13. Жас ерекшелік кезіңдегі әлеуметтендірудің міндеттері. Жоспар

1.Әлеуметтендірудегі әлеуметтік қызметтің ролі.

2. Жас ерекшелігіне байланысты топтастыру.

Адамның әрбір жас ерекшелік кезеңінде немесе әлеуметтендіру кезеңіндегі шешілетін міндеттерді үш топқа бөлуге болады: әлеуметтік психологиялық ,әлеуметтік мәдени, табиғи әлеуметтік.

Табиғи әлеуметтік міндеттері – белгілі физикалық және жыныстық жағынан даму деңгейі. Адам әрбір жас ерекшелік кезеңде міндетті түрде дене канондарын тану деңгейі ол өмір сүріп жатқан мәдениет құрамы, этикет, символика, кинисикалық ( жест-ым, дене қимылы, позы-дене тұрысы, мимика, пантомимика) , физикалық және жыныстық қабілеттерін дамыту, салауатты өмір салтын жүргізу, жасы мен жыныстын адекваттылығы ( гигиена, режим, тамақтану, денсаулық сақтау қабілеті мен организімді сауықтыру даму психофизикалық жағдайын басқару ), өмірге деген өзіндік қатынасты дайындау, өмір стилінің жыныс ерекшелігі мен жеке даралық мүмкіндіктердің сәйкестілігі. Осының негізінде аймақтық мәдени жағдайдағы обьективті және нормативті аиырмашылық болады ( әртүрлі жыныстық жетілу темпі, әртүрлі этностардың ерлері мен әйелдерінің эталоны, аймақта, жас ерекшелік және әлеуметтік топтар сол сияқты )

Мәдени-әлеуметті міндеттер әрбір жас ерекшелік кезеңдегі нақты социумдағы өз тарихы мен өзгешелігі –бағалы мағыналы , моральді – адамгершілік, танымдық міндет болып табылады. Осы обьективті міндеттер тұтас қоғаммен анықталады , сонымен қатар қоршаған ортадағы этноаймақтың ерекшеліктері . Мәдени әлеуметті міндеттің ерекшелігі қоғам өміріне қатысты процесс адамның әрбір жас ерекшелігі мүмкіндіктерін, қоғамның белгілі мәдени деңгейлерін, білімін, нысанын, біліктілігін , меңгеру, белгілі құндылық деңгейлерін қалыптастыру. Әрбір отбасылық өмірге қатысты, өндірістік –экономикалық іс - әрекетіне байланысты. Мәдени әлеуметтік міндет екі қабаттан тұрады. Бір жағынан осы міндеттер мемлекет пен қоғамдық институттардан түрде адамға көрсетіледі. Ал екінші жағынан оларға әлеуметтік практикадан қабылданған, салттар, дәстүрлер, үздіксіз қоршаған психологиялық стереотиптер. Бұл екі қабат бір-біріне қарама-қарсы деңгейде бір-біріне қарама-қарсы шығады.

Әрбір жастағы өзін-өзі тануы, тұтасымен мен-концепциясына қатысты өзіндік шешім қабылдау мен өзін өзі құрметтеу деңгейін қарастырады. Әрбір жас өспірімнің алдында өзінің мен компонентінің тану міндеті тұрады, өзінің басқа адамдар мен ұқсастығы немесе өзгешелігі байқалып тұрады, ал жеткіншектердің алдында – қоршаған ортада өзінің орнын анықтау, әлемдік көзқарасына байланысты .

Мысалы: жасөспірім мәдени-табиғи міндетті шешу қатары ерлер образына сәйкестендіріледі , алдына мақсат қояды , өзінің мускульдық күшін күшейту, міндетін шешу болып табылады. Барлық аталған 3 топ міндеттерді шешу-адам дамуы үшін обьективті қажеттілік болып табылады. Егер қандай да бір топ міндеттер немесе қандай да бір маңызды міндеттер жас ерекшелік кезенде шешілмеген түрде болады. Және адам яғни тұлға толық әлеуметтендірілмейді. Белгілі жаста шешілмеген сол немесе басқа да міндеттер адамның сыртқы әлеуметтендірілуінде айырылмайды, бірақ белгілі уақыт кезеңінде сыртқа шығады, осы кезден адамның қаншалық обьективті міндеттерді шешуде белсенді екенін, өзінің алдына мақсат қояды, қаншалықты ол әлеуметтендірудің субьекті ретінде болуын қарастырады тұтас атап көрсетеді.

Адам әлеуметтендіру процесінің құрбаны ретінде.

Адам әлеуметтендірудің обьектісі мен субьектісі ғана емес. Ол оның құрбаны болуы мүмкін. Әлеуметтендеру өзіне ішкі қарама қайшылықтың нәтижесі мен процесімен байланысты. Сәтті әлеуметтендіру, бір жағынан адамның қоғамдағы үздіксіз бейімделуі, ал басқа жағынан –белгілі бір шарамен қоғамға қарсылық білдіру қабілеті, нақтылы қоғамға қарсылық білдіру қабілеті, нақтылы - өмірмен соқтығысу бөлігі. Адамның дамуына, өзіндік жүзеге асыру кедергі келтіреді. Басқа сөзбен айтқанда тиімді әлеуметтендіру белгілі баланс арасындағы ұқсақтықты болжайды. Қоғамда толық бейнеленген тұлға қандай да бір өлшемде оған қарсыласады, ол конформист, бұл әлеуметтендірудың құрбаны ретінде қарастырылады. Сол кезде қоғамға бейімделмеген тұлға – дессидент әлеуметтендірудің құрбаны, құқық бұзушы , осы қоғам өмірінде болған ауытқушылықтар болып табылады. Кез келген модернизацияланған қоғамда әлеуметтендіру құрбанының екі типін продукцирует келесі жағдайлары білуі керек. Демократиялық қоғамда әлеуметтендірудің құрбаны продуцирует өзінің мақсаттылық установкаларын меңгеру болып табылады . Сол кезде тоталитарлық қоғамда тұлғанаың дамуының қасталанбалы қажетті мәлімдеу.

Кез келген жағымсыз қоғамда нақты адамның әлеуметтенуі, көп жақтылық қауіп қатер, адамның дамуына әсер етеді . Сондықтан барлық адамдар тобы жағымсыз жағдайда әлеуметтендірудың құрбаны болуы мүмкін. Әрбір жас ерекшелік кезеңде тұлға әртүрлі қиындықтарға ұшырауы мүмкін, осының негізінде әлеуметтендіруді бөліп көрсетуге болады.

Ішкі ұрық даму кезеңі-дені сау емес ата-аналар, әдепсіз өмір сүру мен олардың арақ ішуі , анаың дұрыс тамақтанбауы, ата-аналардың эмоциональды –психологиялық жағдайы , мәдени жағымсыз, қалың қателіктер , экологиялық орта .

Мектепке дейінгі жаста (0-6 жас) аурулар мен физикалық травма , ата-аналардың аморальдығы немесе эмоциональды мақулықтығы, отбасы қайыршылық балалар мекемелеріндегі жұмыскерлердің анти гумандығы, антисоциальды көршілер мен олардың балалары, видеокөрсеткіш .

Бастауыш мектеп жаста (6-10 жас) ата-аналардың ішкіштілігі

Әлеуметтік қызметтің негізі әлеуметтік жүйе ретінде түр құрылымын түсіну, әлеуметтік қызмет көрсетудің түр мен тәсілдерін анықтау, халыққа жекелеген мекеме құрылымдарында әлеуметтік қызмет көрсету, аумақтық және ведомстволық элемент жүйлерімен әлеуметтік қызмет, әлеуметтік қызмет көрсетуді ұйымдастыру, әлеуметтік қызмет көрсетуде ресурстық қамтамасыз ету.

Қазақстанда соңғы жылдары демографиялық ахуалдың төмендеуі, аналар мен жас балалар өлімінің көбеюі,аналар денсаулығының күрт нашарлауы, отбасында бала туудың кеми түсіп, керісінше жұмыссыздар санының өсуі, өте қауіпті, қатерлі, жұқпалы аурулардың көбеюі отбасындағы бала тәрбиесі мәселесінің маңызды әлеуметтік фактор екендігін көрсетеді. Отбасы бала үшін әрі тіршілік ету ортасы, әрі тәрбиелік орта болып есептеледі. Бала өмірінің алғашқы кезеңінде басқа әлеуметтік-тәрбиелік ықпалдарға қарағанда отбасы ықпалы ерекше орын алады. Бұл кезеңде отбасы ақпарат хабарлары, ақпарат құралдары, қоғамдық ұйымдар, еңбек ұжымдары, жолдастары мен құрбылары,достары, әдебиеттің және өнердің т.б. әлеуметтік орталардың негізгі ықпалын өзі атқарушы тәрбие ортасы болып табылады. Осы тұрғыдан алғанда жеке тұлғаның қалыптасуында отбасы адам тәрбиесінің алғашқы бесігі болып саналады. Отбасынан басталған оң тәтбие адамдар арасындағы қарым-қатынастың,адамның аодағы барлық еңбек және әлеуметтік өмірінің бағытын айқындаудың негіз болып табылады. Егер отбасы жеке тұлғаның қалыптасу процесі мен нәтижесінде шешуші ықпал жасайфтын әлеуметтік фактор деп есептелсе, онда дұрыс тәрбиелік ықпалды ұйымдастыруда ең алдымен отбасына қоғам және мемлекет басты назар аудару қажет. Себебі рухани, адамгершілік негізі қалыптасқан ынтымақты, инабатты отбасы ең ауқатты мемлекет болудың тірегі болып есптеледі. Бұл аксиомадан тарихта бірде-бір өркениетті ел шет қалған емес. Осы ретте бүгінгі таңда отбасы бірнеше әлеуметтік саламен тікелей байланыста болуы шарт. Ең алдымен, мектеп өнер, әдебиет, мәдени орындары, клубтар, кітапхана, мұражайлар, театр, кино, түрлі спорттық, туристік орталықтар,нарық эканомикасына байланысты акционерлік бірлестіктер,фирмалар,әртүрлі қоғамдар, орта және шығын бизнестер т.б.тәрбиелік,білімдік мақсатта, қарым-қатынаста болуы болашақ ұрпақтың қазіргі қоғамның өркениетті бағытта дамуына сай тәрбиеленуіне мүмкіндік жасайды.

Жасөспірім дамуының деңгейі мен көрніс.

Жасөспірімдердің әлеуметтік даму деңгейінің көрсеткіштері:

• 
  кәсіби көзқарас пен өмірлік жоспарлардың жағымды жақтарын көрсету;
  
• 
  оқу іс әрекетіне тәртіпті және саналы қарым қатынас дәрежесі;
  
• 
  қажетті білімнің даму дәрежесі , нышандар, біліктілік (спорттық, еңбектік, техникалық, шығармашылық, т.б.). Әртүрлі ішкі қажетті қызығушылықтар;
  
• 
  үлкендердің көрсеткен педагогикалық әрекеттегі адекватты қарымқатынасы;
  
• 
  ұжымның болуы, қабілет ұжымдық қызуғышылық болып саналады;
  
• 
  Кластастарымен, достарымен, қоршағандардың қылықтарын моральды нормаларын бағалау құқығы, кртикалық қабілеттің сәйкестілігі;
  
• 
  өзіндік критикалық , белгілі қасиетке өзіндік талдау;
  
• 
  уайымдау қабілеті , қоршағандармен жақсы қарым қатынас.
  

Сыртқы мәдени қылығы ( сыртқы тартып алу түрі, ұқыптылық, сөйлеу мәдениет, сыпайлық). Әлеуметтік құқық түрі мен жаман әдеттерді қабылдамау (темекі тарту, алкогольді қолдану).

Әлеуметтік даму деңгейінің әртүрлі өлшеулігі бөлінеді:

- Тұлғаны еңбек іс әрекетіне қабылдау дәрежесі (белгілі кәсіби білімді меңгеру дәрежесі, қасиет, әлеуметтік роль, сонымен бір әлеуметтік рольмен әлеуметтік статусты орындауы , қоғамдық қарым қатынас );

- тұлғаның әлеуметтік даму стадиясындағы нақ тұлғаға әсер етуіне көрсетілетін әлеуметтендіру институты;

- Тұлғаның нақты жас ерекшелік кезіңде әлеуметтік дамуын анықташы , қоршағандармен өзара қарым қатынас іс әрекетін жүргізуші, басқа сөзбен айтқанда әлеуметтендірудің негізгі қабілеті;

1. 
   Словарь-справочник по социальной работе. – М., 1997.
   
2. 
   Справочное пособие по социальной работе. – М., 1997.
   
3. 
   Социальная работа. // Под ред. В.И. Курбатова. – Р/н/Д., 1999.
   
4. 
   Технологии социальной работы. Учебник. // Под ред. Е.И.Холостовой. – М., 2001.
   
5. 
   Технология социальной работы. // Под ред. И.Г. Зайнышева. – М., 2002.
   
6. 
   Теория и практика социальной работы: проблемы, прогнозы, технологии. – М. 1992.