TUDAD - Cilt 4 - Sayı 2 - Nisan 2021 - Досымова Гулдерхан
78
көш-қон үдерісі.
DEMOGRAPHIC ISSUES OF THE POPULATION OF
TURKESTAN REGION
Abstract
The article deals with
demographic problems of the
population of Turkestan region. The declaration of the
Republic of Kazakhstan's sovereignty has led to serious
changes in all spheres of society. In particular, it covered the
range of changes in everyday life, starting with the existing
differences in the work of political institutions. At the same
time, the most significant changes
were observed in the
demographic situation of the Republic. The return of
representatives of other nationalities to their historical
homeland has intensified the process of mass migration of
citizens. At the same time, there were negative aspects, such as
a decline in the birth rate and an increase in the death rate. The
main reason for this was the crisis indicators of the country's
economy and a sharp decline in the social situation of citizens.
At the same time, first of all, it is necessary to note the correct
choice and application of the concept of optimizing the
demographic situation, the roadmap and measures in this
direction.
Keywords
;
Turkestan region, demographics, economy,
quantitative indicators, migration processes.
Кіріспе
Еліміздің егемендігі тұсында Түркістан облысының
халқының санындағы көрсеткіштер барлық аймақтар сынды
түрлі өзгерістерге ұшырады. Алайда Түркістан облысының
өзге аймақтармен салыстырғанда бірқатар ерекшеліктері
бар екендігін де ескеруіміз керек. Бұл ерекшеліктер
алдымен қлттық, мәдени, дәстүр, өндіріс, географиялық
орта
сынды
бірқатар
факторлармен
сипатталады.
Жалпылама алғанда Түркістан облысының тұрғындарының
саны 1989 жылғы санақ бойынша 1 миллион 824 мың
адамды құраса, 1999 жылғы санақ нәтижесінде 1
миллион
978 мың адамға өскен. Өз кезегінде халық санының жоғары
өскендігін 2009 жылғы санақ қорытындысынан көреміз.
Өйткені осы жылғы санақ бойынша халық саны 2 миллион
382 мың адамды құраған болатын (Қазақстан Республикасы
Статистика агенттігі. 2009 жыл басына Қазақстан
Түркістан Облысы Халқының Демографиялық Мәселелері
79
Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар
бойынша саны, 2009: 47). Жоғарыда атап өткеніміздей
Шымкент қаласы ірі қала ретінде бөлініп шыққанына
қарамастан 2020 жылдың 1
қаңтарындағы есеп бойынша
Түркістан облысының халық саны 1 983 969 мың адамды
құрап отыр. Бұл келтірілген статистикалық мәліметтердің
өзі Түркістан облысындағы демографиялық ахуалдың
тұрақты даму үстінде екендігінің дәлелі болып табылады.
Түркістан облысының ауыл халқының сандық
көрсеткіштерінің ұдайы өсуі әрине алдымен ауыл жердегі
әлеуметтік-экономикалық
мүмкіндіктерінің
жоғары
екендігімен түсіндіруге болады. Сонымен қатар Түркістан
облысы жақын және алыс шетелдерден қандас қазақтардың
белсенді көшіп келетін аймағына айналғанына бірнеше жыл
болды. Әрине кез-келген
қоныс аударушы адам алдымен
өзіне және отбасына, болашақта өз кәсібін ашуға мүмкіндік
болатын жерді таңдайтыны сөзсіз. Сол себепті де
географиялық ортасы адам баласына жайлы болатын
Түркістан облысы қандас қазақтарды көптеп қызықтырады.
Нәтижесінде Түркістан облысына шекаралас Өзбекстаннан
ғана емес, сонымен қатар Түркия, Ауғанстан, Ираннан
қандастарымыз қоныс аударуда.
Географиялық ортаның
қолайлығымен қатар, Түркістан облысы қазақтардың көптеп
шоғырланған аймағы болып табылады. Өкінішке орай
еліміздегі ресми тілді еркін меңгермегендіктен шетелдік
қазақтар мемлекеттік тілді белсенді пайдаланатын дәл осы
Түркістан
облысының
ауылды
жерлеріне
көптеп
қоныстануда. Осының әсерінен ел егемендігінің алғашқы
күндерінен-ақ Түркістан облысының ауыл тұрғындарының
саны артып отыр. Жоғарыда
келтірген мәліметтерімізге
қосымша
айтарымыз
Түркістан
облысының
ауыл
тұрғындары 1991 жылы ел егемендігін жариялаған тұста
110,9 мың адамды құраған болатын. жоғарыда атап
өткеніміздей еліміз тәуелсіздікке ие болған тұста өзге
ұлттар өз тарихи отандарында орала бастаған тұста
демографиялық көрсеткіштер төмендеп кеткен болатын.
Алайда 1999 жылы жүргізілген санақ қорытындысына
қарасақ, Түркістан облысының ауыл халқы 1240,4
мыңға
дейін өскен. Шамамен 12 пайызға өсім байқалған болатын.