Дүниежүзілік валюталық жүйелер эволюциясы

Дүниежүзілік валюталық жүйелер эволюциясы

Дүниежүзілік валюталық жүйелердің дағдарысы тұсында оның құрылымдық қағидаларының әрекеті бұзылып, аяқ асты валюталық қайшылықтар орын алады.

Дүниежүзілік валюталық жүйедегі дағдарыс ескі жүйенің бұзылып және оның орнына валюталық тұрақтылықты камтамасыз ететін жаңа жүйемен ауысуына әкеледі.

Жаңа дүниежүзілік валюталық жүйені құру үш басты кезеңде жүргізіледі:

• 
  I кезең — жаңа жүйенің қағидаларының қалыптасуы, алғы шарттардың түзілуін, анықталуын қамтиды, мұнда бұрынғы жүйемен өзара байланыс сақталады.
  
• 
  II кезең — жаңа жүйенің қағидаларының құрылымдары толығымен аяқталып, біртіндеп іске қосылады.
  
• 
  III кезең — толық қызмет ететін жаңа дүниежүзілік жүйе құрылады.
  

1. 
   Парилсдің валюталық жүйесі (1867 жылы)
   
2. 
   Генуэз валююталық жүйесі (1922 жылы)
   
3. 
   Бреттон-вудс валюталық жүйесі (1944 жылы)
   
4. 
   Ямайск валюталық жүйесі (1976—1978 жылдары)
   
5. 
   Еуропалық валюталық жүйе (1979 жылы)
   

Париж валюталық жүйесі мынадай құрылымдық қағидаларға негізделеді:

• 
  оның негізі алтын монета стандарты болып табылады;
  
• 
  әр валютаның езіндік алтынға шаққандағы құрамы белгіленеді (Ұлыбритания - 1816 жылы, АҚШ - 1837 жылы, Германия - 1875 жылы, Франция - 1878 жылы, Ресей — 1895 жылы белгіледі). Алтын құрамына сәйкес валюталардың алтындық паритеті бекітілді. Валюталар алтынға еркін алмастырылды. Алтын дүниежүзілік ақша ретінде пайдаланылды;
  
• 
  нарықтық сұраныс пен ұсынысты ескере отырып валюталарды еркін өзгермелі бағамдарының режимі қалыптасты.
  

Бірінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесіндегі дағдарыстан кейін алтынға және жетекші валюталарға негізделген алтын девиз стандарты бекітілді.

Халықаралық есеп айырысуларға арналған шетел валютасындағы төлем құралдарын девиздер деп атады. Екінші дүние жүзілік валюталық жүйеге занды түрде мемлекетаралық келісімшартпен 1922 жылы Генуэз халықаралық экономикалық конференциясында қол жеткізілді.

Генуэз валюталық жүйесі мынадай кағидаларда қызметтегі:

• 
  оның негізі болып алтын және девиздер, яғни шетел валюталары саналды. Бұл кезенде 30 елдің ақша жүйесі алтын-девиздік стандартқа негізделді. Ұлттық несиелік ақшалар халықаралық төлем және резервтік құрал ретінде қолданылды. Бірақ та, соғыс аралығында резервтік валюта ретінде ешбір валютаға мәртебе берілмесе де, фунт стерлинг пен АҚШ доллары бұл аумақта жетекші қызметте жүрді.
  
• 
  алтын валюталардың құрамы сақталды;
  
• 
  еркін валюталық бағам режимі қайта қалпына келтірілді;
  
• 
  валюталық реттеу, валюталық саясат халықаралық конференциялар, мәжілістер нысанында жүзеге асырылды;
  

• 
  Алтын монеталық стандарт орнына, ақша және валюта жүйесінде, алтын монометализмінің қысқарған нысандары енгізілуі;
  
• 
  Валюталарды тұрақтандырудың бірнеше жылға созылуы;
  
• 
  Валюталардың тұрақтандыру әдісі, олардың кейбір елдерде девальвация түрінде жүрсе, кей елдерде ревальвация түрінде жүргізіліп, кейбір валюталардың (функ стерлинг сияқты) соғысқа дейінгі алтындық құрамы қайта қалпына келтірілді;
  
• 
  Валюталардың тұрақтылығы шетел несиелерінің көмегімен жүзеге асырылды;
  

• 
  циклдік сипат: валюталық дағдарыс дүниежүзілік экономикалық және ақша-несие дағдарысымен байланысты болды;
  
• 
  құрылымдық сипат; дүниежүзілік валюталық жүйенің алтын-девиздік стандарт қағидасы құлдырауға ұшырады;
  
• 
  ұзаққа созылуы: 1929 жылдан 1936 жылдың күзіне дейін болуы;
  

• 
  алтынға және екі резервтік валютаға — АҚШ доллары және фунт стерлингке негізделген алтын-девиз стандарты енгізілді;
  
• 
  Бреттон-вудск келісімі дүниежүзілік валюталық жүйенің негізі ретінде алтынды пайдаланудың төрт нысанын карастырды:
  

1. 
   валюталардың алтынның құрамы сақталып, оларды ХВҚ-да тіркеу енгізілді.
   
2. 
   алтын халықаралық төлем және резервтік құрал қызметінде қала берді.
   
3. 
   АҚШ өзінің валюталық-экономикалық әлеуетінің және алтын қорының өсуімен байланысты долларды алтынға теңестіріп, оған басты резервтік валюта мәртебесін талап етгі.
   
4. 
   осы мақсатта, АҚШ қазынашылығы долларды шетелдің орталық банктерінің алтындарына ауыстыра бастады, ол кезде АҚШ долларының алтындық құрамы 1 троиск ункциясы 31,1035г=35 долларға тең болатын.
   

• 
  валюталардың бағамдық шекті қатынасы мен олардың алмастырылуы долларға бейнеленген валюталық құрамы незгізінде жүзеге асырылды.
  
• 
  бірінші рет тарихта халыкаралық валюталық-несиелік ұйымдар: Халықаралық Валюта Қоры және Дүниежүзілік қайта құру және даму банкісі (ДКДБ) құрылды.
  

• 
  Экономкалық тұрақсыздығы және қайшылықтар;
  
• 
  Бәсекелестік қабілетіне кері әсер етті;
  
• 
  Төлем балансының тұрақсыздығы, яғни кейбір елдердің балансында тапшылық болды (АҚШ, Ұлыбритания);
  
• 
  Бреттон-вудс жүйесінің қағидаларының әлемдегі өзгерістерге сәйкес келмеуі.
  
• 
  Евродоллар нарығының активизациялануы. Қаншалықты АҚШ, өзінің төлем балансының тапшылығын өз валютасымен жапқанымен де, оның долларының бір белігі Еуропа елдерінде евродоллар нарығының дамуын қолдау мақсатында шетелдік банктерде орналастырылған (80%-ға жуығы немесе 750 млрд. доллар).
  

• 
  Алтын-девиз стандарты орнына СДР (арнайы қарыз алу құқы) стандарты енгізілді, сөйтіп, жаңа Халықаралық валюталық есептесу бірлігін енгізу туралы 1967 жылы қол қойылған болатын;
  
• 
  Алтынды демонетизациялау занды түрде аяқталды, яғни оның арнайы бағасы, алтындық құрамы алынып тасталып, долларды алтынға ауыстыру аяқталды. Сонымен, Ямайка келісімі бойынша алтын күн өлшемі қызметін атқармайтын болды;
  
• 
  Елдерге кез-келген валюталық бағам режімін таңдауға құқық берілді;
  
• 
  ХВҚ Бретгон-вудс жүйесінен сақталған мемлекетаралық валюталық реттеуді күшейтуге шақырды.
  

1. 
   эмиссиялау және бөлу;
   
2. 
   қамтамасыз ету;
   
3. 
   бағамды анықтау әдісі;
   
4. 
   СДР-дің пайдалану ауқымы;
   

Доллар бағамының төмендеуі мынадай факторларға байланысты болды:

• 
  АҚШ экономикасы өсуінің баяулануы;
  
• 
  доллар бағамының, оның сатып алу қабілетімен салыстырғанда 15—30%-ке жоғарылауы;
  
• 
  АҚШ-тың төлем балансының тапшылығы мен мемлекеттік бюджет тапшылығының өсуі;
  
• 
  Инфляцияның ұлғаюы;
  
• 
  АҚШ-тың ішкі және сыртқы қарыздарының өсуі;
  

Ямайка валюталық жүйесінің тұрақсыздығына жауап ретінде Еуропалық қоғамдастық елдері өздерінің халықаралық (аумақтық) валюталық жүйесін құрды.

Еуропалық валюталық жүйе, экономикалық интеграциялану үдерісін ынталандыру мақсатында құрылды. Интеграционалдану үдерісінің даму себептеріне: шаруашылықтың интернационализациялануы, өндірістің қарсылас орталықтардың дүниежүзілік нарықтардағы өзара қарсы күресі және валюталық түрақсыздық жатады.

Еуропалық экономикалық қоғамдастық — бұл Батыс Еуропа елдерінің біршама дамыған аумақтык интеграционалдық тобын білдіреді, ол 1957 жылы наурызда алты елдің: ГФР, Франция, Италия, Бельгия, Нидерландия, Люксембург, Рим елдерінің арасында жасалған келісімшартында қабылданып, 1958 жылдың 1 қаңтардан бастап қызмет етеді.

ЕҚ-тың мақсаты:

1. 
   шаруашылықты мемлекетаралық реттеу базасында экономикалық және саяси одақ құру; ЕҚ-ды дамыған мемлекетке айналдыру;
   
2. 
   Батыс Еуропа орталығының, АҚШ және Жапонияның дүниежүзілік нарықтағы монополияларымен күресуде ұстанымдарын нығайту;
   
3. 
   Батыс Еуропалардың бұрынғы отарлары ретінде дамушы елдерді, өзінің әсер ету аясында ұжымдық күште ұстау.
   

• 
  
  
  жүктеу/скачать 36,87 Kb.
  
  Достарыңызбен бөлісу: