ХХ ғасырдың басында Ресей педагогикасында жеке тұлғаға бағытталған адамгершілік демократиялық мектептің идеалы қалыптасты. Мұндай мектептің бейнесін и. И. Горбунов-Посадов салған. "Біздің мектепте, - деп жазды ол, - ешқандай зорлық-зомбылыққа орын болмайды. Баланың жаны үшін ешқандай мәжбүрлеу жоқ, олар не істесе де. Онда баланың жеке басына, сондай-ақ әр ересек адамның жеке басына деген сүйіспеншілік пен терең құрмет бәріне негіз болады". Гуманистік мектептің осындай мәдени және тарихи аналогтарын басқа танымал отандық мұғалімдер құрды. "Мінсіз мектеп" бейнесін к. н. салған. "Еркін балалар үйі" түріндегі вентцель, "Өмір мектебі" түріндегі ш.а. Амонашвили, "қуаныш мектебі"түріндегі В. А. Сухомлинский. В. А. Сухомлинский өзінің педагогикалық тәжірибесінде 50-60 жылдары мәдени-педагогикалық дәстүрді тамаша жүзеге асырды, оның мәні білім беруден гөрі тәрбиенің басымдығы болып табылады. Оның философиялық және педагогикалық көзқарастары сол кездегі жалпы қабылданған көзқарастардан айтарлықтай ерекшеленді, жеке тұлғаны қалыптастырудың ресми Доктринасымен сәйкес келмеді.
Ресми ғылым оған өте сақтықпен және тіпті дұшпандықпен қарады. В. А. Сухомлинскийді "дерексіз гуманизм" деп айыптады, өйткені ол "адамзат деп аталатын тұман ұғымды енгізді". Сухомлинский бұл шабуылдарға жауап берді: "Мен мұғаліммін, балалар тәрбиешімін, өйткені мен өзімді үй жануарларымда жалғастырамын, өйткені егер менің аузым айтылса немесе қалам" адам, адамгершілік, жүрек " сөздерін жазса, онда бұл уақыт пен кеңістіктен тыс дерексіз адам туралы емес, біздің кеңестік балаларымызға деген махаббат туралы. Мен оларды сөзсіз және артқа қарамай жақсы көремін. Мен тек адамгершілікпен, мейірімділікпен, мейірімділікпен - иә, қарапайым адамдық мейірімділікпен сіз нағыз адамды тәрбиелей аласыз деп сенемін... Я добиваюсь сонымен қатар, біздің мектеп, мектеп сердечности".
