздік оқушы. Жанар Қожаға үлгілілігімен, ақылдылығымен ұнайды. Жанар мен Қожаның арасында балалық сезім болады. Қожа өзі өлең шығарғанда Ж.-ға арнаймын деп айтады. Бұл сөзді естіген Жанар қызарып кетеді. Бұдан біздер Қожа Жанарды жақсы көретінін түсінеміз. Жанар да Қожаның ішкі сезімін түсінеді. Қожаның тентектіктеріне кешіріммен қарай біледі. Яғни Қожаның жан дүниесін түсіне біледі деп ойлаймын).

5. 
   Қожаның қателіктерге ұрына беруінің себебі не, қалай ойлайсыздар?
   

Тағы қандай себеп болуы мүмкін? (Жоқ, бұл пікірге келісе алмаймын. Қожа тентек болса да, ақылды тентек. Оның қателіктерге ұрына беруінің себебі бос не істерін білмей жүрген тентек Сұлтанға еруі. Ол барлық тентектерін абайсызда істейді. Кейін өкініп, қателіктерін түсініп, өзіне –өзі баға береді. Неге олай істедім деп өкінеді. Мысалы: жолдама ала алмай қалғанда Майқанова апайға тарсылдатып кіріп барғаным жөнсіз болды-ау деп ойлайды. Бұл оның өз ісіне бере алатын бала екендігін көрсетеді).

6. 
   Жантас қандай бала? (Жантас пәлеқор, мақтаншақ, өзімшіл бала. Қожаны
   

7. 
   Қожа Майқанованы не үшін жек көрді?
   

Қожа мен Майқанованың ерегесі, Қожаның өтірік айтып, кезексіз кітап алып

шығуынан басталды. Қыркүйекте сабақ басталғанда Майқанова Қожаға «біз екеуміз таныс сияқтымыз» деп айтқанын, кекеткені деп түсінеді. Кейін педкеңестен шыққан Майқанова мен Ахметовтың өзі туралы пікірін естігенде, өзінің қате пікірде екенін түсінеді.

Қожа орыс тілінен сабақ беретін Анфиса Михайловнаны жақсы көреді. Бірде Қожа сабаққа кешігіп мұғаліммен бірге кіреді. Балалар орындарынан тұрып құрмет көрсетіп жатты. «Бір секундқа кідіріп, мұрнымды көкке шүйіріп, маңғаздана қалдым да, қолымды кеудеме қойып, тәжім еттім. Бұным балалардың құрметіне сыпайыгершілікпен қайтарылған жауап болды да шықты. Балалар ду күліп жіберді. Анфиса Михайловнаның қас-қабағын аңдамаққа, артыма жалт бұрылып қарап едім. Оның күлімсіреген жүзін көрдім. «Әй, Қадыров, шығармайтының жоқ-ау», - дегендей Анфиса апай жымиып, басын шайқап қойды». Осы жолдардан мұғалімнің де Қожаны жақсы көретінін түсінеміз.

Қожа орыс тілінен ылғи «бестік» алатын.

8. 
   Қожа кімнің тәрбиесінде болды?
   

Қожа жастайынан әкесінен жетім қалғасын, әжесінің тәрбиесінде болды.

Ол әжесін өте жақсы көрді. Әжесіне үнемі еркелейтін.

Қожа мамасын Қаратайдан қызғанатын. Қаратай әкесінің орнын басады деп балалық сезіммен ойлайды. Оның көк мотоциклін теуіп-теуіп өтіп, бар ашу-ызасын солай алатын. Қаратайды жек көрді. Оны көргенде «Үлкендерге сәлем бер, сәлем бермеу – көргенсіздіктің белгісі» деген сөзі есіне түсіп, амалсыздан сәлем беретін.

9. 
   Сол кездегі мектеп өмірі мен қазіргі мектеп өмірінің айырмашылығы бар ма?
   

Қожа кезіндегі мектеп өмірі мен қазіргі кездегі мектеп өмірінің айырмашылығына

тоқталып кететін болсам, айырмашылық өте көп. Қожа өте қиыншылық кезде өмір сүрді.

Ал қазіргі мектептің өмірі мүлдем басқаша. Қожа кезіндегідей кітапты кезекке тұрып сатып алмайсың. Оқимын деген балаға еш кедергі жоқ. Оқулықтар тегін үлестіріледі. Техникалық дамуға байланысты компьютер, телевизорлар шықты. Қазір үлкен оқу орындары, компьютерлік залдар, кітапаханалар ашылды. Алайда осылардың ішінде әдеби кітаптардың алатын орны ерекше. Кітаптың бізге берер рухани байлығы көп деп ойлаймын. Ол бізді сауаттылыққа, тәрбиелілікке, тіл байлығымызды дамытуға, ойлау жүйеміздің жетілуіне көп көмек береді. Сол сияқты біздің кітапханамызда әдеби кітаптар, газет, журналдар өте көп. Мен өзімнің достарымды кітап оқуға шақырамын.

10. 
    Қазіргі таңда әр сыныпта Қожа, Сұлтан сияқты балалар бар деп ойлайсыңдар ма?
    

Себебі «бес саусақ бірдей емес» дегендей, бәр бала бірдей болмайды. Бірі тәртіпті, бірі тәртісіз, бірі сабақты жақсы оқиды, бірі нашар оқиды дегендей.

Мен өзім Ақжайық ауданы Тінәлі ауылында оқыған кезімде Еламан есімді бала болды. Ол қандай тентек болса да Қожа сияқты ақылды тентек болды. Сабағын да жақсы оқитын. Ал тентектіктері Қожа мен Сұлтанға ұқсайтын. Ал Бекмағамбет деген бала Сұлтанға ұқсайтын. Бірақ қазір естимін ол балалар түзеліп, жақсы балалар қатарына қосылыпты.

11. 
    Қожа болашақта жақсы азамат болады деп есептейсіңдер ме?
    

12. 
    Мунира апай осы көп жылдық ұстаздық еткен жылдарыңызда кездейсоқ
    

Тәжірибелі ұстаз Мунира Тақайқызы: Менің көп жылдық ұстаздық еңбек жолымда Қожа секілді балалар кездесті. Бір оқу жылында сыныбымда «қиын оқушы» деген мінездеме жазылған Мұхтар есімді оқушы келді. Отбасы жағдайының кикілжіңі бала жүрегіне жара салған. Міне, маған осы оқушымен көп жұмыс жасауға тура келді. Бала анасымен тіл табыса алмайды екен. Жалпы ер балалар әкеге жақын болады ғой. Мен балаға жанұядағы ана рөлінің де маңызын көрсету үшін жұмыс істедім. Осы бағытта, ата-ана және балаларының қатысуымен «Шаңырақ сыны» атты сайыс өткіздік. Бала жүрегіне ой салды ғой деп ойлаймын. Анасымен және баламен жиі әңгімелестім. Кейіннен осы оқушым жақсы жағына бағытталды, қазір үйлі-баранды, еңбек етеді.

«Мені атым қожа» көркем фильмінен үзінді көріністі тамашалайық.

Қорытынды: Артында өшпес мұралар қалдырған аса биік дарын, қазақ балалар әдебиетінің классигі Б.Соқпақбаев көзі тірісіндегідей ұстаздығынан жазбай, рухани тірлігін жалғастыра беретіні хақ.

Бұл шығарманың басты мақсаты – жақсылыққа тәрбиелеу. Қожаға еліктеген қаншама бала әдебиетке жақын болып, кітап та жазғандары бар. Сондықтан оның шығармаларын іздеп оқитындар қатары алдағы күндері де көбейе түсетіндігі сөзсіз.

Көзі тірісінде классикалық шығармалармен бірде-бір сыйлыққа ие бола алмаса да, қалың оқушыларының назарынан ешуақытта тыс қалған емес. Жазушы өмірінің бақыты да, ғұмырының ұзақтығы осы болса керек, әсіресе Б.Соқпақбаев тәрізді әдебиетті арым деп білген жазушының ғұмыры халқымен бірге жасайды.

Оқушылар біз бүгін сендермен бірге балалар әдебиетінің классигі Б.Соқпақбаев атамыздың өмірі мен шығармашылығымен таныстық. Б.Соқпақпаевтың балаларға арнап жазған шығармалары көп.

Жазушы Т.Ахтанов: «...Бердібек не нәрсені жазуды, оны қалай жазуды еркін игеріп, меңгерген суреткер жазушы». Баршаңызды рухани азығымыз – көркем әдебиетті көп оқуға шақырамын.