12 жылдық негізгі орта мектептің базалық білім мазмұнын анықтау әдістері

12 жылдық негізгі орта мектептің базалық білім мазмұнын анықтау әдістері. Әдістемелік құрал. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2013. – 78 бет.

• 
  азаматтыққа, адамның құқықтары мен бостандықтарына құрметпен қарауға, елжандылыққа, өз Отанын сүюге тәрбиелеу;
  
• 
  білім сапасын түпкілікті бағалаудың субъективтік факторларының әсерін азайту;
  
• 
  оқушылардың сапалы білім алуға, функционалдық сауаттылыққа, ал мұғалімдердің біліктілігі мен педагогикалық шеберлігін ұдайы арттыруға деген уәждемелерін арттыру;
  
• 
  білім алушылардың еңбек салада бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдай жасау;
  
• 
  денсаулық сақтайтын және ақпараттық технологияларды енгізу;
  
• 
  даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға жағдай жасау [2].
  

1. 
   білім берудің мазмұнын орталық білімнен біліктілік мазмұнына қарай (нәтижеге бағдарланған білім беру) өзгерту;
   
2. 
   білім берудің мазмұнын дүниені тұтастай қабылдауды қамтамасыз ететін: тіл мен әдебиет, адамтану, қоғамтану, математика, информатика, жаратылыстану, өнер, технология, дене тәрбиесі сияқты білім беру салалары арқылы іске асыру;
   
3. 
   оқушылардың жеке қабілеттері мен қажеттіліктеріне сәйкес жоғарғы сатыдағы бейіндік және кәсіптік бағдарлы оқыту жүйесін құру;
   
4. 
   білікті жұмысшы кадрларын, техникалық және қызмет көрсету еңбегінің мамандарын даярлаудың кәсіптік білім беру бағдарламаларының құрылымы мен мазмұнын жаңарту;
   
5. 
   техникалық және кәсіптік білім беруді сапалы ұйымдастыру үшін ынталандырудың және жұмыс берушілердің қаражаттарын тартудың нормативтік және құқықтық тетіктерін әзірлеу» - деп айқындап берілгендіктен, сол үрдістен шығу үшін мектепте оқытылатын пәндердің базалық білім мазмұнын жаңғырту қажеттігі туындағаны сөзсіз.
   

12 жылдық негізгі орта мектептің базалық білім мазмұнын анықтауға арналған әдістемелік құралдың мақсаты: 12 жылдық мектептің негізгі орта білімінің базалық мазмұнын анықтау әдістерін сипаттау.

• 
  5-10-сынып оқушыларының физиологиялық ерекшеліктерін және олардың оқу жүктемесіне қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптарын сипаттау;
  
• 
  5-10-сынып оқушыларын оқытудың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін сипаттау;
  
• 
  5-10-сыныптарға арналған оқу пәндерінің ерекшеліктерін сипаттау;
  
• 
  негізгі орта мектепте оқытудың нәтижелеріне қойылатын қазіргі талаптарды талдау;
  
• 
  оқытудың дидактикалық және жеке әдістемелік принциптерін есепке ала отырып, 5-10-сыныптардың пәндері бойынша базалық мазмұнды анықтаудың әдістемесін әзірлеу;
  
• 
  5-10-сыныптарда негізгі пәндер бойынша үлгілік базалық мазмұнды айқындау.
  

Жеткіншек кезең – мінез-құлықтың қалыптасуында ерекше орын алатын кезең. Бұған дейін жеке мінез-құлықтарды айтатын болсақ, ал жеткіншек кезеңде мінез бірте-бірте тұрақтанады, бір негізге түсе бастайды, өзінің қылығын басқара алуға мүмкіндігі жетеді.

• 
  «Тіл және әдебиет» білім саласының пәндері: «Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті» (қазақ тілінде оқытатын мектептерге арналған), «Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті» (өзге тілдерде оқытатын мектептерге арналған), «Шет тілі»;
  
• 
  «Адам және қоғам» білім саласының пәндері: «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы», «Адам. Қоғам. Құқық»;
  
• 
  «Жаратылыстану» білім саласының пәндері: «Жаратылыстану», «Биология», «География», «Физика», «Химия»;
  
• 
  «Математика және информатика» білім саласының пәндері: «Математика», «Алгебра», «Геометрия», «Информатика»;
  
• 
  «Өнер» білім саласының пәндері: «Музыка», «Бейнелеу өнері»;
  
• 
  «Технология» білім саласының пәні: «Технология»;
  
• 
  «Дене шынықтыру» білім саласының пәні: «Дене шынықтыру».
  

• 
  оқушының тіл туралы түсінігін кеңейту;
  
• 
  тілдің қоғамдық-әлеуметтік қызметін таныту;
  
• 
  сөйлесім компоненттері бойынша қатысымдық дағдыларын жетілдіру;
  
• 
  әдеби тілдің лексикалық, орфографиялық, орфоэпиялық, сөзжасамдық, грамматикалық, стильдік, пунктуациялық нормаларын меңгерту;
  
• 
  тілдік жағдаятқа сай қарым-қатынас жасауға дағдыландыру.
  

• 
  түсініктілік, жүйелілік, ғылымилық, жас және психофизиологиялық ерекшелікті ескеру, т.б. ұстанымдар;
  
• 
  білімді дара тұлғаға бағдарлау (бейімдеу, дамыту, психологиялық үйлесімділік, өмірлік қажеттілік);
  
• 
  тілдік білімді функционалдық тұрғыдан сұрыптау;
  
• 
  этнолингвистикалық және этномәдени ерекшеліктерді ескеру;
  
• 
  оқушыны әлеуметтендіру ұстанымы;
  
• 
  пәнаралық байланысты сақтау;
  
• 
  әрекетшілдік-бағдарлылық ұстанымы (әрекетке үйрету, оқу жағдаятындағы әрекеттен өмірлік жағдаяттық әрекетке көшу, оқу танымдық әрекеттен оқушының өзіндік әрекетіне көшу, креативті немесе шығармашылық пен біліктілікке мүдделілігінің негіздерін қалыптастыру);
  
• 
  мәдени-бағдарлылық ұстанымы (әлемнің бейнесі, әлемге мәндік көзқарас, білім мазмұнының тұтастығы, жүйелілігі; тілді, мәдениетті ұлттық, адамзаттық құндылық ретінде таныту).
  

• 
  қазақ тілінің ұлттың ана тілі ретіндегі маңызын;
  
• 
  әдеби тіл нормаларын; мәтінді, мәтіннің тақырыбын, идеясын, құрылымын және т.б. тіл білімі салаларының тіл біліміндегі орны мен маңыздылығын;
  
• 
  қазақ тілінің сөздік құрам тармақтарының ішкі салаларын;
  
• 
  сөйлемге лексикалық, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасауды;
  
• 
  орфографиялық және орфоэпиялық нормаларды;
  
• 
  қазақ әліпбиінің құрамын, ретін;
  
• 
  төл сөз, төлеу сөз, автор сөзінің ерекшеліктері мен тыныс белгілерін; стиль түрлерін, тыныс белгілерінің түрлерін;
  
• 
  лексикалық, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік нормалардың тіл мәдениетіне қатысын;
  
• 
  сөздерді әдеби тіл нормаларына сай қолдана алуды және т.б. білуі/меңгеруі тиіс.
  

• 
  оқушыларға қазақ әдебиетінің ұлттық сипатын, халықтың әдет-ғұрып, салт-санасының көрінісін, жанрлық, стильдік ерекшеліктерін, көркем туындының идеялық-адамгершілік мәнін түсіндіру;
  
• 
  көркем шығармадағы мазмұн мен форма тұтастығын, тарихи-әдеби мәліметтердің негізін және әдебиет теориясын меңгерту;
  
• 
  көркем шығарманы эмоционалды қабылдауға, бейнелі және образды ойлауға және қаламгердің көзқарасын түсінуге үйрету;
  
• 
  оқушылардың ішкі жан әлемін рухани-адамгершілік құндылықтармен байытып, көркемдік талғамын кеңейту және оқырмандық мәдениетін қалыптастыру, көркем шығармаларды өз бетінше іздеп, қызыға оқуға дағдыландыру;
  
• 
  оқушының өзіне сенімді түрде жұмыс істеуіне бағыт беріп, өз ойын еркін, шешен жеткізе алуға баулу;
  
• 
  әдеби-теориялық білімін сауатты қолдана алу құзыреттілігін қалыптастыру, ауызша және жазбаша тілін дамыту;
  
• 
  қазақ әдебиетінен алған білім мен тәрбиенің нәтижесін өмірлік жағдаяттарда қолдана алуға үйрету.
  

• 
  әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіре сипаттауды;
  
• 
  балалар әдебиеті үлгілерін мұғалім басшылығымен және өз бетімен ізденіп оқуды;
  
• 
  оқыған туындының тектік, жанрлық сипатын, әдебиет және фольклор туралы жалпы ұғымдарды анықтауды;
  
• 
  өлең сөздің құрылымдық элементтерінің (өлшем, ырғақ, ұйқас, шумақ) мән-мағынасын, негізгі ұғымдарын біліп, қолданыста ажыратуды;
  
• 
  ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын көркемдік шындық тұрғысынан суреттеуді;
  
• 
  компьютермен, техникалық ақпарат құралдарымен жұмыс істеп, интернет арқылы әлем әдебиетімен таныса алуды;
  
• 
  әдебиеттің басқа өнер түрлерімен (бейнелеу, сәулет, саз, мүсін, театр, кино, т.б.) байланысын түсіндіре алуды;
  
• 
  көркемдегіш құралдарды әдеби талдауда орынды қолдануды;
  
• 
  берілген мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелеп, толықтырулар енгізуді білуі/меңгеруі тиіс.
  

• 
  оқушылардың тілдік дағдысы мен ойлау қабілетін дамыту;
  
• 
  оқушыларды сөйлесім әрекетінің түрлерін әлеуметтік ортада қолдана білуге үйрету;
  
• 
  қарым-қатынас әдебі нормаларын меңгерту:
  
• 
  оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
  
• 
  оқушыны қазақ халқының мәдениетімен, әдебиетімен, ұлттық салт-дәстүрімен таныстырып, мәдени ортада пайдалануға баулу;
  
• 
  күнделікті өмір жағдаяттарында қазақ тілін орынды қолдана білуге дағдыландыру.
  

• 
  түрлі жағдаяттарда өз ойын еркін жеткізеді;
  
• 
  оқыған мәтіннің мазмұнын байланыстырып әңгімелейді;
  
• 
  белгілі бір тақырыпқа немесе сурет бойынша мәтін құрастырады және т.б.
  

• 
  берілген сұраққа жауап береді және сұрақ қояды;
  
• 
  рөлдерге бөліп оқуға қатысады;
  
• 
  оқыған үлгі диалогті түрлендіріп, еркін айта алады;
  
• 
  берілген тақырып бойынша диалог құра алады;
  
• 
  жағдаятқа байланысты сөйлесім құрастыра алады және т.б.
  

• 
  қазақ тіліндегі бірегей дыбыстарды дұрыс оқиды;
  
• 
  сөйлем мазмұнына және емле белгілеріне сүйеніп, дауыс әуенін дұрыс қояды;
  
• 
  сөйлемнің араларындағы дауыс үзілістері мен логикалық үн байланыстарын аңғарады;
  
• 
  сөз, сөз тіркесі, сөйлем, абзац, мәтін сияқты бірліктерді айырады;
  
• 
  сөйлем түрлерін дұрыс оқиды;
  
• 
  мәтінді мәнерлі және жүргізіп оқи алады;
  
• 
  өлең мәтіндерін мәнерлеп оқи алады және т.б.
  

• 
  қойылған сұрақты және қайтарған жауапты түсінеді;
  
• 
  естіген диалог пен монологті түсіне алады;
  
• 
  айтылған сөзді, әңгімені, мәтінді түсініп тыңдайды, еске сақтайды, оны айта алады;
  
• 
  естіген ақпараттан негізгі және қосалқы мәліметтерді аңғарады;
  
• 
  мәтіндегі негізгі ойларды қорытындылайды;
  
• 
  мәтіннен сөз, сөз тіркестерін, фразаларды айыра алады;
  
• 
  қазақ тіліндегі бірегей дыбыстарды аңғарады;
  
• 
  кино, театр қойылымдарын түсініп, тыңдайды және т.б.
  

• 
  қазақ тіліндегі бірегей әріптердің таңбасы мен емлесін таниды;
  
• 
  өзіне таныс естіген, оқыған мәліметтерді жазады;
  
• 
  диалогті құрып жазады;
  
• 
  суреттеме, хабарлама, публицистикалық мәтін, шағын баяндама, реферат жаза алады;
  
• 
  диктант, мазмұндама, шағын шығарма жазады;
  
• 
  жазуда емле ережелерін орынды пайдаланады;
  
• 
  жеке хаттар (күнделіктер, құттықтау) жазады және т.б.
  

• 
  қазақ тіліндегі төл дыбыстардың ерекшеліктерін біледі;
  
• 
  сөздерге қосымша жалғаудағы дыбыстардың ерекшеліктерін айырады;
  
• 
  қазақ тілінің орфоэпиялық заңдылықтарын біледі;
  
• 
  қазақ әліпбиінің жүйесін таниды.
  

• 
  лексикалық минимумда көрсетілген сөздерді меңгереді;
  
• 
  берілген сөздерге синоним, антоним таңдайды;
  
• 
  еркін сөз тіркестері мен өзіне таныс фразеологиялық тіркестерді таниды;
  
• 
  ғылыми стиль терминдерін біледі, оларды басқа пән (физика, химия, математика т.б.) сабақтарында пайдаланады.
  

• 
  сөз құрамын біледі;
  
• 
  сөзжасамның негізгі түрлерін айырады;
  
• 
  таныс емес сөздерді сөз тудырушы, сөз түрлендіруші жұрнақтар арқылы ажыратады.
  

• 
  сөз таптарының мағыналық, морфологиялық, синтаксистік ерекшеліктерін біледі;
  
• 
  жалғау түрлерін таниды, оларды орынды пайдаланады;
  
• 
  сөз тіркесінде сөздердің өзара байланысын айырады;
  
• 
  сөйлемдегі тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерді табады;
  
• 
  шартты, қарсылықты, мезгіл, себеп, амал, мақсат бағыныңқылы сөйлемдерді мағынасы бойынша ажыратады;
  
• 
  етістіктің болымсыз түрін және «жоқ», «емес» сөздерін пайдаланады;
  
• 
  төл сөз, төлеу сөз, автор сөзі, бөгде сөздегі үтір, сызықша, көп нүкте қою тәртібін біледі;
  
• 
  салалас, сабақтас құрмалас сөйлемдегі жай сөйлемдер байланысын анықтайды;
  
• 
  мәтіннің құрамдық бөлшектерін (кіріспе, ортасы, соңы) айырады;
  
• 
  негізгі емле және пунктуация ережелерін жазбаша жұмыстарда орынды пайдаланады.
  

• 
  қазақ әдебиеті шығармалары негізінде мемлекеттік тілді меңгеру мүмкіндігін арттыру;
  
• 
  қазақ әдебиеті үлгілерімен танысып, әдеби тіл үлгісін пайдалана отырып, пән бойынша өз ойларын қазақ тілінде өзгеге және топта қорғай білу;
  
• 
  қазақ ауыз әдебиетінің, ІХ-ХV және XVI-XVIII ғасырлар әдебиетінің пән қызметі аясына сай үлгілермен педагогикалық-тілдік бейімделген нұсқада оқып тану;
  
• 
  ІХ және ХХ ғасырлар әдебиетінің классикалық озық үлгілерімен таныстыру;
  
• 
  көркем шығармалар негізінде коммуникативтік-модульдік тақырыптар аясында қазақ тілінде сөйлеу әрекеттерін (тыңдалым, оқылым, сөйлесім, жазылым) еркін орындау;
  
• 
  қазақстандық патриотизм, рухани-адамгершілік, көркем-эстетикалық сапалары құндылықтарын дамыту;
  
• 
  қазақ халқының тілі, әдебиеті, тарихы, мәдениеті, өнері туралы біртұтас түсініктерін қалыптастыру.
  

• 
  шығарманың жазылған кезеңі және оның авторын білу;
  
• 
  халық ауыз әдебиеті, ежелгі дәуір әдебиеті және қазіргі әдебиет туралы түсінігінің болуы;
  
• 
  көркем әдебиеттің жанры, оның ерекшеліктері туралы түсінігінің болуы және т.б.
  

• 
  көркем мәтінді оқу, түсіну, оны айта алу;
  
• 
  кейіпкерлерді оның іс-әрекеті, мінез-құлқы, сөзі негізінде мінездей алу;
  
• 
  оқығанын айта алу;
  
• 
  нақты, қысқа түрде өз пікірін жеткізе алу;
  
• 
  негізгі мәселелерді сұрыптау, түйіндеме және жоспар құра алу;
  
• 
  оқырмандық қызығушылығының аясын кеңейту және т.б.
  

• 
  оқушылардың шетел тілін өздігінен және үздіксіз меңгеруін, одан әрі өздігінен білім алуға қабілеті мен даярлығын қалыптастыру;
  
• 
  жаңа тілдік білімін, біліктілігі мен дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  тілдің құралдарын (фонетикалық, лексикалық, грамматикалық, орфографиялық) және оларды қарым-қатынас жасауда қолдану әдістерін меңгеру;
  
• 
  оқушылардың әрекеттің төрт түрінде (тыңдап түсіну, сөйлеу, оқу және жазу) білім, білік, дағдыларын дамыту;
  
• 
  оқушылардың тілдік қорын жаңа лексикамен байыту;
  
• 
  оқушыларды оқу жағдайы арқылы әлеуметтік бейімдеу;
  
• 
  азаматтық және патриоттық қасиетін қалыптастыру.
  

• 
  меңгерілген лексикалық бірліктерді (сөздерді, сөз тіркестерін), сөзжасамның негізгі амалдарын (аффиксация, сөзжасам, конверсия);
  
• 
  шетел тіліндегі жай және күрделі сөйлемдердің құрылымдарының ерекшеліктерін; сөйлемнің коммуникативтік түрлерінің негізгі екпін ырғағын;
  
• 
  оқылған грамматикалық құбылыстарды (етістіктің шақтарын, модальдық етістіктер мен олардың баламаларын, артикльдерді, зат есімдерді, үстеу мен сын есімдердің шырайларын, есімдіктерді, сан есімдерді, шылау сөздерді);
  
• 
  тілін оқып жатқан елдерге тән сөйлеу этикетінің негізгі нормаларын (ілеспе сөз клише, жиі қолданыста болатын бағалау сипатындағы сөздерді);
  
• 
  оқыту бағдарламасында берілген тақырыпқа байланысты және қатынас жағдайына сәйкес жаңа лексикалық бірліктің, соның ішінде бағалау лексикасының мағынасын; тілін оқып жатқан елдің мәдени ерекшеліктерін білдіретін тілдік этикеттің реплика-клишелерін білуі тиіс;
  
• 
  кең көлемде оқытылған грамматикалық құбылыстардың мағынасын;
  
• 
  оқушылардың әлеуметтік тәжірибесін байытатын аутенттік дереккөздерден алынған елтану ақпараты: оқытылған тілдің елі/елдері, олардың ғылымы мен мәдениеті, тарихи және қазіргі заман жағдайы, қоғам қайраткерлері, әлемдік қауымдастық пен әлемдік мәдениеттегі орны, Қазақстанмен қарым-қатынасы, оқытылған тіл елі/елдерінің және өз елінің салт-дәстүріндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтар туралы мәліметті білуі тиіс;
  
• 
  оқытудың осы кезеңінің тақырыбына байланысты және қарым-қатынас жағдаятына, соның ішінде тілін оқып-үйренетін ел мәдениетінің ерекшеліктерін көрсететін бағалау лексикасына, сөйлеу әтикетінің реплика-клишесіне сәйкес жаңа лексикалық бірлік (130 ЛБ) мағынасын;
  
• 
  сөйлемдер құрудың ережелерін білу негізінде, ана тілімен ұқсастығы бойынша мәнін контекст бойынша аңғаруға болатын оқылмаған лексикалары бар немесе мәтіннің негізгі мазмұнын түсінуге кедергі жасамайтын таныс емес сөздерді қалдырып кету арқылы қарапайым аутенттік мәтіндердің негізгі мазмұнын түсінуге;
  
• 
  сөздікті, грамматикалық анықтамалықты, түсіндірмелерді пайдаланып, мәтін мазмұнындағы маңызды және қосымша фактілерді ажыратуға (зерттеп оқуға);
  
• 
  мәтіндегі қажетті ақпаратты табуға, оқыған мәтінге өз пікірін айтуға мүмкіндіктер беріледі.
  

• 
  сөз әдебі нормаларын сақтай отырып, әңгімені бастап, жүргізіп/қолдап, қажет болған жағдайда қайталап сұрақ қойып, анықтап және тілдесуді қалыпты жағдаяттарда аяқтай білу;
  
• 
  өткен тақырыптарға және меңгерілген лексикалық және грамматикалық материалдарға сүйене отырып, өзінің пікірін, өтінішін білдіру; сұхбаттасқа сұрақтар қойып, оның сұрақтарына жауап беру, әңгімелесушінің ұсынысымен келісу немесе келіспеу;
  
• 
  өзінің жеке басы, отбасы, жора-жолдастары, тілек-мүдделері және келешек жоспарлары туралы әңгімелеу, туған елі және тілін оқып жатқан ел туралы қысқаша баяндап бере білу;
  
• 
  қысқаша хабарлама жасау, оқиғаларды не құбылыстарды баяндау (өткен тақырыптар аясында), оқылған мәтіннің не тыңдалған әңгіменің негізгі мазмұнын, негізгі айтылатын ойды бере білу, оқыған немесе тыңдаған мәтін-әңгімеге байланысты өз пікірін білдіру, кейіпкерлерге сипаттама бере білу.
  
• 
  көлемі шағын қарапайым аутенттік прагматикалық мәтіндердің негізгі мазмұнын түсіну (ауа-райы болжамы, теледидар, радио бағдарламалары, аэропорт немесе сапаржайлардағы хабарландырулар) және қажет болатын маңызды ақпаратты ажырата білу;
  
• 
  сөйлемнің әр түрлі коммуникативтік түрлеріне (хабарлама, әңгіме) жататын қарапайым түпнұсқалық мәтіндердің негізгі мазмұнын түсіну, мәтіннің тақырыбын, ондағы негізгі фактілерді айқындай білу;
  
• 
  шетел тіліндегі мәтінмен еркін жұмыс жасау; оның мазмұнын тақырыбына қарап болжай білу;
  
• 
  мәтінді мағыналық жағынан өңдеу әдіс-тәсілдерін (тілдік тапқырлық, талдау, іріктеп аудару) қолдана отырып, әр түрлі жанрда жазылған қарапайым аутенттік мәтіндерді толық түсіне білу, алынған ақпаратты бағалау, мәтінде көтерілген мәселеге байланысты өз пікірін білдіру;
  
• 
  үлгіге сүйене отырып, жеке немесе құттықтау хаттар жазу (хат жолдаған адамның өмір-тіршілігі туралы сұрастыру, өзі туралы мағлұмат беру, алғыс, өтініш білдіру);
  
• 
  оқушылар меңгерген білім мен біліктерді күнделікті өмір тіршілігінде қолдана білуі керек;
  
• 
  әлеуметтік бейімделу; ағылшын тілі ана тілі болып келетін адамдармен ауызша және жазбаша тілдесім үрдісінде өзара түсіністікке қол жеткізу, шамасына қарай тұлға аралық және мәдениетаралық байланыс орнату;
  
• 
  көптілді және көпмәдениетті әлемді түсініп қабылдай білу, әлемдегі ана тілі және шетел тілінің алатын орны мен атқаратын рөлін ой елегінен өткізе білу;
  
• 
  шетел өкілдерін қазақ халқының мәдениетінен хабардар ету;
  
• 
  оқушы өзін туған елінің ұлтжанды азаматы және әлемнің қай елінде болса да өзін азамат ретінде сезіне білуі керек;
  
• 
  жай сөйлемнің барлық типтерін пайдалана отырып, сұрақтарға дәлелді жауап бере алу;
  
• 
  қысқаша хабарламаны түсіне және ақпараттың дұрыс/дұрыс еместігін анықтай алу;
  
• 
  қысқаша мәтіндерді іштей оқып, негізгі мазмұнын түсіне; түсінгенін сурет, сызбанұсқа түрінде көрсетіп, сұрақтарға жауап беріп, коммуникативтік міндетіне байланысты оқудың негізгі түрлерін пайдалана алу;
  
• 
  оқудың әртүрлі стратегияларын;
  
• 
  а) зерттеп оқуды (тілдік жұмбақ, екі тілді сөздікті пайдалану, алған ақпараттарын сөйлеу әрекетінің басқа түрлерінде пайдалану); ә) іздену-көз жүгіртіп оқуды (қажет ақпаратты алу); б) танысып оқуды (суреттері, тақырыбы, негізгі сөздері бойынша мәтін мазмұнын болжау, негізгі фактілерді іріктеу) пайдалана алулары керек.
  
• 
  стандартты жағдайда әңгімені тіл этикетін сақтау, қолдау және аяқтау және қажет кезінде қайта сұрау, дәлелдеу;
  
• 
  серіктесіне сұрақ қойып, оның сұрақтарына өз пікірін қосып жауап беру, көмек сұрау, сұхбаттасушының сұрағына өткен тақырып көлемінде жауап беру, көну / көнбеу;
  
• 
  өзі туралы, жанұясы туралы, дос-жараны туралы, өзінің жоспары, қызығушылықтары туралы айту; өз ауылы, қаласы, елі және тілін оқитын мемлекет туралы қысқаша баяндау;
  
• 
  қысқа хабарлама жасау, құбылыстарды, оқиғаларды (өткен тақырып шеңберінде) суреттеу, негізгі мазмұнын айту; оқылымның басты ойын табу, өз көзқарасын білдіру, бейнелерді сипаттау;
  
• 
  сөйлеуді дамытуда синонимдік құралдар қолдануын;
  
• 
  қысқа күрделі емес түпнұсқалық прагматикалық мәтіндерін түсіну (ауа райы болжамы, теле/радио бағдарламасы, әуежайдағы / вокзалдағы хабарламаларын) өзіне керек ақпаратты алу;
  
• 
  күрделі емес аутенттік әртүрлі коммуникативтік тілдік типке жататын мәтіндерді түсіну (хабар,әңгіме); мәтінің тақырыбын анықтау, мәтіндегі басты ойды табу, өз пікірін білдіруді білуі/түсінуі тиіс.
  

• 
  оқушыларға Қазақстан тарихы бойынша толыққанды, жүйелі білім беру;
  
• 
  Қазақстан тарихы бойынша тарихи терминологияларды меңгерту;
  
• 
  оқушылардың тарихи фактілер мен құбылыстарды талдап- қорыту, тарихи оқиғалардың мақсаты мен мәнін анықтай білу, оның маңызын бағалай білу дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  оқушыларды оқытылатын кезеңдегі ғылым мен мәдениеттің көрнекті өкілдері мен саяси жетекшілердің қызметіне, тарихи оқиғаларға салыстырмалы талдау жасауға дағдыландыру;
  
• 
  оқушылардың қазақ және елімізде тұратын басқа да халықтардың мәдени мұраларына қызығушылығын қалыптастыру;
  
• 
  оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып, түрлі дереккөздерінен қажетті ақпаратты іздестіру арқылы өзіндік жұмыспен айналысуына мүмкіндік беру.
  

Отан тарихына кіріспе. «Қазақстан тарихы» пәнінің рөлі мен маңызы. Археологиялық ескерткіштер. Қазақстан аумағындагы археологиялық қазба жұмыстары. Қазақстан тарихынан деректер. Ертедегі жазулар. Күлтегін, Білге қаған ескерткіштері. Жазбаша деректердің түрлері. Өлкетану. Тарихи уакыт. Біздің заманымызға дейін (б.з.д.). Біздің заман (б.з.). Хижра. Қазақ күнтізбесі. Тарихи жыл санау. Тарихи карталар. Қазақстан дүние жүзі картасында. Қазақстанның табиғаты. Тарихы мен табиғаты. Қазақстан халқы. Халықтың саны, ұлттық қүрамы. Әлеуметтік қүрамы. Халықтың тығыздығы. Тарихи көшіқон. Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері. Ту. Елтаңба. Әнұран. Теңге. Қазақстан тарихына саяхат. Қазақстан XX ғасырдың басында. Қазіргі Қазақстан. Болашаққа жол. Қазақстан Республикасының жариялануы. Н.Ә.Назарбаев — Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті. Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдау. Астана — мемлекетіміздің Елордасы. «Ежелгі Қазақстан тарихы» ұғымы, оның мазмұны мен мәні. Ежелгі Қазақстан тарихының кезеңдері. Ежелгі Қазақстанның адамзат тарихындағы орны. Ежелгі Қазақстан. Қазақстанның алғашқы тұрғындары туралы білім көздері. Қазақстан территориясындағы тас дәуірі. Неолит дәуірі. Металл өндірісі. Андронов мәдениеті. Ежелгі Қазақстан аумағын мекендеген тайпалардың қоғамдық-мәдени өмірі. Ежелгі Қазақстан темір дәуірі қарсаңында. Қазақстан ерте темір ғасырында. Қазақстан аумағындағы ірі тайпалық бірлестіктер. Темірдің пайда болуы. Сақ-савромат тайпалары. Сақ-савромат тайпаларының қоғамдық-саяси құрылымы мен шаруашылығы. Сақ тайпаларының тәуелсіздік үшін күресі. Сақтар мәдениеті мен өнері. Қазақстан аумағындағы алғашқы мемлекеттік бірлестіктер. Шаруашылық өмірдегі өзгерістер. Үйсін мемлекетінің қалыптасуы. Үйсіндердің шаруашылығы мен тұрмысы. Қаңлы мемлекетінің қалыптасуы. Қаңлылардың шаруашылығы мен тұрмысы. Ғұн мемлекетінің құрылуы. Ғұндар және халықтардың Ұлы қоныс аударуы. Ғұн мәдениеті. Ежелгі Қазақстан тұрғындарының антропологиясы.

