5 в 050117 Қазақ тілі мен әдебиеті



бет5/7
Дата05.11.2016
өлшемі1,1 Mb.
#533
1   2   3   4   5   6   7

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.А.Көшімбаев. Қазақ әдебиетін оқыту методикасы. А. Мектеп 1969

2. Қ. Бітібаева. Әдебиетті оқыту әдістемесі. А. Рауан. 1997

3. Е. Жұматаева. Әдебиетті оқытудың кейбір мәселелері. 1999



10- дәріс.

Сабақтың тақырыбы:

Кіріспе сабақтар және оның ұйымдастырылуы.



Сабақтың жоспары:

І.Кіріспе сабақтың сабақ үрдісінде алатын орны.

2.¥йымдастыруға қойылатын әдістемелік талаптар.

Сабақтың мақсаты: Мұғалімнің педагогикалық шеберлігін арттыра отырып, кіріспе

сабақтарды қызықты ұйымдастырудың эдіс - тэсілдерін меңгерту.Мұғалімнің біліктілігін

дамыту.

Әдістемелік нұсқау: Озат тәжірибелі оқытушылардың іс-тэжірибелерін жинақтап, еңбектерін оқуды чұсқаймын.

Кіріспе жұмыстар: Тексті оқу, талдау, алдында өтілетін шығармаға түсінік беріледі. Мұны кіріспе сабақ дейміз.

Кіріспе жұмыстарды біз мазмұнына қарай үш салаға бөлеміз:

1) Заман, қоғам өмірі жайындағы тарихи түсінік.

2) Жазушының өмірбаяны жайындағы түсінік.

3) Текст түсінда берілетін тақырыптық түсінік.

Біреулер осы үш түрдің бірінен соң бірін айтып, 3-4 минуттық түсініктің өзін 15 минутқа жеткізеді. Әңгіме сол үш түрлі түсінікті міндетті түрде қабаттастыра айтуда емес, тексті өткен кезде қайсысы қай жерде көбірек қажет дегенді үғына білуде.

Кей кезде тарихи түсінік пен өмірбаян бірге де беріледі немесе олар бірінің қызметін бірі атқара береді. IV - VII кластарда өмірбаян элементі аз. Кейбір мүғалімдер өмірбаянды тізе беріп, сабақты анықтамалық бөгде материалмен толтырады. Мүндай сөзуарлықты азайту керек. Өмірбаян тексті алмастыра алмайды.

Енді бірде эңгімені тарихи жағдайдан бастап (проблема қойып), сол жағдайда жазушының не істегенін, неліктен ағартушы, ақын, демократ болғанын айтуға мүмкіндік бар. IV - VII кластарда жазушының көзқарасы, әдісі дегендерді қорыту сабақтарына жіберген жөн. Ал тақырыптық - текстологиялық (сөздік) түсініктің орны бұлардан оқу -талдау мақсатына жақынырақ. Ол - оқылатын жеке өлең - эңгіме, көбіне ондағы өмірсуретіне байланысты түсінік.

Кіріспе жүмыстар - тексті өтуге балалардың зейіні мен эзірлігін, белсенді атысын тудырудың шарты. Бүл дайындықты екі түрлі жолмен жасауға болады.

Кейбір мүғалімдер кіріспе сөздің өзін үзартып алады. Кіріспе сөз үстінде мұғалім шығарманың мазмүны мен идеясын күні бүрын хабарлайды (мазмүндау), оқушылардың өз топшыламасына, тексті қызығып оқып, соның тақырыбын, қүрылысы мен тілін, образдарын анықтауына жол бермейді. Осы екі кемшіліктен - кіріспе сөзді сатылап, элементі бойынша жүргізбеуден, оқытпай жатып, талдау жасаудан арылған жөн.

Кіріспе сабақтар түсында IV - VII сынып оқушыларына ептеп тарихи оқиғалардан да хабар беріледі. Мүның өзі әуелі оңайдан басталып, VII сыныптарда біраз күрделене түседі.

Заман жайындағы тарихи түсінік. Әрбір көркем шығарма белгілі бір дэуірдің өмір шындығын суреттейді. Бірақ ақын сол өмір шындығын элеуметтік проблема қатарына көтеріп, өз заманының аса қажетті мәселелерін толғайды. Өмір көрінісінің кейбір фактілерін батыл сынап жазса, енді бірқатарына ниеттестік білдіреді. Сөйтіп, эр шығармада, бір жағынан, сол кезеңдегі қоғам өмірінің объективті суреті болса, екінші жағынан, сол фактілер, көріністер, проблемалар ақынның өзіндік көзқарасы, түсінігі, идеясы, арманы түрғысынан беріледі. Әрбір шығарма белгілі бір кезеңде туып, сол кездің басты проблемасын эңгімелейтіндіктен, текстті толық меңгеру үшін оқушыларға сол кезедгі өмір көрінісі, салт - санасы, тап күресі, саяси тэртібі жайында қысқа - қысқа түсінік берген жөн.

Жазушының өмірбаяны. Кіріспе сөздің бірі жазушының өмірбаяны мен творчествосы жөнінде беріледі. Ол IV - VII сыныптарда өте қысқа анықтамалық түрде көрінеді.

Өмірбаяндық мағлұмат ішінде екі түрлі элемент болады: оның бірінде жазушының өмірі, творчествосы жайлы, екіншісінде сол кездегі өмірдің мэдени - түрмыстық көріністері жайлы түсінік беріледі. Осы екі элементтің орнын біліп қолдану қажет. IV -VII сыныптарда өмірбаян көбінесе жеке элемент түрінде беріледі.

Өмірбаянда тэрбиелік нэр бар. Ол эдебиеттің білімдік мэнімен тығыз байланысты.

Өмірбаянның қарапайым түрі IV - VII сыныптарда қолданылады. Оны кейде жазушы жөнінде берілетін қысқа анықтама десе де болады. Бұл тұста мұғалім тақтаға бірер сөз жазып, оның туып - өскен кезі, кейбір ісі, еңбегі жайында 2-3 минуттық мэлімет беріп, шығарманың өзіне көшеді.



Тақырыптық түсінік. Тақырыптық - текстологиялық түсінік эрбір шығарманың тұсінда беріледі. Жеке бір өлең мен эңгімі оқыту үшін, эуелі ондагы өмір көрінісі жайында кіріспе мағлұмат беріледі. Ол сол шығарманың мазмұны мен идеясын, образдык жүйесін түсініп оқуға жэрдемдеседі. Мұны тақырыптық түсінік дейміз. Әрине. тақырыптық түсінік дегенді шығарманың мазмұнын күні бұрын айтып, оның идеясы мен образдарын алдын ала талдау деп үғынуға болмайды. Тақырыптық түсінік сондағы сурет пен оқиғаның төркінін, сырын аңғаруға бағытталады. Бүл түста өмірбаян немесе соған лайықталып берілетін тарихи жағдай жөніндегі жалпы тусініктің керегі жоқ. Екінің бірінде тақырыптық түсінік жалпы тарихи түсінік пен өмірбаяндық мағлүматтың қызметін атқарады. Бүл түсінікті көбейтіп жібермеу керек.

Бүл - тақырыптық түсініктің шығарманың жазылу тарихы, ондағы өмір шындығына байланысьы жағы. Сонымен бірге ол өлеңнің жанрлық ерекшелігіне, ондағы түрмыс көрінісіне байланысты.

Тақырыптық үсініктен басқа текст бойынша берілетін сөз түсінігі де болады.

Сөз түсінігін методистер: а) тексті оқу алдында; ә) тексті оқу үстінде; б) шығарманы оқып болған соң талдау жүмысымен байланыстырып беруге болады деп көрсетеді.



Мұғалімнің сөзі. Кіріспе сабақ түсында мүғалім сөзіне елеулі мән беріледі. Мүғалім сөзіне қойылатын педагогикалық - әдеби талаптар педагогика оқулықтарында жақсы әңгімеленген. Мүғалімнің сөзінде білімдік, тәрбиелік, эстетикалық - көркемдік нәр мол болуы тиіс. Кіріспе сөз оны - мүнының бәрін әңгімелейтін сөз тізбегі емес, логикалы, мүшелі, әдебиет пәні мақсатна шақ, қысқа да көркем, сөзге сараң, ойға толы, үғымды, табиғи болуы шарт.

Кіріспе сөзге В. Голубков бірнеше түрлі талап қояды. Олар: А) кіріспе сөздің идеялылығы, принципшілдігі; Ә) оның әдеби курске, тақырыпқа байланыстылығы; Б) нақтылығы, көрнекілігі; В) білімдік - логикалық арқауының берік болуы; Г) әдеби тілмен айтылуы.

Кіріспе сабақтың түрі де, эдісі де сан алуан. Оны ылғи баяндаудан бастап, баяндаумен бітіруге әуес болмау керек.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 2,4,7,11,13,14


11-дәріс

Эпикалық шығармаларды оқыту

Сабақтың жоспары:

1.Әдебиет-сөз өнері

2. Ертедегі халық сүйген жанрдың бірі - эпикалық жырлар

3.Терме өнерінің ғибраты

4.С.Қасқабасовтың эпос жайлы өзіндік пікірі

5.Бітібаева Қанипа Омарғалиқызының «Қазақ әдебиетін оқыту әдіс­темесі мен технологиясы» атты оқулығында эпикалық жанрды оқыту

6.Батырлық жырының оқушыларға әсері

Әдебиет - өнер, сөз өнер пәні. Мектепте әдебиетті оқыту барысында сыныптан тыс жұмыстарға ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Бағдарламада берілетін арнаулы сағаттарда мұғалімдер білім негіздерін қалыптастыру жұмыстарымен айналысады. Сөз жоқ, икем – дағдысын дамыту, тәрбиелеу, қабілетті, дарынына әсер ету, оны ары қарай мәпелеу істері білім берумен қоса жүреді.. Оқушыларды сөз өнеріне тарту, көркем шығармаларға деген қызығушылығын арттыру, эстетикалық талғамын, сезімін дамытудың маңызы зор. Ол жұмыстардың қандай түрі болмасын, оның негізгі мақсаты – оқушылардың түсінігін арттыру, халықтың салтын, мәдениетін, өнерін бойына сіңіре отыру рухани ұлтжандылық тәрбие беру. Сөйтіп, бұл - әдебиеттен оқушылардың алған білімдерін одан әрі тиянақты ету, дамыту, жинақтау, оларды өмір тәжірибелерінде дұрыс пайдаланып, сөз мағынасын терең ұғынып, сауатты жазуға баулитын жұмыстардың бірі.

Қазақ әдебиеті дамуының желісінде әдеби тек жанрларының жаппай дамуы ХХ ғасырда өрістеді. Көркем әдебиеттің лирикалық, эпикалық поэзия жанрларының ауызша да жазбаша да үлгілер қалыптасуының, дамуының көп ғасырлық тарихи бар қазақ сөз өнері кәсіби сахна өнеріне арналған драмалық туындылар жазу үрдісін де де игере бастаған еді. Шығарманың өзегіне сюжеттік сипаттың шағынынан бастап мол көлемділерін қамтитын эпостық туындылар (күлдіргі сөз (анекдот), әңгіме, очерк, новелла, повесть, поэма, оқиғалы өлең, роман, роман-эпопея) – бәрі де қазақ сөз өнерінің әлем әдебиеті үдерісіндегі классикалық деңгейдегі көтерілген биіктігін дәлелдеді. ХХ ғасырдағы қазақ прозасының романдары эпикалық сипатпен жазылатын көркем шындық поэтикасының көрнекті көрсеткіштері қатарын құрады. Ертедегі халық сүйген жанрдың бірі - эпикалық жырлар. "Эпос-идеялық, көркем   мәні   және   композициялық   құрлысы   жағынан   музыкалық- поэтикалық фольклордың ең күрделі, ең ірі жанры. Өйткені оның негізінде халық тарихындағы қиялы-қилы кезеңцер, халық тағдырына байланысты ірі проблемалық мәселелер алынған. Эпостарда қанатты философиялық сөздер жиі ұшырасады. Батырлар жырында кездесетін афоризмдер елге үлгі боларлықтай ерлік істі, каһармандықты бейнелесе, ғашықтық жырларындағы қанатты сөздер, жырдың ішкі мазмұнына сай әр алуан лирикалық сезімдерге құрылған. Бұған Асан, Қазтұрған, Бүхар жыраулардан бастап, Махамбет, Базар жырау, Кашаған, Нұрым, Майлықожа, Нұралы, Жамбыл, Мұрын, Тұрмағамбет секілді сөз жүйріктерінің туындыларынан мол мысал келтіруге болады.

Қанипа Бітібаева – Мұхтар Әуезов шығармаларын мектепте оқыту мәселесіне байланысты үш кітап жазған автор. Ұстаздың «Абай жолы» сияқты әлем таныған көр­кем эпопеяны оқыту жө­нін­дегі әдістемесінің құндылығы өте жоғары. Әдіс­кер «Абай жолы» эпопеясын тереңдете оқы­ту идеясын ұсынады. Әр кітапқа қысқаша аннотация жазып қою, образ­дарды талдауға көмек-нұсқау­лар ұсыну, мәтінге негіздей отырып талдау жүйесін алға тартады. Ол төрт томдық туын­дыны топтай, жинақтай оқыту­дың тиімділігін дәлелдеп көрсетеді. Ұстаз айтқан образдарды топтап оқыту ұстанымының өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Мысалы, Бітібаева «Құнанбайлар әлемі» деген ойды тарата отырып, тек Құнанбай емес, бүкіл үстем күш бейнесін оның айналасына жинақтайды. Әдіскер ғалым сол арқылы көркем әдебиеттегі жинақтау әдісінің табиғатын ашады. Еңбекте Құнан­бай әлемі төмендегідей топтас­тырылып, әрқайсысы жеке-жеке танымдық ой қозғайды.

Классикалық эпос пен батырлық ертегісіне тән, типологиялық сипатта болып келетін «қаһарманның дүниеге келуінен бастап, оның өмірін толық қамтуды, яғни оның қайтыс болғанына дейінгі жәйтті баяндауды қажет ететін ғұмырнамалық (биографиялық) тұтастану перзентсіз ата-ана, болашақ батырдың ерекше тууы, оның тез өсіп жетілуі, алғашқы ерлігі, үйленуі, қаһармандық істері, қартаюы сияқты бірнеше кезеңнен тұрады. Жырларда көбінесе, батырдың ғажайып жағдайда тууы мен ерлік көрсеткен тұстары кең түрде, көтермеленіп суреттеледі.
12-дәріс.Драмалық шығармаларды оқыту

Сабақтың жоспары:

1Драмалық шығарманы оқыту.

2.Драмалық шығарманың ерекшелігі және айырмашылығы.

Драмалық шығарманы түсіндіргенде олардың денгейліктерін арыттыру ойын - сауық қойатын жерлердің сахнасында орындап көрсетуге шығарма екенін, текст диолог пен монологқа құрылатын кеиіпкерлер шығарманың басына тізіліп, олардың аты – жөні, жынысы кәсіби қызметі мамандығы жыл мөлшері, жақын серігі досы көрсетіледі.

Ұстаз болу, шәкірт тәрбиелеу – екінің біріне бұйыра бермейтін қасиет. Табиғатынан педагог боп жаратылған, айналасына білім мен біліктіліктің, өрлік пен табандылықтың шуағын таратып, бүкіл саналы өмірін ұрпақ тәрбиесіне арнап келе жатқан Қазақстанның еңбек сіңірген мұғалімі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Бітібаева Қанипа Омарғалиқызы – қазақ мектептерінде әдебиетті оқытудың өрісі кең, өзгеше жүйесін қалыптастырып жүрген шын мағынасындағы ұстаз, санаулы тұлғаларымыздың бірі.

