Əдістемелік ұсыныстар: Су тазарту қондырғыларын жобалағанда жəне
ағынды сулардың қажетті тазарту дəрежесін анықтағанда су қоймаларының
өзін-өзі тазарту қабілетін ескеру қажет.
Су қоймаларына төгілкетін ағынды сулардың қажетті тазарту дəрежесін
төмендегі көрсеткіштер бойынша анықтайды: жүзгін заттардың мөлшері, еріген
оттегін тұтыну мөлшері, су қоймасы мен ағынды судың қоспасындағы рұқсат
етілген ОБҚ мөлшері, судың рН ортасының өзгеруі, сондай-ақ улы заттардың
жəне басқа да қауіпті заттардың шектелген рұқсат етілген концентрациялары.
Жүзгіндер мөлшері бойынша ағынды суды тазартудың қажетті дəрежесін есептеу. Су қоймасына төгілген ағынды судағы жүзгіндердің шектелген рұқсат
етілген мөлшері (m,г/м
3
) келесі формуламен есептелінеді:
m = P (
q q *
a
+1) + b,
мұндағы а – араластыру коэффициенті;
P – ағынды суды төккеннен кейінгі санитарлық нормаға сəйкес жүзгіндер
санының өсуі (г/м
3
);
Q – 95% қамтамасыз етілген су қоймасындағы ең кіші орта айлық су шығыны (
м
3
/с ); q – ағынды судың шығыны (м
3
/с); b – ағынды суды төгер алдындағы су
қоймасындағы жүзгіндер құрамы (г/м
3
)
. Жүзгіндердің қажетті тазалау дəрежесі
(%) мына формула арқылы есептейді
: D =
(
)
C m C -
*100,
мұндағы
С – жүзгіндердің тазалауға дейінгі мөлшері , мг/л
. Ағынды судың ОБҚ толық бойынша қажетті тазарту дəрежесін есептеу . Есептеу кезінде ағынды судың өздігінен биохимиялық процесс арқылы
тазаруы, жəне ағынды судың су қоймасындағы сумен араласуы есептелінеді
. Ағынды судың су қоймасына төгердегі рұқсат етілген ОБҚ
толық
(L
1
) – ді келесі
формула арқылы таба аламыз
: L
1
=
t k q Q *
1
10
*
-
·
a
(L
3
– L
2
* 10
-k*t
) +
t k L *
3
1
10
-
,
мұндағы а – араласу коэффициенті ; Q – су қоймасындағы су шығыны , м
3
/с;
q – ағынды судың шығыны ( м
3
/с ) ; k
1
, k
2
– ағынды жəне өзен суларының
оттекті тұтынуының жылдамдық константалары; L
3
– есептеу нүктесіндегі
ағынды жəне өзен суының шектелген рұқсат етілген ОБҚ
толық
(ауыз–су жəне
мəдени–тұрмыстық су қоймалары үшін бұл көрсеткіш 3 жəне 6 мг /л тең деп
алынады) ; L
2
– өзен суындағы ағынды су төгілетін жердің алдындағы ОБК
толық
,
мг /л ; t – ағынды су төгілетін жерден бастап есептеу нүктесіне дейінгі араласу
уақыты
. Тазалаудың (%) керекті дəрежесін мына формула арқылы анықтаймыз
: D =
4
1
4
L L L -
*100,
74
мұндағы L
4
– тазалауға түскен ағынды судың ОБҚ
толық
.