Ақтөбе облыстық білім басқармасы Ақтөбе облыстық ғылыми -тәжірибелік орталығы



бет12/15
Дата21.12.2021
өлшемі399,88 Kb.
#104529
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15
Байланысты:
00061254-02625ca6

1-қадам. Теориялық кесте.




AgNO3

BaCl2

Байқалатын эффект

HCl

AgCl

-

ақ тұнба

HNO3

-

-

-

H2SO4

A g2SO4 ақ

B aSO4 ақ

екі ақ тұнба

Реакция теңдеулері:

HCl+AgNO3=AgCl + HNO3

HNO3+AgNO3

H2O4+2AgNO3=Ag2SO4 +2HNO3

HCl+BaCl2

2HNO3+BaCl2=Ba(NO3)2+2HCl

H 2SO4+BaCl2=BaSO4 +2HCl

2-қадам. Тәжірибелік кесте. Бұдан әрі, теориялық кестеде жоспарланған тәжірибелерді жасай отырып, олардың нәтижелерін тәжірибелік кестеге түсіреміз. Кестені жоғарыдағы (1-есептің 2 қадамындағыдай) тәртіп бойынша толтырамыз. Мысалы, нәтижелер келесідегідей болсын делік:




AgNO3

BaCl2

Байқалатын эффект

№1

A g2SO4 ақ

B aSO4 ақ

екі ақ тұнба

№2

-







№3

A gCl ақ

-

ақ тұнба



3-қадам. Енді тжірибе кезінде байқалатын эффектілерді теориялық кестедегі эффектілермен салыстыра отырып қорытынды жасаймыз және осы жасаған қорытындымыздың көмегімен қай заттың қай сынауықта екендігін шатастырмай таба аламыз. Мысалы, осы жағдайда, басқаларымен екі тұнба беретін бір ғана зат бар, ол-күкірт қышқылы. Басқалармен еш өзгеріс байқалмайтын бір ғана зат бар, ол – тұз қышқылы.

29

5-есеп. Нөмірленген үш сынауықта тұз ерітінділері бар: а) аммоний сульфаты, аммоний хлориді және аммоний нитраты. Қай сынауықта қандай тұз бар екенін анықтаңдар.



Шешуі:

Қажетті реактивтер мен құрал-жабдықтар: аммоний сульфаты, аммоний хлориді және аммоний нитраты, натрий хлориді, натрий карбонаты, натрий сульфаты, барий хлориді,күміс нитраты,тұз қышқылы ерітінділері, сынауықтар.

Есепті шешу үшін жоғарыдағыдай теориялық және тәжірибелік кестелер құрамыз.

1-қадам. Теориялық кесте.




BaCl2

AgNO3

Байқалатын эффект

(NH4)2SO4

B aSO4 ақ

A g2SO4 ақ

екі ақ тұнба

NH4 Cl

-

AgCl ақ

ақ тұнба

NH4NO3

Ba(NO3)2

-

-

Реакция теңдеулері:

(NH4)2SO4+ BaCl2=BaSO4 + 2NH4Cl

NH4 Cl+ BaCl2

2NH4NO3+BaCl2=Ba(NO3)2+2NH4Cl

( NH4)2SO4+2AgNO3=Ag2SO4 +2NH4NO3



NH4Cl+AgNO3=AgCl +NH4NO3

NH4NO3+AgNO3

2-қадам.Тәжірибелік кесте. Мұнда нөмірленген сынауықтардағы ерітінділермен теориялық кестеде жоспарланған тәжірибелерді жасап, одан байқалатын эффектілерді тәжірибелік кестеге жинақтаймыз.

Мысалы, нәтижелео төмендегідей болсын делік:






BaCl2

HCl

Байқалатын эффект

№1

Ba(NO3)2

-

-

№2

B aSO4 ақ

A g2SO4 ақ

екі ақ тұнба

№3

-

A gCl ақ

ақ тұнба

30

3-қадам. Тәжірибелік кесте мен теориялық кестені салыстырамыз: басқаларымен әрекеттеспейтін зат біреу, ол- аммоний нитраты,екі тұнба беретін бір ғана зат бар, ол-аммоний сульфаты. Сол сияқты, басқаларымен бір тұнба беретін бір ғана зат бар, ол-аммоний хлориді.

ә ) Нөмірленген үш сынауықта тұз ерітінділері бар: натрий хлориді, натрий карбонаты, натрий сульфаты. Қай сынауықта қандай тұз бар екенін анықтаңдар.

Есепті шешу үшін теориялық және тәжірибелік кестелер құрамыз.



1-қадам. Теориялық кесте.




BaCl2

HCl

Байқалатын эффект

NaCl

-

-

-

Na2CO3

B aCO3 ақ

CO2 газ

бір тұнба, бір газ

Na2SO4

B aSO4 ақ

-




Реакция теңдеулері:

NaCl+BaCl2



Na2CO3+BaCl2=BaCO3 + 2NaCl

Na2SO4+BaCl2=BaSO4 +2NaCl

NaCl+HCl≠



Na2CO3+2HCl(сұйық)=2NaCl+CO2 H2O

Na2SO4+HCl≠



2-қадам. Тәжірибелік кесте. Мұнда теориялық кестедегі заттардың формулаларының орнына заттар құйылған сынауықтардың нөмірлерін жазамыз. Кестені толтырған кезде оның қиылыстарына нөмірленген сынауықтардың бір біріне құйған кезде байқалатын эффектерді шартты белгілермен белгілейміз. Мысалы, алынған нәтижелер былай болсын делік: оларды




BaCl2

HCl

Б айқалатын эффект

№1

(aқ)

газ

бір тұнба,бір газ

№2

-

-

-

№3

(aқ)

-




Түскен тұнбалардың түсіне және олардың кейбір қасиеттеріне көңіл аударған жөн.

31

3-қадам. Тәжірибелік кесте мен теориялық кестені салыстыра отырып, қорытынды жасаймыз. Реактивтермен бір тұнба, бір газ беретін бір ғана зат бар,ол- натрий карбонаты. Демек, ол №1 сынауықта. Реактивтермен әрекеттеспейтін зат біреу, ол –натрий хлориді.Демек, ол №2 сынауықта. Сол сияқты, реактивтермен бір тұнба беретін бір ғана зат бар, ол-натрий сульфаты. Демек,ол №3 сынауықта.



6-есеп. Екі ақ ұнтақты: кальций карбонаты мен натрий карбонатын қалай ажыратуға болады?

Шешуі:

Қажетті реактивтер мен құрал-жабдықтар: кальций карбонаты мен натрий карбонатының ұнтақтары, дистилденген су, тұз қышқылы, платина сымы, сынауықтар, спиртшам, шыны таяқша.

Кальций карбонаты мен натрий карбонатының ақ ұнтақтарын ажырату үшін оларды суда еріту қажет.

Натрий карбонаты суда жақсы ериді. Оның осы қасиетін пайдаланып, оны кальций карбонатынан ажыратуға болады.

Бұдан әрі, нақтырақ көз жеткізу үшін екі затты жалыны арқылы да ажыратуға болады. Ол үшін сынауыққа 1 мл тұз қышқылын құйып, оған бірнеше секундқа екі сымды саламыз. Содан соң сымдарды жалынның үстінде түсі өзгергенше ұстап, түсі өзгерген соң сымдарды суытып, оның біреуінің ұшына құрғақ кальций карбонатын,екіншісінің ұшына натрий карбонатының біраз бөлігін іліп аламыз да тұздарды жеке-жеке жалынға апарамыз. Кальций катионы жалынды қызыл-кірпішті түске, ал натрий катионы бар тұз жалынды сары түске бояйды.

7-есеп.а) мыс нитратын; ә) кальций карбонатын екі әдіспен алыңдар.

Шешуі:

Қажетті реактивтер мен құрал-жабдықтар: мыс нитраты, кальций карбонаты, концентрлі азот қышқылы, жаңадан дайындалған кальций гидроксиді, кальций сульфаты ерітінділері, сынауықтар, шыны түтікше.

а) Мыс нитратын алу:

1. Сынауыққа мыс жоңқасының бірнеше кесегін салып, 0,5 мл концентрлі азот қышқылының ерітіндісін қосамыз.

32

Нәтижесінде мыс нитраты алынады.



Cu+4HNO3(конц)=Cu(NO3)2+2NO2 +2H2O

1.Мыс нитратын алу үшін сынауыққа 1-2 мл мыс оксидін құйып, оған сондай мөлшерде азот қышқылын қосамыз.