Есімі еліміздің мектептері мен педагогтары арасында кеңінен танылған осы бір дарынды жанның ұлт әдебиетін насихаттаудағы орасан еңбегін әріптестері жақсы біледі. Парасатты педагогтың қазақ әдебиетін терең, жан-жақты тануға, оны оқыту мәселелерін өрістетуге арналған еңбектері мен жаңашыл көзқарастары әркез зиялы қауымды сүйсін­діріп келеді. Елінің бай тарихы мен бүгінгі жеткен рухани же­тістіктерін терең сабақтастықта қарастыра отырып, ол ұлт тәрбиесін көркемсөзді тану­дан, көркемсөзге деген қас­терлі сезімді ұрпақ бойына қалыптастырудан іздейді. Сон­дықтан біз педагог Бітібаева­ның әдебиетті оқытудың бүгінгі таңдағы көп салалы бағдарламасының әдістеме ілімінде алар орны айырықша екенін бөліп айтқымыз келеді. Түптеп келгенде, Қ.Бітібаева­ның авторлық бағдарламалары аталмыш ілімнің республика аумағында теориялық тұрғыдан жан-жақты дамуына игі ықпал еткені анық.

Ұстаздық қызметімен қоса, қазақ әде­биетін оқыту әдістемесін жетілдіруде өз үле­сін қосып келе жатқан Қанипа Омар­ға­лиқызы — 70-тен аса мақала мен 23 кітаптың және оқулықтардың авторы. Ұстаздың әсіресе әдебиетімізді тереңдетіп оқыту бағытындағы ізденістері мен зерттеу жұмыстары жыл өткен сайын көпшілік сұранысына ие болып келеді.

Оның «Қазақ әдебиетін оқыту әдіс­темесі мен технологиясы» атты оқулығы негізінен жоғары оқу орнына арналған. Белгілі ғалымдар Ә.Қоңыратбаев пен Қ.Көшімбаевтың «Әдебиетті оқыту әдіс­темесі» атты оқулықтарынан кейін араға 30 жылдан астам уақыт салып барып жа­рық көрген бұл оқулықты бүгінде рес­пуб­ликаның барлық оқу орындары, ұстаздары пайдаланып келеді. Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен екінші рет қайта басылуындағы басты себебі де оның ұстаздардың сұраныстарына жауап бе­руін­де, маңыздылығында деп ойлаймыз. Бұл еңбекті қазіргі кезеңдегі әдебиетті мек­тепте оқытудың негізгі оқулықтарының бірі деп батыл түрде айтуға болады. Енді осы оқулықтың өзектілігі мен маңызы неде деген сұрақтарға жауап іздер болсақ, тө­мендегідей тұжырымдарға келуге болады.



Біріншіден, бұрынғы оқулықтарда әдебиет жанрларын оқыту жалпылама қарастырылса, ұстаз Қ.Бітібаева лириканы оқыту, эпикалық шығармаларды оқыту, драмалық шығармаларды оқыту деп жеке-дара бөле отырып, оқытудың инновация­лық технологиясын ұсынады.

Лириканың түр-түрін оқытуда тео­рия­мен қоса, практикалық, танымдық мә­селелерге ерекше назар аударылып, оқу­шы, студент ой-өрісін кеңейтетін тәжірибелік жұмыстар қатар беріліп отырады. Оны оқулықтың 5-ші тарауынан көруге болады. Абай, Мұқағали лирика­ларын меңгерудің жолдары, тақырыпқа қатысты сабақ өткізудің технологиялық картасы, конструкторлық жобалау технологиясы, поэтикалық талдаулардың үлгілері, шығармашылық жұмыстардың жүйесі, т.б. амал-тәсілдер — осы айтқаны­мыздың дәлелі. Мысалы, жыраулар поэзиясына 40 түрлі тапсырма түрлерінің берілуі оқулық сапасын арттырумен қатар, оқушының шығармашылық ізденісіне жол ашады. Бұл еңбектің ұстаздар, студенттер қауымына тигізер айырықша көмегін байқатып, сабақ түрлері мен типтерінің молдығын дәйектей түседі.



Екіншіден, эпикалық жанрды оқытуда да автор жалпылама теориямен шектел­мей, оның түр-түрін қалай оқытуға бола­ты­нын талдап, жіктеп, таратып айтады. Мысалы, эпикалық жанрды меңгертуге қа­тыс­ты әңгіме, хикаят, роман жанрларын оқы­тудың ғылыми-теориялық негізі, оның тәжірибедегі көрінісі, сабақ үлгілері де қоса ұсынылады. Сонымен қатар, мұғалімдерге ерекше қиындық туғызатын «Абай жолы» эпопеясын оқыту технологиясы мен әдістемесі де жан-жақты сөз болады. Батырлар жырын оқыту, публицистикалық шығармаларды, эпистолярлық жанрдағы дүниелерді, соның ішінде әралуан хаттарды қалай оқыту керектігі тиімді әдістемелік үлгілермен беріледі.

Үшіншіден, әдебиет пен қазақ тілін оқы­тудың күретамыры – тіл дамыту жұмыстары екенін ұстаз ерекше атап өтеді. Оқулықта тіл дамыту жан-жақты қарастырылып, оның инновациялық жолдары нақты ұсынылады.

Төртіншіден, қазіргі кезеңдегі сабаққа қойылатын талаптар (технологиялық үлгідегі сабақ жоспарлары), оқытуды технология­лан­дыру мәселелері аталмыш оқулықтың маңы­зын арттыра түседі. Оқулық бүгінгі білім беру мақсаты мен міндеттерін ескере отырып, жаңаша идеямен, соны леппен жазылған. Әсіресе, дамыта оқыту технологиясына сүйе­не отырып, оқушыларды ғылыми еңбекке баулу мәселелері, дарынды балалардың қабілетін жетілдіру үрдістерін де осы оқулықтан молынан табуға болады.

Қанипа Омарғалиқызының бұл оқулы­ғы­ның ұстаздар қауымынан, студенттер мен оқы­тушылар тарапынан кең қолдау табуы­ның басты себебі де оқулықтың практикалық мәні мен сұранысында дер едік. Мектеп оқулығының құндылығы оқушыға нанымды мысалдармен өріліп, әрі қонымды, әрі түсі­нікті жазылуында болса керек. Кітапта көр­кем мәтінді талдау әдісі эпикалық, лири­ка­лық, драмалық туындылардың мәтінін талдау жолымен, өз жаңашылдығымен дараланады.

Бүгінгі оқыту жүйесіндегі баға параметрі де өзгерді. «Баға қайдан туындауы керек?» деген сұрақтар да әлі өз жауабын таба алмай келеді. Оқулықта осы мәселенің де тиімді жолдары айқын көрсетілген.

Ұстаздың Абай туындыларын оқытуға негіз­делген екі кітабы, М.Әуезов шығарма­ларын оқытуға бағытталған үш кітабы іргелі еңбектер қатарын молайтып, байытып тұрғаны даусыз.

Әдіскердің Абай шығармаларын тақы­рып-тақырыпқа жіктей бермей, ақын шығар­машылығын тұтастай ең негізгі арналы, ағысты проблемаларына сүйене отырып, біртұтас оқыту туралы идеясы айырықша назар аударуды қажет етеді. Абай өзі жазып кеткендей: «Алланы сүю, Алла махаббатпен жаратқан Адамды сүю, Хақ жолы деп әділетті сүю» оны оқытудың алтын діңгегі болуы керек», – деп жазады ұстаз, «Ақынның қай туын­дысында болмасын, оның алтын арқауы болып Адам тұрады, Адамға деген махаббат тұрады. Ұлы ақын нағыз Адам — Толық Адам қандай болуы керек? деген сұраққа жауап іздейді». Бұл пікір шын мәнінде ақын шы­ғар­машылығын ғана емес, жалпы адамзат жанын түсінуге, адами қасиеттерді меңгеруге жетелейді.

Еңбек тоғыз бөлімнен тұрады. Кіріспеде ұстаз Абай шығармашылығын оқытудың өзекті мәселелерін алдыға тарта отырып, ары қарай оны бесінші, сегізінші сыныптарда қалай оқытуға болады деген сұрақтарға жауап іздейді, меңгерудің тиімді технологиясын ұсынады, сабақ түрлерін береді. Одан әрі 9-10 сыныптардағы Абай шығармашылығын оқытудың жүйелі бағдарламасын беріп, оның әдістемесін: сабақ түрлерін, оқу-тәрбиенің комплекстік жоспарын, оқушылардың білім-білік дағдыларына қойылатын талаптарды, Абайтану ғылымын сабақта қалай терең­де­ту­ге болатындығын жан-жақты талдап көрсетеді.

Тәжірибемізден түспей, жауыр еткен жаттандылық, таптаурын болған сұрақ-жауап, репродуктивтік әдістер ұстаз тәжіри­бесінде, еңбегінде кездеспейді. Ол оқушының білім деңгейін шығармашылық деңгейге көтеру жолдарын ұсынады. Көзбе-көз әңгіме, ойлы сұхбат, пікір еркіндігі, білімді оқу­шы­ның өз еңбегімен алуына жағдай жасау, оқу жүйесін тереңдете беру, оны игертудің тиімді жолдарын іздеу — ұстаздың басты ұстанымы. Әдіскер ұстаздың әдебиетті оқыту ұстанымы ой салу, ойлау, ойланту, бір шешімге келу пәлсапасынан тұрады. Ой салу — ұстаз тарапынан, ойлану — шәкірт тарапынан, ойланту – (ойлауы жетіспей жатқан оқушыға түрткі жасап, ойлантуға алып келу) ұстаз тарапынан, бір шешімге келу – оқушы тарапынан алма-кезек өріліп отырады.

Бұл технологияда әдеби айтыс, пікірлесу, диологиялық әңгіме, проблема шешу, іздену сияқты өнімді әдіс-тәсілдерге бару – басты шарт. Ұстаздың жаңа сабақ түсіндіру технологиясы сұрақ-жауап, пікірлесу, сұхбат әдістерімен қатар оқушылардың өз бетімен ізденуіне, зерттеу жұмысына негізделеді. Жобалау, модель жасау, оқушыларды өз беттерімен жаңа өнім жасауға бағыттау – ұстаз технологиясының ең негізгі алтын діңгегі. Оның барлығында оқушы жеке тұлға, дара субъект ретінде қабылданады. Еңбекте Абай­дың 100-ге тарта өлеңдеріне талдау жа­са­лады. Бұл талдаулар болашақ бағдар­ла­ма­ларға пайдалы материал екендігінде сөз жоқ.


Пайдаланған әдебиеттер.

1.Қазақ тілі мен әдебиет журналы №9 2010жыл

2.Көшімбаев Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі.

3.Бітібаева Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі.


13-дәріс. Лирикалық шығармаларды оқыту

Сабақтың жоспары:

1.Оқылған лирикалық туындыларға олардың көркемдік поетикалық тіл ерекшеліктерін пайымдай отырып, талдау жұмыстарын жүргізу.

2.Лирикалық шығармаларды оқытуда талда у жұмыстарын жүргізу.

3.СТО оқыту технологиясымен оқыту.



Сабақтың мақсаты.Лирикалық шығармаларды оқытудың тиімді жолдарын үйрету.Поэтикалық тіл ерекшеліктерін пайымдай отырып,өзәндәк сенуді қалыптастыру. Лириканы оқытуда оқушылардың жас ерекшелігіне назар аударуы.

Лирика – дара ойдың нәтижесі, ондағы ой шексіз кең. Лирика ақын жүрегінің тереңінен шыққан сезім ой-көрініс екенін аңғарту лириканың табиғаты, сипаты, түрлері жайында айтылған төмендегідей пікірлердің мән-мағынасын ашу. «Поэзия – өнердің асыл тегі, өмірдің әрі мен нәрі, қайнап қорытқан жамбысы», - (В. Белинский)

«Лирика – поэзияның жаны лирика мылқау түйсікке тіл бітіріп, образ жасайды», (Ә.Тәжібаев) «Лирика – өмір құбылысына ақынның көзқарасы, түсінуі, сезімі, күйініші, сүйініші, онда адам өмірінің асқақтығы да , кейде қоңыр күйі де көрінеді»(Қ.Жұмалиев) «Лирика – нұрлы ой, ішкі сырлы дүние жанры, Лирикадағы бас қаһарман ақынның өзі . Лириканың күші әсерлілігінде» - (З. Қабдолов) «Поэзияда қорытындылау, жинақтау мен даралау, ортақ сипаттар ұштасып, ұласып жатады. Осы екі жағы тұтасып, бірігіп келгенде ғана көркем бейне туып, өмірдің көркем суреті жасалады» (З.Ахметов)

Поэзия!

Менімен егіз бе едің?

Мен сені, сезесің бе неге іздедім?

Алауыртқан таңдардан сені іздедім,

Қарауытқан таулардан сені іздедім.

(М.Мақатаев)

Лирикалық шығармаларда эмоция, сезім басым болады. Лирика – дара ойдың жемісі, ол шабытты жыр. Оқырманның жан дүниесіне әсер ете алмаған өлең нағыз өнер бола алмайтынын оқушылардың түсінуі үшін оқытушы тарапынан жуйелі түрде жүргізілетін әр түрлі іс-әрекеттер қажет. Лирикадағы ерекше компоненттердің бірі саналатын сөз сырын оқушыларға жеткізуде оған эстетикалық талдау барысындағы әр түрлі дайындық жаттығулары керек. Оқушы назарын ақын өлеңіндегі эмоциялық және логикалық бірлікті тануға, шығарманың бөлімі мен бөліктерін байланыстыра қарап, ақынның айтар ойын, мазмұн мен форма бірлігін анықтауға аударып отыру керек.

Сондай-ақ шығарманың әсем сазы, ақынның сөз қолданысы оқушыны ой құшағына бөлейтіндей, мәнерлеп оқу, проблемалы оқу, т.б. арқылы бар ынта-ықыласын туындыға аудару барысында арнайы әдеби тапсырмаларды орындатқан дұрыс.

Адам сезіміне жүрек дірілі – лупілінің суретін салу тек лириканың ғана қолынан келеді. Лирикалық туындыны ұлы сыншы В.Белминсукии музыкаға балайды әннің әсем сазы тек музыкалық аспапта ойналғанда ғана немесе керемет әнші шеберлікпен төгілте орындағанда ғана адамның бүкіл жан дүниесіне әсер етеді.

Мұнда лириканың барлық ырғақ сазы, барлық тынысы, әуені тоғыса келіп, естілуі қажет. Сонда ғана берер әсері мол болмақ. Лириканы түсініп оқытудың негізі біріншіден, ақыннң сөз сырына үңілу, айтар ойын түсіну, өзіндік тұжырым жасап, ой құшағына бөлену, туындыға оқушының қызығушылығын ынта ықыласын туғызуда болып табылады.

Лириканы талдап, танып білуде оқытушы көптеген әдіс тәсілдерді пайдаланады. Ең бастысы оқушының өзіндік әс- әрекетіне , ой пікір еркіндігіне жол берген дұрыс. Лириканың басты бір ерекшелігі- ондағы көркемдік және суреттеу құралдарының көп кездесетіні, оқушы олардың қалай қолданылып тұрғанына ерекше көңіл бөлуі керек.

Оқушы лириканы қабылдауға әзір болуы үшін мәтінмен жүргізілетін жұмыс түрлерінің маңызы зор. Өлең құрылысы туралы теориялық ұғымдар оқушылардың жас ерекшеліне байланысты беріледі, түсініксіз сөздер мен ұғымдар, мәтінге жоспар жасау т. б. Мұғалімнің түсінік сөзі, оқушы мен оқытушы арасындағы сұрақ – жауап түрінде келуі мүмкін.



Лирика даралығы дегеніміз жалпылық, жинақтаушылық мәнге йе ақын сезімінің жалыны, ой тереңдігі, қоғамдық талапқа, сұранысқа жауап беруі, - деген Ә.Тәжібаев сөздерінде үлкен мән жатыр.

Демек шынайы көркем лирика- дамгершілік биік мұраттарға тәрбиелеуші, адамзаттың эстетикалық арманың асқар шыңы. Ол оқушылардың қызығушылығын арттырып, ойлау жүйесін дамытады, осы бағытта ол психологиямен, дидактикамен сабақтасып оқыту, тәрбиелеу мәселелеріне һз үлесін қосады.

Лирикалық шығармаларды оқытуда оқушылардың шығармашылық жұмыстарына да ерекше көңіл бөлу керек. Озық технология үлгілерін қолдану СТО технологиясы оқушылардың қабілеттеріне қарай өлең жаздыру, сурет салдыру, шағын шығарма, эссе жазғызу.


Каталог: ebook -> umkd
umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені
umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы
umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті»
umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет