Xx ғасырдың екінші жартысында Америка тарих ғылымының дамуының 2 кезеңі болды: 1940 1950 жылдардың соңы мен 1960 1990 жылдардың басы
III.Тәуелсіздік үшін соғысты зерттеген прогресшіл тарихшылар
жүктеу/скачать 0,86 Mb.
|
20ғ Америка
| III.Тәуелсіздік үшін соғысты зерттеген прогресшіл тарихшылар
Тəуелсіздік үшін соғысты зерттеген прогресшіл тарихшылардың беделдісі Джон Ф. Джеимсон болған. Ол алғаш АҚШ тарихнамасында Америка төңкерісін XVIII ғасырдағы Ұлы француз төңкерісімен салыстырды. Джеймсонның пікірінше, халық бұқарасы қозғалысының мақсаты қоғамдық жүйелерді өзгерту. Бұл кезең АҚШ-та «алтын ғасыр» деп аталып кетті. 1920 жылдары тарихшылар Азамат соғысын терең зерттеді. Бұл соғысты зерттеуге үлестерін қосқан Ч. О. Бирд жəне Артур М. Шлезингер еді. Ч. Бирд Азамат соғысын жазудан бас тартты, ол қоғамдық істерді жазды. Сонымен, 1940 жылдың басында либералды-прогресшіл бағыт дағдарысқа ұшырады. 1930 жылдардың соңынан 1940 жылдардың соңына дейiн Ч. Бирд өмiрiнің соңғы он жылдығында көрнекті идеялы эволюция жасады. Бұл оның əйелімен бiрлескен «Американдық өркениеттің қарқындауы» атты жұмысының соңғы тақырыптарында айтылды. Ол енді АҚШ-ты ерекше мəдени психологиялық қоғам ретінде, ерекше дамыған өркениет ретінде қарады. Ол оның ішіне ерекше заңдылықтарға сəйкес бос жерлердiң, географиялық орындардың болуын, экономикалық мүмкiндiктер мен теңдiкті, биiк əлеуметтiк қозғалғыштық, саяси демократияны жатқызды. Бирд енді АҚШ Конституциясына өз көзқарасын өзгертті, оны құрастырғандарды сынаудың орнына, олардың көрегендiгi жəне иiлгiштiгiн көкке көтердi. Тарихтың əдiстемелiгiнде, сонымен бiрге Бирд ұстанған қағидасынан бас тарта бастады, тарихи заңдылықтар, нақты тарихи айғақтарды анықтаудың мүмкiндiгi, тарихшының жеке қабылдауына күмəн келтiрдi. Бирд түпкi есепте нақты бiлiмнiң мəртебесiнде тарихнаманың бетiн қайтарды жəне оны қоғамдық-саяси ойлар қатарына жатқызды. Прогресшiл-тарихшылар əлеуметтiк жанжалды түсiнуден бас тарта бастады, бұл американдық тарихтың ең маңызды факторы жəне өткiзiлген реформа көреген президенттің бiлiмімен жүзеге асты. Прогресшіл мектебi соғысаралық мерзiм жəне азамат соғысындағы тəуелсіздік үшін соғыс туралы ұсынған ойларымен консервативтік көзқарастағы тарихшылармен пікір алмасты. Олар соғыстың тəуелсіздік үшін болғанын терiске шығарды, бұл ең iрi отарға қарсы əлеуметтiк қозғалыс, елде қоғамдық өзгерiстердiң тереңдiгiне қарсылық еткен отаршылдар жеңiсінен кейiн күдiкпен қарады. Оңтүстiк штаттардың университеттерiндегi 1920-1930 жылдары негрлердi кемсiтуден қорғаушылар өз көзқарастарын ендi тіптен белсене бiлдiрдi. Танымал тарихшылардың бірі – Б. Филипс оңтүстіктегі өмір жайлы жазды. Соғысаралық мерзiмде, 1940 жылдан бастап Висконсинның университетiнде сабақ берген Джон Коммонс АҚШ-тағы жұмысшы қозғалысын зерттейтін мектептің ғылыми қызметiн жалғастырды. Оның редакциямен 10 томдық «Документальная история американского индустриального общества» классикалық еңбегі шықты. Д. Коммонс өзінің зерттеу қағидаттарын саяси экономиядағы немiс тарихи мектебi жəне К. Бюхердiң идеяларының əсерімен құрастырды. Бастысы, Коммонс бұл идеяларды қабылдайтын экономиканың мiнезi, əлеуметтiк дамуды анықтауда ұлттық тарихи шарттар жəне қажеттiлiктерге беру үстемдiк ететiн рөл болды, елдерде саяси институттар да əртүрлi болды. Дж. Коммонстың көзқарасы бойынша, АҚШ-та ерте капитализмнің даму кезеңі саудалық сипатта болды, өнеркəсiптiк буржуазия несие капиталынан толық тəуелдiлiкте болғандықтан, өз есебінен жалдамалы жұмысшылар санын жоғарылатуы керек болды. Кəсiпкер өнеркəсiптiк капитализмнің кезеңiнде дербестiк алды жəне мүмкiндiктерi артық жалдамалы жұмысшы алуға болды. Коммонс, сонымен бiрге бiрiншi кезекке тред-юнион тұлғада ұйымдастырылған жұмысшы қозғалысы өмiрге шақыратынын бекiттi, еңбек пен капиталдың аралығында қайшылық емес, өздерi бақталас болған топтардың арасындағы бəсекелестiктiң басты түрiмен ерекшеленді. Əрбiр елде даму қайталанбаушылықтың тұжырымдамасы саяси экономияда ұсынылған немiс тарихи мектебiмен əлеуметтiк-экономикалық американдық жұмысшы қозғалысына Коммонспен таратылды. Американдық жұмысшылар бар болған экономикалық жүйемен қалыптасты, өз дүниетануында көбiнесе нарықтық санамен ерекшелендi. Д. Коммонстың назарына еңбектiң 20%-нан аса барлық американдық жұмысшылар Американдық Еңбек федерациясына бiріктірілген жəне ол тред-юнионистік батыл юнионизмға да көңiл бөлмедi, осыған байланысты Коммонс мектебі ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін өз дəрежесін төмендетіп алды. Соғысаралық Америка тарихнамасында, сонымен қатар солшыл радикалды бағыт қалыптасты, тек ашық антимонополиялық бағыт та болды. 1920 жылдары Вернон Льюис Паррингтон негізін салды, 3 томдық «Основные течения американской мысли» атты еңбек жазды, оның 1962-1963 жылдары орысша аудармасы жарық көрді. Оның ойынша, Америка тарихы адам құқығының концепсиясымен күресу еді. 1787 жылғы Конституция жекеменшіктің құқығын қорғау деп бағалады. Негізгі ұсақ буржуазиялық радикалды жəне қоғамдық партиялар, дағдарыс кезінде екі партиялы болып жұмыс атқарды. Солшыл радикалды тарихшылар либералдық реформаға түбегейлі қарсы еді, антимонополиялық заң, біріншіден қоғамды тыныштандыру болды. Соғысаралық кезеңінде Америка тарихнамасында жеке бағыт ретінде негрлер тарихнамасы қалыптасты. Бұл Картер Вудсонға байланысты еді. Ол Сорбонда білім алды, 1912 жылы Гарвард университетінде докторлық диссертация қорғады жəне 1915 жылы қара нəсілді адамдар қауымдастығын зерттеген болатын. 1916 жылы апта сайын «Журнал негритянской истории» басылымы шығып тұрды. Негр тарихнамасына прогресшіл мектептің əсері де тиді, осы кезде рацизм, шовинизмді жою болды. Негр тарихшыларының көп назар аударғаны Реконструкция кезеңі болды. Осы кезеңдегі ең жақсы еңбек Уильям Дюбуаның «Қара Реконструкциясы» еді. Ол оңтүстіктегі қара нəсілділер мен ақ нəсілділердің бір қоғамда болмайтындығын айтты. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін тарихнамада ішкі саясатты зерттеуге көңіл бөлінді. Көптеген американдық тарихшылар осында ресмилеу позицияларға ие болды. Латын Америка саяси тарихнамасында маңызды тақырыптардың бірі Монро доктринасы болды. Солтүстiк Америкада Монроның доктринасы бойынша жетекшi маманы Декстер Перкинс болды. Ол Латын Америкасында АҚШ-тың экспансионист пікірін терiске шығарды. Тағы бір тарихшы маман Ф. Сэмуэль АҚШ пен Латын Америка байланысын зерттеді, оның ойынша бұл елдерге еуропалық елдердің ұсыныстарына келіспеуі керек. Испан-Америка соғысы кезінде 1898 жылы көптеген испан колониясы босатылды. Қытайға ашық есік саясаты жарияланды, бұл өз кезегінде еуропалық елдерге тəуелділігін азайтты. Америка тарихнамасында радикалды бағыт өкілдері, американың ішкі саясатын талқылады, өздерi жақтан ресми шеңберлер тарапынан наразылыққа душар болды. 1930 жылдары америка тарихшылары əлемдік қақтығыстарға байланысты АҚШ-тың біразға дейін халықаралық істерге араласпауын жөн көрді. жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|