• 
  отандық тарихта болған маңызды кезеңдерді, ежелгі дүниеден казіргі заманға дейінгі аса маңызды оқиғаларды, көрнекті кайраткерлерді;
  
• 
  тарих пәні туралы мәліметтерді, тарихи деректерді, тарих картасын, тарихи уакыттарды;
  
• 
  әр ел халқының түрлі тарихи кезеңдердегі мәдениеті, діни сенімдері, өмірі, тұрмысы мен кәсібін білуі қажет;
  

• 
  тарихи білім алудың әдістері мен тәсілдері туралы;
  
• 
  ежелгі отандық тарихтың негізгі кезеңдері туралы;
  
• 
  өткен тарихи тұлғалар мен елеулі оқиғалар туралы;
  

• 
  ежелгі Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайы және оның халық шаруашылығына әсері туралы;
  
• 
  ежелгі Қазақстан халықтарының өмірі, шаруашылығы, кәсібі, діни, наным-сенімдері туралы;
  

• 
  ежелгі халықтардың мәдени жетістіктері туралы;
  

• 
  тарихи білім алудың әдістері мен тәсілдері туралы;
  
• 
  ежелгі отандық тарихтың негізгі кезеңдері туралы;
  
• 
  өткен тарихи тұлғалар мен елеулі оқиғалар туралы;
  

• 
  ежелгі Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайы және оның халық шаруашылығына әсері туралы;
  
• 
  ежелгі Қазақстан халықтарының өмірі, шаруашылығы, кәсібі, діни, наным-сенімдері туралы;
  
• 
  ежелгі халықтардың мәдени жетістіктері туралы;
  
• 
  орта ғасырлардағы Қазақстан тарихының негізгі кезеңдерін;
  
• 
  орта ғасырлар шеңберінде қазақ елінің тарихында болған маңызды оқиғалар желісін;
  
• 
  орта ғасырлардағы Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайының тайпалардың шаруашылық және тұрмыс-салт тіршілігіне тигізер әсерін;
  
• 
  қазақ даласында мемлекеттілік ұғымдардың қалыптасуын және оның даму ерекшелігін;
  
• 
  орта ғасырларда қазақ жеріндегі қалалар мен қала мәдениетінің даму ерекшеліктерін;
  
• 
  орта ғасырлардағы тайпалардың өмірі, тұрмысы, діни-нанымдары мен әлемдік діндердің таралу ерекшеліктерін;
  
• 
  орта ғасырлардағы Қазақстан тұрғындарының мәдени мұрасын;
  
• 
  зерттеу кезеңінің құбылыстарын, үрдістер мен негізгі фактілерді түсінуі;
  
• 
  сол кезеңдегі қоғамның белгілі саяси және мемлекет қайраткерлерін, ғылым мен мәдениет өкілдерін;
  
• 
  жаңа дәуірдегі қазақ қоғамындағы әлеуметтік құрылымдарды;
  
• 
  әкімшілік-территориялық құрылыс түрлерін және Қазақстанның Ресейге қосылғаннан кейінгі басқаруды;
  
• 
  Қазақстан халықтарының жаңа кезеңдегі салт-дәстүрлерін және мәдени мұраларын;
  
• 
  ХХ ғасырдағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы және әкімшілік-территориялық құрылымын;
  
• 
  ХХ ғасырдағы Отан тарихындағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени процестердің себеп-салдарлық байланысын;
  
• 
  ХХ ғасырдағы Отан тарихындағы қоғамдық, саяси және мәдени қайраткерлерді;
  
• 
  Қазақстандағы «әскери коммунизм», ЖЭС, «Кіші Қазан», индустрияландыру, ұжымдастыру және мәдени төңкеріске сипаттама жасай алуы;
  
• 
  Қазақстанда ХХ ғасырдағы қоғамдық-саяси процестер: азамат соғысының негізгі оқиғаларын, «Алаш» ұлттық автономиясын құру, Қазақ кеңестік мемлекеттілігін құру, Ұлы Отан соғысы жылдары, соғыстан кейінгі кезең, тың эпопеясы, «тоқырау» кезеңі және «қайта құру», Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасу жағдайларын сараптай алуы;
  
• 
  кеңес дәуіріндегі қазақстандық қоғамның түрлі салаларындағы дағдарыс құбылыстарын анықтай білуі;
  
• 
  Қазақстанның ХХ ғасырда халыққа білім беру, ғылым, әдебиет және өнер салаларындағы мәдени жетістіктерді, дінді сараптай алуы білуі тиіс.
  

• 
  Отандык тарихтағы негізгі маңызды оқиғалар мен көрнекті қайраткерлер туралы әңгімелеп айтуды;
  
• 
  жыл мен ғасыр ара қатынасын, оқиғаның реті мен ұзақтығын анықтауды;
  
• 
  тарихтағы жыл санауды қолдана білуді;
  
• 
  тарихи картадан мемлекеттердің шекараларын, аумағын, астанасын, аса маңызды оқиға болған жерлерді дұрыс көрсету және оларды суреттеуді;
  
• 
  түрлі кезеңдегі адамдардың өмірі мен тұрмысына сипаттама беруді;
  
• 
  түрлі кезеңдегі оқиғаларды, мәдени ескерткіштерді өзара салыстыру жөне жалпы айырмашылықтарын анықтай білу;
  
• 
  оқыған мәтіннің жоспарын жасауды;
  
• 
  тарихтан алған білімін басқа пәндерді оқығанда, күнделікті өмірде қолдану біліуін меңгеруі қажет.
  

• 
  ежелгі Қазақстан тарихы пәніндегі аса маңызды оқиғалар мен бұрынғы өткен тарихи тұлғалар туралы әңгімелей білуі;
  
• 
  тарихи деректерді талдауды және салыстыруды, тарихи үрдістердің мәнді белгілерін бөліп көрсете алуы;
  
• 
  жылдар мен ғасырлардың ара қатынасын, оқиғалардың реті мен өту мерзімін, себептері мен салдарын баяндай білуі;
  
• 
  тарихи картадан тайпалар мен тайпа бірлестіктерінің, мемлекеттердің шекаралары орналасқан аумағын, аса маңызды тарихи оқиға болған жерлерді көрсетуі және оны мазмұндай білуі;
  
• 
  ежелгі адамдардың еңбек құралдарын, киімдерін, баспанасын, сыртқы келбетін сипаттай білуі;
  
• 
  тарихты оқу барысында қосымша материалдарды пайдалана білуі;
  
• 
  оқыған мәтініне жоспар құра білуі;
  

• 
  өзге пәндерден және қосымша материалдардан алған білімді тарихи үрдістер мен оқиғаларға қатысты тәжірибелік тапсырмаларды орындау барысында пайдалануды;
  
• 
  орта ғасырлардағы маңызды тарихи оқиғалар мен тарихи қайраткерлер туралы логикалық бірізділікпен суреттеп әңгімелеуді;
  
• 
  тарихи оқиғалар мен фактілерді талдау және салыстыруды, тарихи үрдістің маңызды белгілерін анықтауды;
  
• 
  тарихи оқиғалар желісінің тарихи уақыт пен тарихи кеңістікте жүйелі дамуын көрсете алуы және оның себеп-салдарын анықтауды;
  
• 
  тарихи картадан орта ғасырлық мемлекеттердің шекараларын, аумағын, астанасын және қазақ даласындағы Шыңғысхан және Әмір Темір жорықтарының барысын, Ұлы Жібек жолының негізгі тораптарын көрсетуді;
  
• 
  тарихты оқып үйренуде қосымша деректерді пайдалануды;
  
• 
  орта ғасырлардағы маңызды тарихи оқиғалар туралы қысқаша эсселер мен тарихи шығармалар жазуды;
  
• 
  тарих сабағынан алған білімін басқа пәндерді оқығанда және күнделікті өмірде қолдануды;
  
• 
  жаңа дәуірдегі Қазақстан тарихының тарихи даму заңдылықтарын және тарихи оқиғалардың себеп – салдарын ашуды;
  
• 
  әр түрлі деректерден тарихи ақпараттарды тауып алуды;
  
• 
  тарихи фактілерді жинақтап қорыту, оқиға желісін сараптауды;
  
• 
  өз көзқарасын қорғай білуді;
  
• 
  басқа оқушылардың жауаптарын сараптауды;
  
• 
  Қазақстан тарихында орын алған тарихи тұлғалардың қызметін бағалай білуді;
  
• 
  тарихи карталармен және хронологиялық кестелермен жұмыс істеуді;
  

• 
  жаңа замандағы тарихи оқиғалардың даму заңдылықтарын және себеп – салдарын анықтауды;
  
• 
  ХХ ғасырдағы Қазақстанның экономикалық және қоғамдық-саяси реформаларна баға беруді;
  
• 
  әртүрлі дереккөздерінен тарихи ақпараттар алуды;
  
• 
  тарихи деректерді жинақтап қорытындылауды және талдауды;
  
• 
  Қазақстан тарихында орын алған тарихи тұлғалардың қызметін бағалауды және сипаттай білуді;
  
• 
  тарихи карталармен және хронологиялық кестелермен жұмыс істеуді;
  
• 
  өз көзқарасын құрастыруды;
  
• 
  өзге де оқушылардың жауаптарын сараптауды меңгерулері тиіс.
  

• 
  оқушыларға дүниежүзi тарихы бойынша маңызды оқиғалар мен үдерiстер және олардың өзара байланысы мен хронологиялық сабақтастығы жөнiнде жүйелi бiлiмдi меңгерту;
  
  • 
    тарихи қалыптасқан мәдени, дiни және ұлттық салт-дәстүрлермен танысу барысында құндылық бағыт-бағдарды қалыптастыру;
    
  • 
    алған тарихи бiлiмiн күнделiктi өмiрде қолдана бiлу дағдысын қалыптастыру;
    
• 
  оқушылардың тарихи даму заңдылықтары мен ерекшеліктерін түсіне отырып, қоғам дамуындағы өзінің бағыт-бағдарын, көзқарастары мен ұстанымдарын айқындау қабілетін дамыту;
  
• 
  дүниежүзі халықтарының тарихын тығыз байланыста қарастыра отырып оқушыларды халықтар арасындағы өзара түсінушілікке, бір-біріне құрметпен қарау.
  

Тарих-халықтардың бұрынғы және қазіргі өмірінің сипаттамасы. Табиғатты зерттеу және адам қоғамын зерттеу. Клио - тарихтың пірі. Тарихтың даму жолы туралы түсініктер. Адамзат тарихы қалай дамып, ілгерілейді. Козғалыстың бейнелері: сызықтар, шеңберлер, спиральдар. Отан тарихы-дүние жүзі тарихының құрамдас бөлігі. Тарихи білімнің дерек көздері. Тарихи кеңістік туралы түсінік. Топонимика. Мекендер, өзен-көлдердің атаулары. Адамзат тарихының бастауы. Алғашқы қауым адамдары, олардың іс-әрекеттері мен еңбек құралдары. Тұрғын жайлары, тамағы, киімі және өнері. Үндістан түбегі. Үнді аңғарындағы ежелгі қалалар. Арий басқыншылары. «Ведалар». Касталар. Бабыр. Ұлы Монғол империясы. Ежелгі Қытай. Ежелгі Қытай өркениеті. Конфуций. Ұлы Қытай қорғаны. Скифтер. Еуразия көшпенділері. Шаруашылығы мен мәдениеті. Салт-дәстүрлері. Түркі әлемі. Әлемдік діндер. Славяндар және Киев Русі. Шығыс, батыс және оңтүстік славяндар. Киев. Славян мемлекеті.Алғашқы саяхатшылар. Теңізші Генрих. Африканы айналып өтетін жол. Жер шарын айналған саяхат. Американың жергілікті халқы. Америкадағы ежелгі адамдардың өмірі. Майя. Ацтектер. Инктер. Американың ашылуы. Үнді тайпалары. Жергілікті американдықтар мен еуропалықтар арасындағы соғыстар. Африка халықтарының мәдениеті. Африкадағы ежелгі адамдар. Африка тайпалары. Зулустар. Африкаға еуропалықтардың келуі. Жұмбақ Жапония. Күн құдайының ұрпақтары туралы аңыздар. Жатжерліктердің шапқыншылығы.

Қайта өрлеу дәуірі. Шығыс мәдениеті. Араб тілді әлемнің ғалымдары. Ибн Сина. Әл-Фараби. Батыстағы Қайта өрлеу. Леонардо да Винчи.

Ағарту. Энциклопедистер. «Адам өмірге азат болып келеді». Жан Жак Руссо. Вольтер. Парламент, азаматтық құқықтар, сайлау. Әлемдегі ең ежелгі парламент. Адам құқықтары. Сайлау. Империялар. Ресей. Осман империясы. Аустро-Венгрия. Империялардың ыдырауы.

КРСО. КСРО құрылуы. Коммунизм туралы армандар. КСРО-ның ыдырауы. Фашизм және Екінші дүниежүзілік соғыс. Фашизм. Концлагерь. Екінші дүниежүзілік соғыс.

Әлем және БҰҰ. Халықтардың өзара ынтымақтастығы. Бейбітшілікті сақтау мүмкіндігі БҰҰ. Жаңа заман дәуіріндегі әлем тарихы. ХVІІ ғасыр -ХХ ғасырдың басы.

• 
  әртүрлі халықтар мен этностардың мифтерін, аңыздарын жөне шежірелерін;
  
• 
  әлемдік діндер тарихынан қарапайым мәліметтерді;
  

• 
  қоғамның адами құндылықтарықтарына, өз Отанының тарихы мен дәстүрлеріне, адам құқықтары мен бостандықтарына, қоғамдық өмірдің демократиялық қағидаларына құрметпен қарау қажеттігін сезінуі;
  
• 
  өз халқының тарихы мен мәдениетінің дүние жүзі тарихына, адамзат тарихына қатыстылығын.
  
• 
  әртүрлі континенттерде болған өркениеттер мен мәдениеттер туралы;
  
• 
  тарихи зерттеулердің негізгі әдістерін, тарих ғылымының қарапайым лексикасын;
  
• 
  заттай, ауызша, жазба және басқа да тарихи деректер, тарихи уақыт және тарихи кеңістік, тарихи даму туралы;
  
• 
  азаматтық-қоғамдық және әлеуметтік-қызметтік саладағы іс-әрекеттің негізгі қағидалары туралы;
  
• 
  жанұялық қатынастардың негізгі қағидалары туралы, адамның, қоғамның және мемлекеттің өзара қатынастарынын негізгі қағидалары туралы;
  
• 
  қоршаған ортаға (коғамға) эмоционалдық-құндылықтық қатынастық тәжірибесін білуі/түсінуі қажет;
  
• 
  халықтар мен континенттердің тарихи даму заңдылықтарының капиталистік өркениет жолында, белгілі кезеңдер мен дәуірлерден өтетінін саналы түрде түсіне білуі;
  
• 
  капиталистік өркениеттің, бостандық пен үздіксіз прогресс идеяларына негізделген әлеумет пен қоғам формасының алғашқы мәні екендігін түсінуі;
  
• 
  капитализмнің дамуы мен қоғам дамуында туындайтын терминдер мен ұғымдарды игеруі. «Материалдық өндіріс», «экономикалық қатынастар», «капиталистік»,«саяси құрылыс», «өкілетті мекемелер», «билік тармақтары», «конституция» және «заңдылық» ұғымдарының мағынасы туралы нақты түсініктерді меңгеруі;
  
• 
  өнеркәсіптік дамудың мануфактурадан ірі өнеркәсіпке көшу кезеңдерін білуі;
  
• 
  революциялық және эволюциялық жолдармен қоғамдық қатынастардың өзгеру мүмкіндіктерін және баламалы өзгерістер болу мүмкіндіктерін түсінуі;
  
• 
  Азия және Африка елдерінің өндірістік даму ерекшеліктерін, ол елдердегі дәстүрлі қоғамдардың құрылымдық айырмашылықтарын түсініп үйренуі;
  
• 
  оқу барысында оқушылар әлем халықтарының жаңа замандағы ғылыми-техникалық және мәдени жетістіктерімен танысуы және олардың ортақ белгілері мен ерекшеліктерін айыра білуі;
  
• 
  оқушылар ауыспалы кезеңдердің белгілерін және сол дәуірлердегі ұлы мемлекеттік және қоғамдық тұлғалардың рөлі мен орны туралы білуі, жеке тұлға мен халық бұқарасының тарихтағы орнын айыра;
  
• 
  дүниежүзі елдерінің қазіргі заман тарихындағы негізгі оқиғалары мен құбылыстарын;
  
• 
  маңызды мәдени жетістіктер мен құндылықтар жүйесін;
  
• 
  ХХ ғ. бірінші жартысындағы әлемнің саяси картасындағы өзгерістерді;
  
• 
  ХХ ғ. бірінші жартысындағы азаттық, әлеуметтік және ұлттық қозғалыстардың сипатын;
  
• 
  ХХ ғ. бірінші жартысында өмір сүрген саяси режимдердің мәнді белгілерін;
  
• 
  жеке фактілер мен жалпы құбылыстардың арақатынасын;
  
• 
  тарихи процестер мен құбылыстардың пайда болу және дамуының бірізділігін, тарихи оқиғалардың себептік- салдарлық байланыстарын білуі тиіс.
  

• 
  шетелдердің ХХ ғ. бірінші жартысындағы саяси және экономикалық дамуына сипаттама беруде тарихи картаның мәліметтерін пайдалануды;
  
• 
  қажетті ақпаратты деректерден іздей білуді;
  
• 
  тарихи білімдерін қазіргі қоғамның әлеуметтік, саяси және экономикалық мәселелерін талдауда қолдануды;
  
• 
  ХХ ғ. бірінші жартысында халықтар мен елдердің тағдырларына елеулі түрде әсер еткен саяси және қоғамдық қайраткерлерге, тарихи оқиғалар мен құбылыстарға баға беруді;
  

• 
  шетелдердің қазіргі заман тарихындағы маңызды оқиғаларының бірізділігін анықтауды;
  
• 
  тарихи құбылыстарға тән белгілерін анықтауды, тарихи оқиғалар мен фактілерді салыстыру және жіктеуді;
  
• 
  ХХ ғ. бірінші жартысындағы шетелдердің тарихындағы оқиғалар, құбылыстар және процестерге жазбаша сипаттама жасауды, өзекті мәселелер бойынша баяндама мен рефераттар дайындауды
  
• 
  мәтінді жеке бөлімдерге бөлу, жоспар кұру, оған сұрақтар қою;
  
• 
  материалды ауызша айтумен қатар картадан көрсету;
  
• 
  оқулықтың мәтінін және деректерден үзінділерді пайдалана отырып, өзіндік көзқарасын баяндайтын қысқаша шығарма жазу;
  
• 
  тарихи деректермен, картографиялық және хронологиялық материалдармен элементарлық деңгейде жұмыс жасау;
  
• 
  әр түрлі мәдениетті, әр түрлі этностарды, әртүрлі діндерді бейнелейтін қоғамда қарапайым қатынас жасау;
  
• 
  өзінің мінез-құлқын кәдуілгі және ерекше жағдайларға бейімдеп отыру білімін меңгеруі қажет;
  
• 
  жаңа замандағы тарихи фактілерді жинақтап қорыту, оқиға желісін әңгімелеп айтуды;
  
• 
  тарихи оқиғалар туралы өз көзқарасын дәлелді көркем тілмен жеткізіп айта білуді;
  
• 
  тарихи тұлғаларға, оқиғаларға, үрдістерге салыстырмалы сипаттама беруді;
  
• 
  тақырыптық синхрондық кестелерді жасай алу, оқиғалар мен фактілерді, құбылыстарды заманның нақтылы кезеңімен байланыстырып ұштастыра алуды;
  
• 
  карталармен және картографиялық, хронологиялық материалдарды қолдана алуды;
  
• 
  тарихи құжаттармен, ғылыми-көпшілік және анықтамалық әдебиеттермен жұмыс істеу біліктіліктерін меңгеруі тиіс.
  

• 
  білімнің сапалы меңгерілуін, оқушылардың оларды өмір тәжірибесінде қолдана білуін және танымдық әрекеттерде басшылыққа ала білуін қамтамасыз ету;
  
• 
  оқушыларды қоршаған ортада болып жатқан құбылыстар мен үдерістер арасында дұрыс бағыт-бағдар жасай алатын, өзіне лайықты кәсіп түрін таңдап, еркін еңбек ете білетін, әлеуметтік белсенді қоғам азаматы болып шығуына көмектесу;
  
• 
  құқықтық сауаттылықты меңгеру, әділетті, заңды, адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтейтін қасиеттерді дарыту арқылы жауапкершілікке тәрбиелеу;
  
• 
  толерантты болуға, түрлі халықтар мәдениетін қабылдауға; Отанымыздың мәдениеті мен дәстүрі жайлы ұғымын кеңейту және мәдени құндылықтарға, өзі тұратын елдің тіліне деген құрметтеуге тәрбиелеу;
  
• 
  оқушыларды құқықтың жетекші салаларының: конституциялық, азаматтық, әкімшілік, отбасы, еңбек және қылмыстық негізімен таныстыру, түрлі өмір жағдайында құқық негіздерін қолдана білуді, үнемі өзін-өзі дамыту мен өздігінен білім алуды қалыптастыру;
  
• 
  ынтымақтастық және ұжымдық құндылықтар арасындағы байланысты дамыту, дау-жанжалдарды шешуде бейбіт реттеу тәсілдерін меңгеруді қалыптастыру.
  

• 
  жалпы таным, дүниетаным, адамдар арасындағы сақталатын тәртіп нормалары, әдеп, тұлға, жеке адам, даралық терминдерін;
  
• 
  адамдар бойындағы табиғи және әлеуметтік қалыптарына, мүмкіндіктеріне, адамның психологиялық ерекшеліктеріне сипаттама беруді;
  
• 
  адамның топтардағы орны, адамның бақыты, өмірінің мақсаты мен өмірлік құндылықтарын талдап түсіндіруді;
  
• 
  адамның интеллектілік және тәндік мүмкіншіліктерін бағалауды;
  
• 
  қоғамның әлеуметтік нормалары, мораль түсінігі, оның сипаты, моральдің маңызы, мораль санаттары, оның құқықпен ұқсастығы және айырмасы, моральдің қоғамдағы әрекет ететін аялары ұғымдарын;
  
• 
  құқықтық нормалар, құқықтың қоғамдағы орнын, құқық тарихын, құқық және заңның арақатынасын, құқықтық жүйе түсініктерін салыстыру, талдап түсіндіру мен оны бағалауды;
  
• 
  экономика, техника және технология, сұраныс, ресурстар, таңдау, тауар, ақша, құн, баға, ұлттық валюта, монополия, жекешелендіру терминдерін;
  
• 
  экономиканың негізгі мәселелері, нарықтық экономика, меншік түрлері, тұтыным мен сатушы, бизнес және коммерциялық ұғымдарының негізгі санаттарын;
  
• 
  сыртқы критерийлерді ескере отырып, Қазақстан Республикасының экономикалық жағдайын, Қазақстан Республикасының негізгі экономикалық реформаларын, мемлекеттің басты экономикалық саясатындағы дұрыс жақтарын таңдай;
  
• 
  әлеуметтік, әлеуметтену, балалық шақ, ересектік шақ, жастық шақ, кәрілік т.б терминдерін;
  
• 
  әлеуметтік бақылау, әлеуметтік нормалар, әлеуметтік санкциялар, девианттық, қоғамдағы адамдардың ұстанатын мінез-құлық ережелерінің тәртіптерін;
  
• 
  Қазақстан Республикасының әлеуметтік құрылымына, әлеуметтік дәрежесін мәніне, оның түрлеріне сипаттама беруді;
  
• 
  сайлауға қатысу шарттары, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің қоғамдағы саяси өмірге қатысын, қоғамдық ұйымдардың саяси партиялардан айырмашылығын, олардың қызметі мен атқаратын міндеттерін салыстыруды;
  
• 
  мәдениеттілік, мәдени идеал, жеке адамның мәдениеттілік көрсеткіші, мәдениет жетістіктерін, білімді меңгеру, өздігінен білім алудың маңызы, рухани даму үрдісіндегі діннің рөлін бағалай алуды;
  
• 
  Қазақстан Республикасының қазіргі замандағы орны, өркениетті елдерде қабылданған негізгі құқықтық құндылықтар, ұлттық және халықаралық құқық арасындағы байланыстардың негізгі ұстанымдарын;
  
• 
  Қазақстан Республикасының Президенті, оның өкілеттігі мен құқықтық құзыреті, Президенттің атқаратын міндеттері, Қазақстан Республикасы Парламентінің құқықтық құзыреті, Парламент қызметтерінің негізгі бағыттары, Парламент депутаты, Сенат пен Мәжіліс түсініктерін талдау;
  
• 
  Қазақстан Республикасының Үкіметі және оның қызметтері; Үкімет – атқарушы билік органы; сот және соттар төрелігі, ҚР сот жүйесі; ҚР Конституциялық кеңесі деген түсініктерін талдап түсіндіруді;
  
• 
  азаматтық құқық бұзушылық пен жауаптылық, әкімшілік құқық бұзушылық және ол үшін жауаптылық, қылмыстық құқықбұзушылық және ол үшін жауаптылыққа сипаттама беруді;
  
• 
  әлеуметтік-психологиялық бейімделу, қала мен ауыл әдебі, бейімделе алмау дерті, әлеуметтік-психологиялық құзіреттілікті;
  
• 
  тұлғаралық қатынастар, тұлғаралық қақтығыстар, олардың құрылымы және оны шешу жолдарын бағалау алуды білуі/ меңгеруі тиіс.
  

• 
  табиғатқа, оның дамуына, табиғаттың, қоғамның және экономиканың байланысына диалектикалық-материалистік көзқарасты. қалыптастыру;
  
• 
  табиғат ресурстарын үнемді де тиімді пайдалануға және қоршаған ортаны қорғауға, табиғи және экологиялық жағдайды бағалау мен болжауға қажетті білім мен біліктілікті меңгерту;
  
• 
  оқу еңбегіне қажетті біліктілік пен дағдыларды қалыптастыру, зерттеушілікке құштарлықты, зейін және байқағыштықты, логикалық ойлауды, есте сақтау қабілетін, сөз шеберлігін және көптілділікті, қиялдау, аумақтық бейнені қалыптастыра білу шеберлігін, қоршаған ортаны эстетикалық тұрғыдан қабылдау, өмірге шығармашылық көзқарасын және өз білімін арттыруға, дамытуға талпынушылықты қалыптастыру.
  

• 
  Жердің Күн жүйесіндегі орнын; пішіні мен мөлшерін;
  
• 
  глобустағы және географиялық картадағы градус торын;
  
• 
  экватор, меридиандар, параллельдер және географиялық координаталарды;
  
• 
  ірі, орта, ұсақ масштабты карталарды, олардың шартты белгілерін;
  
• 
  тауларды, жанартауларды, жазықтарды, ойпаттарды, мұхиттарды, теңіздерді, шығанақтарды, бұғаздарды, аралдарды, түбектерді, ағыстарды, өзендерді, көлдерді, мұз басу аймақтарын, сарқырамаларды,
  
• 
  жер халқының санын, ірі халықтарды;
  
• 
  негізгі нәсілдерді, негізгі үш нәсіл өкілдерінің сыртқы белгілерін атауы және көрсетуі тиіс.
  
• 
  жергілікті жерде күннің көкжиектен биіктігін; жергілікті жерде көкжиек тұстарын; бағыттарды, қашықтықтарды;
  
• 
  жер бетінің планы және географиялық карта бойынша картографиялық нысандарды, бағыттарды, қашықтықтарды, нүктелердің биіктігін, карта және глобус бойынша географиялық координаталарды;
  
• 
  туған өлкенің географиялық орнын және табиғатының ерекшеліктерін анықтауды және өлшеуді білуі тиіс.
  
• 
  Жердің пішіні мен мөлшері жайлы алғашқы түсініктерді;
  
• 
  климатқа байланысты қауіпті табиғи құбылыстарды, климаттың адам өмірі мен тұрмысына әсерін;
  
• 
  «Жер планетасы» ұғымының мәнін; жергілікті жердің планын жасау тәсілдерін;
  
• 
  картаның градус торын және глобуспен салыстырғанда картаның өлшеу мүмкіндіктерін; климат түзуші факторларды; мұхит суының қасиеттерін, қозғалысын және оның себептерін;
  
• 
  геологиялық жыл санауды; ірі литосфералық тақталар мен олардың қозғалыстарын; платформалар мен қатпарлы аймақтарды; ірі сейсмикалық және жанартаулы белдеулерді;
  
• 
  құрлық және мұхит түбі жер бедерінің ірі формаларын; климат құрушы факторларды; ішкі сулар және олардың негізгі түрлерін; табиғат зоналарын;
  
• 
  материктер халқының ерекшеліктерін атап және көрсете білуі тиіс;
  
• 
  Қазақстанның географиялық орны мен жер көлемінің ел табиғатына әсері;
  
• 
  Қазақстан Республикасында қорықтар, ұлттық парктер, қорықшалар, табиғат ескерткіштерін ұйымдастыру қажеттігі; экологиялық проблемалардың себептері;
  
• 
  Қазақстанның аумағы, республика орналасқан дүние бөліктері, шекаралары;
  
• 
  климат құрушы факторларды; ішкі суларын; табиғат зоналарын, таулардағы биіктік белдеулерді;
  
• 
  елдің физикалық-экономикалық-географиялық жағдайы және оның Қазақстан экономикасының дамуына әсерін; Қазақстаннның саяси-әкімшілік картасын;
  
• 
  халықтың санын, халықтың табиғи өсімін, Қазақстан халқы санының өзгерісіне әсер ететін факторларды;
  
• 
  экономикалық аудандардың экономикалық-географиялық салыстырмалы сипаттамалары жайлы;
  
• 
  дүние жүзінің саяси картасының қалыптасу кезеңдері, елдің саяси және геосаяси жағдайы; дүние жүзі елдерінің басқару түрлері, әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы;
  
• 
  елдердің типологиясы; дүниежүзі халқы: қозғалыс динамикасы; ұдайы өсуі, аумақ бойынша орналасуы, құрылымы туралы;
  
• 
  дүниежүзі табиғат ресурстарының түрлері;
  
• 
  дүниежүзілік шаруашылықтың қалыптасуы;
  
• 
  ҒТР түсінігі және оның құрамдас бөліктері, ерекшеліктері;
  
• 
  дүниежүзілік шаруашылықтың салалары және орналасу географиясы;
  
• 
  дүниежүзінің жекелеген елдерінің және дүние жүзі аймақтарының экономикалық-географиялық сипаттамасы;
  
• 
  Қазақстанның қазіргі дүниежүзіндегі рөлі, орны және маңызы жайлы түсінігі болу керек;
  
• 
  дүниежүзі аймақтары мен елдерінің географиялық және геосаяси жағдайын;
  
• 
  басқару формасы мен әкімшілік-аумақтық құрылысы алуан түрлі елдерді;
  
• 
  халық санының ұдайы өсу типтерін; дүниежүзінің және аса ірі елдер халқының саны, олардың өзгеру үрдістерін; елдердің даму деңгейі бойынша типологиясын;
  
• 
  географиялық еңбек бөлінісін; халықаралық ынтымақтастықтарды;
  
• 
  өндірістің жекелеген салаларының орналастырылу факторларын;
  
• 
  аймақтар бойынша жекелеген елдердің сипаттамасын білуі тиіс.
  

• 
  оқушылардың қазіргі заманғы әлемнің физикалық бейнесінің негізінде жатқан іргелі заңдар мен принциптер туралы; табиғаттың ғылыми таным әдістері туралы;
  
• 
  оқу пәні және ғылыми таным әдістері арқылы оқушылардың танымдық және шығармашылық қабiлеттерiн, игерген білімдерін оқу және өмірлік жағдаяттарда шығармашылықпен пайдалана алу дағдыларын дамытуға ықпал ету жатады.
  

ІІ. «Физика» пәнінің базалық мазмұны.

Қисық сызықты қозғалыс кезіндегі орын ауыстыру мен жылдамдық. Материялық нүктенiң шеңбер бойымен қозғалысы.

Идеал сұйықтың қозғалысы. Бернулли теңдеуі. Тұтқыр сұйықтың қозғалысы. Сұйықтағы дененің қозғалысы. Ұшақ қанатының көтеруші күші.

• 
  фактілер мен құбылыстар, ұғымдар, түсініктер, заңдар, теориялық қорытындылар - ғылыми білім санатын білуі қажет;
  
• 
  бақылау, эксперимент, модельдер және болжамдарды құру, нәтижелерден қорытындысы және оларды тексеру - ғылыми таным әдістерін білуі қажет;
  
• 
  физикалық құбылыстар, физикалық заң, заттар, материялық нүкте, траектория, жол, орын ауыстыру, лездік жылдамдық, үдеу, инерциялық санақ жүйесі, инерциялық емес санақ жүйесі, инерция, масса, күш, дененің салмағы, салмақсыздық, тұйық жүйе, дене импульсі және импульс күші, реактивті қозғалыс; заттың дискреттік құрылысы; жылулық қозғалыс; молекулалар қозғалысының жылдамдығы; температура; ішкі энергия; жұмыс ішкі энергияны өзгертудің тәсілі ретінде; жылу өткізгіштік; конвекция; сәуле шығару; жылу мөлшері, заттың меншікті жылу сыйымдылығы; калориметр; отынның меншікті жану жылуы; заттың агрегаттық күйлері; қатты денелер; кристалл және аморф денелер; деформация; жылулық ұлғаю; балқу және қатаю; меншікті балқу жылуы; сұйық; булану; конденсация; қайнау; қайнау температурасы; меншікті булану жылуы және конденсацияның меншікті жылуы; газ; газдың көлемі және қысымы; газ және бу ұлғайғандағы жасалынатын жұмыс; іштен жану двигателі; жылу двигателінің пайдалы әсер коэффициенті; денелердің электрленуі, электр заряды, электр зарядтарының екі тегі, электр өрісі, электр өрісінің күш сызықтары, кернеулік, потенциал, электр өрісінің жұмысы, электроскоп, конденсатор, электрсыйымдылығы; электр тогы: токтың бағыты, тоқ күші, электр тізбегі, электр кернеуі, электр кедергісі, меншікті кедергі, өткізгіш, диэлектрик, жартылай өткізгіш, тұрақты ток, амперметр, вольтметр, омметр, реостат, ток көздері, тоқтың жұмысы мен қуаты; газ разряды, электролиз, плазма, анод, катод; гармониялық тербеліс, көлденең және қума толқын, фотон, фотоэффект, фотоэффектінің қызыл шекарасы, ядролық реакция; байланыс энергиясы, жартылай ыдырау периоды, бөлінудің тізбекті ядролық реакциясы, радиоактивтілік, радиоактивтік ыдырау, ядролардың бөлінуі – ұғымдарын білуі қажет;
  
• 
  жол, жылдамдық, масса, тығыздық, үдеу, күш, қысым, импульс, жұмыс, қуат, кинетикалық энергия, потенциалдық энергия, пайдалы әрекет коэффициенті, ішкі энергия, температура, жылу мөлшері, отынның меншiктi жану жылуы, меншікті жылу сыйымдылық, меншікті балқу жылуы, меншікті булану жылуы, ауаның ылғалдылығы, электр заряды, электр тогының күші, электр кернеуі, электр кедергісі, электр тогының жұмысы және қуаты, линзаның фокустық ара қашықтығы, тербелістің амплитудасы, периоды, жиілігі, толқын ұзындығы – шамаларды білуі қажет;
  

• 
  Паскаль, Архимед, Ньютон, Кеплер, бүкіләлемдік тартылыс, Гук, механикалық энергияның және импульстің сақталу, молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары, жылулық және механикалық процестердегі энергияның сақталу және айналу, Кулон, Ом, Джоуль-Ленц, электролиз, радиоактивті ыдырауды - заңдарын білуі қажет.
  

• 
  табиғат құбылыстарын ғылыми зерттеу әдістері, бақылау жүргізу, эксперименттерді жоспарлап және орындау, өлшеу нәтижелерін өңдеу, алған нәтижені түсіндіру, қорытынды жасау, өлшеу нәтижесіндегі қателіктерді бағалауда пайдалана алуы;
  
• 
  физика бойынша теориялық білімдерін әр түрлі қызмет саласында, өмірде қолданыстарын білуі;
  
• 
  бірқалыпты түзусызықты қозғалыс, сұйықтар мен газдардағы қысымның берілуі, денелердің жүзуі. физикалық құбылыс, диффузия, заттың агрегаттық күйлері, жылу берілудiң түрлерi, жылуөткізгіштік, конвекция, сәулелену, булану, конденсациялану, қайнау, балқу, кристалдану, денелердің электрленуі, электр зарядының әрекеттесуі, магниттердің әсерлесуі, тогы бар өткізгішке магнит өрісінің әсері, токтың жылулық әсері, электромагниттік индукция, шағылу, жарықтың сынуы және шағылуы, дисперсиясы - физикалық құбылыстарды сипаттау және түсіндіру;
  

• 
  кинематика заңдары негізінде тұрақты үдеумен қозғалуы, шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалуы, еркін түсу үдеуі;
  
• 
  Ньютонның динамика заңдары, импульс пен энергияның сақталу заңдарын қолдану негізінде әр түрлі механикалық қозғалыстар, денелердің өзара әрекеттесуі;
  
• 
  атомдардың энергия шығаруы және жұтуы; жылулық сәулелену және Планктың кванттық гипотезасы, фотоэффект, кванттың энергиясы, рентген сәулелері;
  
• 
  ядролық реактордың әрекет ету принципі, тіршілік иелеріне иондаушы сәулелердің әсері; ядролық энергетиканы пайдалануға байланысты туындайтын экологиялық проблемалар; ядролық физика саласындағы отандық және шетел ғалымдарының жетістіктері;
  
• 
  элементар бөлшектер, нанотехнологиялар, олардың адамзаттың дамуындағы рөлі туралы мәліметтерді.
  

• 
  ара қашықтық, уақыт аралығы, масса, күш, қысым; температура, ауаның ылғалдылығы, ток күші, кернеу, электр кедіргісі, электр тогының жұмысы мен қуаты, электр тогы; ара қашықтық, уақыт аралығы, масса, күш - физикалық шамаларды өлшеу үшін физикалық құралдар мен өлшеу аспаптарын қолдану;
  

• 
  суыған дене температурасының уақытқа тәуелділігі, заттың агрегаттық күйi өзгерiсіндегі зат температурасының уақытқа тәуелдігі, тізбектегі ток күшінің кернеуге тәуелділігі, түсу бұрышының шағылу бұрышына, шағылу бұрышының түсу бұрышына тәуелділігі; уақыттың жүрілген жолға тәуелділігі, серпінділік күшінің серіппенің ұзаруына тәуелділігі, үйкеліс күшінің нормал қысым күшіне тәуелділігі, маятниктің тербеліс периодының жіптің ұзындығына тәуелділігі, жүктің тербеліс периодының серіппеге ілінген жүктің массасына және серіппенің қатаңдығына тәуелділігін өлшеу нәтижелерін кесте, сызба, графиктер көмегімен және эмпирикалық тәуелділіктер негізінде көрсете білуі тиіс.
  

• 
  өсімдіктер әлемінің құрылысы мен тіршілік әрекеттерінің ерекшеліктері туралы алғашқы түсінік қалыптастыру;
  
• 
  эволюциялық теорияның негіздері туралы пікір қалыптастыру;
  
• 
  өсімдіктердің табиғаттағы рөлін, өсімдіктер дүниесінің табиғаттағы және адам өміріндегі өзіндік ерекшелігін және жалпы алғанда тіршіліктің аса мәнділігі туралы білімнің құндылығын ұғыну;
  
• 
  нәтижелі практикалық әрекет ету мүмкіндігіне қол жеткізу;
  
• 
  оқушыларда тірі организмдердің жасушалық құрылысы туралы, сонымен қатар организм мен биоценозды тіршілік құрылымының ерекше формалары ретінде және Жер табиғатындағы биологиялық әртүрлілік тұрақты дамудың бейнесіі екендігі туралы негізге алынатын түсінік қалыптастыру.
  

• 
  оқушыларда органикалық дүниені оқып-білуге танымдық қызығушылықты дамыту;
  
• 
  тірі табиғат туралы бастауыш мектептегі табиғаттану және басқа да жаратылыстану сабақтарында алған білімдерін одан әрі дамыту;
  
• 
  оқушыларда география, химия, физика, математика және басқа да жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқып меңгеруге негіз болатын түсініктер мен тіректік білімдерді қалыптастыруға қажетті жағдай туғызу;
  
• 
  оқушыларда дүниенің біртұтас табиғи бейнесі туралы көзқарас қалыптастыру,
  
• 
  оқушыларда тіршілік құбылыстарының заңдылықтарын оқып білуге танымдық қызығушылық қалыптастыру;
  
• 
  тірі табиғат туралы жаратылыстану сабақтарында алған білімдерін одан әрі дамыту;
  
• 
  оқушыларда география, химия, физика, математика және басқа да жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқып-меңгеруге негіз болатын түсініктер мен тіректік білімдерді қалыптастыру;
  
• 
  оқушыларда органикалық дүние бірлігінің біртұтас табиғи бейнесі туралы көзқарас қалыптастыру.
  

Адам: анатомия, физиология және гигиена. Адам организміне жалпы шолу. Мүшелер жүйесі қызметінің гуморальдық реттелуі, жүйке жүйесі, сезім мүшелері – анализаторлар. Тірек-қимыл жүйесі. Қан және қан айналым. Тыныс алу. Ас қорыту. Зат алмасу және энергия айналымы.

• 
  тірі ағзалардың жалпы белгілерін; өсімдік жасушаларының, өсімдік ағзаларының құрылысын; көп тараған өсімдіктердің түрлерін; өсімдіктер бірлестігіне адамның іс-әрекетінің әсерін білуі тиіс
  
• 
  өсімдік жасушасының құрылысы мен қызметіне; бөлінуіне; тыныс алуға, қозғалуына; көбеюіне, өсуіне және дамуына; өсімдіктердің тіршілік ету ортасына; бірлестіктегі тіршілікке өсімдіктердің бейімделуіне; адамның табиғи бірлестіктердегі рөліне; өсімдіктердің алуантүрлілігін, табиғи бірлестіктерді қорғаудағы және биосферадағы тепе-теңдікті сақтаудағы рөліне сипаттама бере білуі керек;
  
• 
  өсімдіктер өсіру, қорғау шараларын белгілеуге; өсімдіктер тіршілігінің маусымдық өзгерістеріне; тәжірибе қорытындыларына бақылау жүргізуге қорытынды жасай білуі тиіс;
  
• 
  микропрепараттар дайындап, оларды микроскоп арқылы көру; өсімдіктер тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерді, адамның іс-әрекетінің әсерінен тіршілік ортасының әсерін бақылау; өсімдіктердің тіршілік әрекетін зерттеуге қарапайым тәжірибелер жүргізу; ағзаларға, түрлерге, табиғи бірлестіктерге ұқыптылықпен қарау; табиғаттағы мінез-құлық ережелерін сақтай білуі керек.
  
• 
  бактериялар, саңырауқұлақтар, қыналар, өсімдіктер ағзаларын; өзіңнің тұрғылықты жеріндегі ең көп таралған өсімдіктерді, әртүрлі тұқымдастар, класс, бөлім өсімдіктерін; жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтарды ажырата білулері тиіс;
  
• 
  прокариотты және эукариотты, автотрофты және гетеротрофты ағзаларды; тұқымдастарды, кластарды, жабықтұқымды (гүлді) өсімдіктерді; тірі табиғат бөлімдерін салыстыра білулері керек;
  
• 
  тірі табиғаттың шығу тегінің бір екендігі; органикалық дүниенің туыстығы мен біртұтастығы; өсімдік және жануарлар әлемінің эволюция барысында күрделенуі туралы қорытынды жасай алулары тиіс;
  
• 
  тірі организмдердің жалпы белгілерін; жануарлардың негізгі жүйелік топтарын, түр белгілерін, тірі табиғат Патшалықтарын, Типтерін, Отрядтарын, Кластарын, Тұқымдастарын; жануарлар эволюциясы процестерін атай білуі тиіс;
  
• 
  зертханалық жұмыстарды орындауда ұлғайтқыш аппаратураны қолдануды; денсаулықты сақтау мақсатында жеке бастың және қоғамдық гигиеналық ережелерін тыңғылықты орындауды біледі;
  
• 
  зиянды әдет дағдыларға әуестенудің (темекі шегу, маскүнемдік, нашақорлық) дене бітімі бұзылудың, жалпақтабандылықтың алдын-алу шараларын;
  
• 
  жасушалар мен ұлпалардың құрылысы мен қызметін; жасушалардың бөлінуін; адам организмінің құрылысы мен тіршілік әрекеттерін; зат алмасу және энергия айналымын; организмде ферменттер мен витаминдердің рөлін; тамақтанудың ерекшеліктерін; тыныс алуды, заттар қозғалысын, тіршілік әрекеттерінің соңғы өнімдерін шығаруды; иммунитет және оның адам өміріндегі маңызын; ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) алдын алуды; адамның жай-күйіне және қасиеттеріне әсер ететін экологиялық факторларды сипаттайды.
  

• 
  қоршаған әлем туралы химиялық білім мен жаратылыстануғылыми түсініктердің біртұтас жүйесін қалыптастыру;
  
• 
  талдау қабілеті бар, химиялық тұрғыда ойлай алатын, функционалды сауатты және шығармашыл оқушы тұлғасын дамыту;
  
• 
  өз денсаулығына, туған өлкеге және қоршаған ортаға экологиялық-гуманистік қарым-қатынас жасауға тәрбиелеу.
  

• 
  әлемнің химиялық жаратылыстану-ғылыми көрінісі туралы білімді меңгерту және олардың функцияларын (танымдық, кіріктірілген, түсіндірмелі, болжау) қолдану;
  
• 
  заттардың құрамы, құрылысы, қасиеттері мен қолдану арасындағы себеп-салдарлы байланыстарды анықтау;
  
• 
  химиялық терминологияны, химиялық элементтердің таңбаларын, заттардың формулаларын сауатты түрде пайдалану білігін қалыптастыру;
  
• 
  заттарды танудың химиялық әдістерін меңгеру;
  
• 
  заттардың сандық және сапалық құрамын анықтауда және олардың қасиеттерін зерттеуде реактивтер, қыздыру құрылғыларымен жұмыс жасау барысында қауіпсіздік техникасының талаптарын сақтай отырып, химиялық тәжірибелер жүргізудің әмбебап дағдылары мен зерттеу біліктіліктерін дамыту;
  
• 
  адамзаттың экологиялық, азық-түлік, өндірістік, энергетикалық мәселелерді шешудегі химияның өскелең мәні мен гуманистік бағыттағы рөлін ашу;
  
• 
  көпұлтты қоғамға сай кіріктірілген білім, құндылық пен қарым-қатынас жүйесін дамыту;
  
• 
  өмірлік және экологиялық мәселелерді шешуде алған білімді пайдаланудың функционалдық қабілеттіліктерін арттыру;
  
• 
  мультимедиалық сандық білім беру ресурстарын қолдану, презентация мен жобалау жұмыстарын жасауда коммуникативті-ақпараттық біліктіліктері мен дағдыларын дамыту;
  
• 
  негізгі мектепті бітірушінің ары қарай оқу бағытын таңдау дайындығы мен өз білімін жетілдіруге деген құлшынысын дамыту.