CuO+2HNO3=Cu(NO3)2+H2O

ә) Кальций карбонатын алу үшін сынауыққа 2-3 мл жаңадан дайындалған кальций гидроксидін құйып, сынауықтағы ерітіндіге шыны түтік арқылы абайлап ауа үрлейміз, Ерітінді лайланады. Бұл кальций карбонатының алынуының белгісі.



Ca(OH)2+CO2=CaCO3 + H2O

1 .Сынауыққа 1-2 мл кальций сульфатын құйып, оған 1-2 мл натрий карбонатын қосамыз. Кальций карбонаты ақ тұнба түрінде алынады:

CaSO4+ NaCO3=CaCO3 + Na2SO4

8-есеп. Мынадай айналуларды жүзеге асыру үшін тәжірибе жүргізіңдер:

a) C CO2   CaCO3 CO2;

ә ) P P2O5 H3PO4 Na2HPO4

Ag3PO4

Шешуі:

Есепті шешу үшін алдымен реакция теңдеулерін нөмірлеп шығамыз.

1 2 3

a) C CO2 CaCO3 CO2

ә) P P2O5 H3PO4 Na2HPO4

3(a)


Ag3PO4

33

Бұдан әрі, әрбір фрагмент үшін реакцияның бастапқы затының және өнімінің құрамын талдап шығамыз да, бастапқы затпен қандай прлоцесті жүргізгенде көрсетілген өнімді алуға болатынын анықтай отырып, сол процессті жүргізуге қажетті заттарды таңдап аламыз.



а)Бұл тізбектегі өзгерістерді орындау үшін кальцийгидроксидін, көмір түйірлерін, шыны түтікше, темір қасық, спиртшам және сынауықтарды таңдап аламыз.

1.Темір қасыққа бірнеше көмір түйірін салып, оны ауада (600-7000 С) жаққанда көміртек (ІV) оксиді бөлінеді:

C +O2= CO2 (600-7000 C, ауада жаққанда)

Осы тәжірибеге қажетті заттарды жинап, тәжірибені орындаймыз.

2. Бұдан әрі, сынауыққа 2-3 мл кальций гидроксидін құйып, оған шыны түтікшемен мұқият ауа үрлейміз.

Ерітінді лайланып, ақ тұнба түрінде кальций карбонаты алынады.



CO2+Ca(OH)2=CaCO3 + H2O

3. Бұдан әрі, алынған кальций карбонатын (900-12000C) қыздырамыз. Көміртек (IV) оксиді алынады.



CaCO3=CaO+CO2 (900-12000C)

ә) Тәжірибеге қажетті заттарды таңдап аламыз да төмендегі тәжірибелерді жүзеге асырамыз.

1.Фосфордан фосфор ангидридін алу үшін тығыны жоғары арнайы шыны колокол немесе түбі кесілген бөтелке қолданылады.

Колоколдың көлемі 6 бөлікке бөлінген. Оның 5 бөлігі тең болуы тиіс, ал алтыншысы жанама белгіленуі тиіс. Бұл бөлікті колоколдың жанынан 4-5 см-ден төмен алмау керек, өйткені фосфор жанғанда суды іштен ығыстыратын ауа тез кеңейеді. Осылайша колокол суға бірінші сызыққа дейін батырылса, ал қалған көлем 5 бөлікке бөлінеді.

Тәжірибе басында кристаллизаторға суды оның беті колоколдың бірінші бөлігі деңгейінде болатындай етіп құю керек. Суға фарфор тигельден қақпағы бар үлкен тығынды салады немесе тығында тереңдетіп тесік жасайды. Тигельдің қақпағына немесе тесігіне шамалы құрғақ қызыл форфор салады. Колоколды ашады, оны кристализаторда балқитын тығынмен бекітеді. Егер су деңгейі төмендесе, онда оған беті бірінші бөлікке сәйкес келетіндей су құяды. Содан кейін спиртшам жалынымен немесе газды жанарғымен шыны таяқшаны қатты қыздырып, қатты қызған оның соңын колоколға салады және қызыл фосфорға жанастырады. Фосфор жанады. Таяқшаны алып, колоколды тығынмен жабады(тығын резиналы болғаны дұрыс). 34

Фосфор жанады, колокол фосфор ангидридінің ақ түтінімен толады:

4P+5O2=2P2O5

2.Бұдан әрі, 10-15 минуттан кейін фосфорлы ангидридке сссу қосамыз. Фосфор қышқылы алынады:

P2 O5 +3H2 O=2H3 PO4

3.Алынған фосфор қышқылына натрий гидроксидінің ерітіндісін қосқанда натрий гидрофосфаты алынады:

H3 PO4(сұй)+2NaOH(сұй)=Na2HPO4 +2H2O

3(а). Фосфор қышқылына сондай көлемде күміс нитратын қосамыз. Күмістің ортофосфаты сары тұнба түрінде алынады:

H 3 PO4 +3AgNO3=Ag3 PO4 +3HNO3

Аудандық химия олимпиадаларының тәжірибелік тур есептері

8-2006 ауд. Бес нөмірленген сынауыққа келесі заттардың ерітінділері құйылған: барий хлориді, натрий хлориді, алюминий нитраты, калий карбонаты және күкірт қышқылы. Оптималь жоспар құрып және басқа заттарды пайдаланбай қай сынауыққа қай заттың ерітіндісі құйылғанын анықтаңыздар. Сәйкес реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңыздар.

Шешуі:

Теориялық матрица:






BaCl2

NaCl

Ag(NO3)3

K2CO3

H2SO4

Эффект

BaCl2

*

-

-

B aCO3

B aSO4




NaCl

-

*

-

-

-

-

Al(NO3)3


-

-

*

A l(OH)3

+CO2



-

+

K2CO3


B aCO3

-

A l(OH)3

+CO2



*




+

H2SO4

BaSO4

-

-




*

+

35

Р еакция теңдеулері:

1.BaCl2+K2CO3=BaCO3 +2KCl

2 .BaCl2+H2SO4=BaSO4 +2HCl



3 .3K2CO3+2Al(NO3)3+3H2O=2Al(OH)3 +6KNO3 +3CO2

9-2006ауд. Бес нөмірленген сынауыққа келесі заттардың ерітінділері құйылған: Тұз қышқылы, күкірт қышқылы, калий сульфаты,натрий карбонаты, барий хлориді. Оптималь жоспар құрып және басқа заттарды пайдаланбай қай сынауыққа қай заттың ерітіндісі құйылғанын анықтаңыздар. Сәйкес реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңыздар.

Шешуі:




HCl

H2SO4

K2SO4

N a2CO3

BaCl2

Эффект

HCl

*

-

-

C O2

-



H2SO4

-

*

-

CO2

Ba SO4



K2SO4

-

-

*

-

Ba SO4



Na2CO3

CO2

C O2

-

*

Ba SO3



BaCl2

-

BaSO4

B aSO4

B aSO4

*



1 . Na2CO3+2HCl=2NaCl+CO2 +H2O

2 . Na2CO3+H2SO4=2 Na2SO4+ CO2 +H2O

3 . BaCl2 + H2SO4=BaSO4 +2HCl

4. BaCl2+ K2SO4= BaSO4 +2KCl



5 . BaCl2+ K2SO3= BaCO3 + 2KCl

10-2006ауд. Алты нөмірленген сынауыққа келесі заттардың ерітінділері құйылған: азот қышқылы, күкірт қышқылы, алюминий хлориді, калий карбонаты, барий нитраты және алюминий сульфаты. Оптималь жоспар құрып және басқа заттарды пайдаланбай қай сынауыққа қай заттың ерітіндісі құйылғанын анықтаңыздар. Сәйкес реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңыздар.




HNO3

H2SO4

AlCl3

K 2CO3

Ba(NO3)2

Al2(SO4)3

Э ффект

HNO3

*

-

-




-

-




H2SO4

-

*

-







-

+

AlCl3

-

-

*

+




-

+

K2CO3










*






2 +

3



Ba(NO3)2

-
















3

Al2(SO4)3

-

-

-






*

2

36

11-2006ауд.Жеті нөмірленген сынауыққа келесі заттардың ерітінділері құйылған: барий хлориді,натрий сульфаты, барий гидроксиді, натрий карбонаты, магний нитраты және күкірт қышқылы. Оптималь жоспар құрып және басқа заттарды пайдаланбай қай сынауыққа қай заттың ерітіндісі құйылғанын анықтаңыздар. Сәйкес реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңыздар.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет