8-сынып. Қазақстан тарихы


§ 32. Қоныс аударушылардың шаруашылығы



бет5/7
Дата31.12.2019
өлшемі0,82 Mb.
#55256
1   2   3   4   5   6   7
§ 32. Қоныс аударушылардың шаруашылығы

Сабақтың мақсаты:

  • Қазақстанды кең көлемде отарлаудың қалай жүргені Ресей империясының еуропалық бөлігінен келген орыс шаруаларының қазақстардың өміріне тигізген әсері және Қазақстандағы өзгерістер туралы әңгімелеу;

  • Мәтінмен жұмыс істеу машығын, тарихи оқиғалар мен құбылыстарды салыстыра отырып талдау жасау, белгілі бір тақырып бойынша жоспар құру біліктілігін жетілдіріп, кез келген оқиғаға өз көзқарасын қалыптастыру;

  • Достыққа, өзара көмекке, қонақжайлылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсініктер: жерге мемлекеттік меншік, 60-90 ж. әкімшілік реформалар, Қазақстанды кең көлемде отарлау, басыбайлы тәуелділік, Столыпиннің реформасы, тоғышарлар мен мещандар, жатақтар.

Сабақтың барысы:

  1. Ұйымдастыру кезеңі

  2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу

  3. «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../

  4. Оқушы зейінін сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау:

  1. Кестенің толтырылуы мен құжаттар бойынша сұрақтардың жауабын тексеру. Үй тапсырмасын сұрау кезінде оқущылардың өткен материалды қаншалықты игергендігін тексереміз, олардың қателерін түзеткеннен кейін өткен сабақты қорытып алып, жаңа сабақты бастаймыз.

Жаңа сабақты оқытудың жоспары:

  1. Шаруаларды Қазақстан аумағына орналастырудың себептері мен басталуы.

  2. Шаруаларды қоныстандыру қарқынын күшейту.

  3. Қазақ халқының патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы баскөтеруі.

  4. Қоныс аударушы шаруалардың баспана тұрғызу ерекшеліктері. Олардың жаңа жердегі қиыншылықтары.

  5. Жер өңдеу мен мал шаруашылығының дамуы.

  6. Омарта шаруашылығы, бақша өсіру мен балық аулау.

  7. Қоныс аударушылар мен қазақстар арасындағы шаруашылық және мәдени байланыстар

Өткен тарихи кезеңдерді бүгінгі күнмен байланыстыра оқытып, оқушылардың ойлау қабілетінің дамуына үнемі көңіл бөлу. Қоныс аударудың себептері мен салдары жөнінде айтқаннан соң, оқушылардың мәтінмен жұмыс істеу қабілеттерін, тарихи оқиғаларды салыстыра отырып, талдау жасау, берілген тақырып бойынша жоспар құру біліктілігін жетілдіруге арналған тапсырма берді.

XVIII ғ. мен –ХХ ғ. бас кезінде Қазақстан халқының басым көпшілігін қазақтар құрады (80%), патша үкіметінің қоныс аударк саясаты салдарынан халықтың ұлттық құрамы өзгеріске ұшырады, қазақ жеріне әскерилер, «саяси сенімсіздер», орыс шаруалары, ұйғырлар, дүнгендер, т.б. қоныстандырыла бастады. Патша үкіметінің қоныстандыру саясаты төмендегідей мақсаттарды көздеді:



  1. Ресейдің орталық аудандарында Ресейдегі басыбайлық құқық жоыйлғаннан кейін күшейіп кеткен жерсіз шаруалардың баскөтерулерін әлсірету;

  2. Империяның ұлттық шеткері аймақтарында патша үкіметіне тірек болатын әлеуметтік топ құру;

  3. Қазақстарды отырықшылыққа көшіріп, оларды шаруалар арқылы шоқындыру және орыстандыру саясатын жүргізу.

Қоныс аудару кезеңдері:

  1. Алғашқы кезеңде патша әскерлері қазақ жеріне казак әскерлерін орналастырумен шектелді.

  2. ХІХ ғ. 60-жылдарынан бастап Орталық Ресейдегі орыс шаруаларын қоныс аудару басталды; ол үшін қазақ жері Ресей империясының мемлекеттік меншігі деп жарияланды.

  3. ХІХ ғ. 70-жылдарында орыс, украин, белорус шаруаларын-Ақтөбе, Қостанай, Орал, т.б. жерлерге жаппай қоныс аудару басталды. Әсіресе Жетісуға көп адам көшіп келді.

Қоныс аударушыларға төмендегідей жеңілдіктер жасалды:

  • Әрқайсысы 30 десятинадан жер алды;

  • 15 жыл бойы салықтың барлық түрлері мен міндеткерліктен босатылды;

  • 100 сом мөлшерінде несие берілді.

Патша үкіметінің қоныс аудару саясаты салдарынан қазақтар ең құнарлы жерлері мен табиғи байлықтарынан айырылды. Оған қоса рухани мәдениеті де зардап шекті. Ол жөнінде біз келесі сабақтарда айтамыз. Ары қарай біз сабақтың тақырыбын ашу үшін оқушыларға оқулық пе хрестоматия материалдары негізінде төмендегідей өзіндік жұмыс тапсырамыз.

1-топқа тапсырма (тапсырмалардың қиындығы әр түрлі деңгейде):

Патша үкіметінің Қазақстан аумағына қоныс аударушыларды ораналастыруға байланысты шаралары мен жарлықтарын хронологиялық ретпен жазыңдар.



2-топқа тапсырма:

Қоныс аударудың маңызы мен салдарына баға беріңдер.

Тиімді жақтары

Тиімсіз жақтары






3-топқа тапсырма:

Мына терминдердің мағынасын түсіндіріңдер:


  • отаршылдық тәуелділік

  • Басыбайлы тәуелділік

  • Жергілікті (автохтонды) халық

  • Үлеске тиген жер, кесілген жер

  • Столыпиннің аграрлық саясаты

  • Ходоктар

  • Хутор

  • Жатақтар

  1. Мына адамдар жөнінде не білесіңдер?

Г.А.Колпаковский

П.А.Столыпин

Куропаткин

Сабақты бекіту:

Оқушылардың білімі мен оқулықтағы материалдарға сүйене тоырып, «Қоныстанушылардың шаруашылығы» тақырыбына кесте толтырамыз.



Қоныс аударушы шаруалар

Тұрғын жайы

Жаңа жердегі қиыншылықтар

Шаруашылық қызмет түрлері

Қазақстар мен қоныстандырушылар арасындағы шаруашылық және мәдени байланыстар

















Үйге тапсырма:

  1. Қазақстан тарихы хрестоматиясындағы материалды пайдаланып, хабарлама дайындаңдар: «Патша үкіметінің отаршылдық саясаты». Саясаттық мақсаты, орыс шаруаларын орналастыру аумағы және салдары

  2. Сендер қалай ойлайсыңдар, қазақстар мен қоныс аударушылар бір-бірінің өміріне, тұрмысына, мәдениетіне өзара ықпал етті ме? Өз жауаптарыңды деректермен дәлелдеңдер.

  3. Қазақ малшылары мен Ресей шаруаларының өмірі мен тұрмысын салыстырыңдар.

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 33. Қазақстан аумағындағы қалалар.

§ 34. Сауда. Жәрмеңкелер /2 сағат/

Сабақтың мақсаты:

  • Қазақстан қалаларының даму тарихы, олардың қазақ халқының саяси, экономикалық, сауда-саттық өміріндегі алатын орны, сауда қатынастарының даму ерекшеліктері туралы түсінік қалыптастыру;

  • Практикалық жұмыс машығын, талдау және қорытынды жасай алу біліктілігін жетілдіру, оқушылардың эстетикалық талғамын, сөйлеу мәдениетін дамыту, тарихи карталармен жұмыс істей білуге үйрету;

  • Мақсат қоя білуге, қиыннан жол таба білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсініктер: сауда капиталы, ішкі нарық, сауда айналымы, айырбас сауда, алым-салық, негізгі сауда орындары, тауар, ақша баламасы, сауданың отаршылдық сипаты, жәрмеңкелердің әлеуметтік мәдени қызметі.

Сабақтың барысы:

  1. Ұйымдастыру кезеңі

  2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу

  3. «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../

  4. Оқушы зейінін сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау:

  1. Шаруаларды Қазақстанға қоныс аударудың негізгі себептерін атаңдар.

  2. Қоныс аудару ісін жылдамдату себебі неде?

  3. Столыпиннің аграрлық саясатының мәнін түсіндіріңдер.

  4. Қазақстанға шаруалардың жаппай ағылуының салдары қандай?

  5. Қоныстанушылардың негізгі шаруашылық түрлерін атаңдар.

  6. Қазақстан Республикасы көп ұлтты мемлекет. Біздің еліміздегі халықтар арасындағы қарым-қатынастар туралы не айта аласыңдар?

  7. Отан, достық, өзара көмек, бірлік жөнінде мақал-мәтелдер келтіріңдер.

Жаңа тақырыпты оқытудың үлгі жоспары:

  1. Қазақстанның солтүстік-батысындағы қалалардың даму ерекшеліктері (Орал, Гурьев).

  2. XVIII ғ. негізі қаланған қалалар.

  3. ХІХ ғ. 1-жартысында әскери бекініс ретінде салынған қалалар.

  4. Қазақстанда шаруаларды қоныс аудару кезінде салынған қалалар.

  5. Жетісу мен Оңтүстік қазақстан қалалары

  6. ХІХ ғ. сауда сипатының өзгеруі.

  7. Орта Азиямен керуен саудасы.

  8. Алыпсатарлық және жәрмеңке саудасы.

  9. Жәрмеңкелердің әлеуметтік-мәдени қызметі. Тұрақты сауда

  10. Шетелмен сауда

  11. Қазақстанда көлік қатынасының дамуы.

Оқулық пен хрестоматия материалдарына сүйене отырып, картамен практикалық жұмыс жасау.

Сабақтың 1-кезеңі- XVIII-ХІХ ғ. Қазақстан аумағындағы қалалардың географиялық орналасуы және олардың салыну тарихы.

1 тапсырма. Оқулықпен жұмыс.


  1. Мәтінді оқып шығып, картадан Қазақстанның солтүстік- батысындағы қалалар мен XVIII ғасырда салынған қалаларды көрсетіңдер.

  2. Қаланың қысқаша тарихын мына жоспар бойынша жазыңдар:

2 тапсырма. Оқулықпен жұмыс

  1. Мәтінді оқып шығып, ХІХ ғасырдың 1-жатрысында әскери бекініс ретінде салынған қалаларды картадан көсетіңдер.

  2. Қаланың қысқаша тарихын мына жоспар бойынша жазыңдар:

  • Қаланың салыну тарихы

  • Орналасқан жері

  • Қалалықтардың кәсібі

3 тапсырма: Оқулықпен жұмыс

  1. Мәтінді оқып шығып, Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан қалалары мен шаруаларды қоныс аулару кезінде салынған қалаларды картадан көрсетіңдер.

  2. Қаланың қысқаша тарихын мына жоспар бойынша жазыңдар:

  • Қаланың салыну тарихы

  • Орналасқан жері

  • Қалалықтардың кәсібі

Оқушылардың жұмыс нәтижелерін талқылағаннан кейін төмендегідей сұрақ қоюға болады:

  • Сендер өз қалаларыңның салынуы туралы не білесіңдер?

Сабақтың 2-кезеңі – «ХІХ-ХХ ғ. аралығындағы сауданың дамуы». Капитализмнің дамуы өлкенде сауда қатынастарының өркендеуіне, ішкі сауданың қалыптасуына, сауда капиталының күшеюіне алып келді. Өлке экономикасы әркелкі дамыды. Қазақтардың ең басты тауары мал мен оның өнімдері болды. Темір жолдарының пайда болуына байланысты тауар айналымы өсті. ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. бас кезінде Қазақстанда сауданың бірнеше түрі болды. Алдымен төмендегі терминдердің мағынасын түсіндіру керек:

  • Керуен саудасы




Алыпсатарлық

алыс ауылдары аралап жүріп алыпсатарлықпен айналысатындар, сапасы төмен тауарларды малға айырбастады.


Жәрмеңке

Айырбас сауданың ірі бекеттері жәрмеңкелік сауда орталықтарына айналды, сауда орындары қалаларда ғана емес, гарнизондарда, станицаларда, темір жол бекеттерінде де ашылды. Анағұрлым ірі әрі белгілілері Семей облысы қарқаралы уезіндегі Қоянды жәрмеңкесі (оны Ботов жәрмеңкесі деп те атайды). Қарқаралы жәрмеңкесі.

Шет елмен сауда

Шекаралық аудандарда Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда-экономиклық байланыстар нығайды.

Сауда орталықтары- Омбы, Петропавл, Семей, Верный, т.б.



Қосымша әдебиеттердегі материалдарды пайдалана отырып,Ресей мен Қытай арасындағы сауданың тұрақтылығы, қазақ-қытай сауда байланысының дамуы туралы айту. Әңгіме барысында сауда байланыстарының ерекшеліктері мен маңызын ашып көрсететін кесте толтырылады.

Құлжа сауда келісімі.

25 шілде, 1851 ж.



Петербург келісімі. 12 ақпан, 1881 ж.







Оқушылар сабақ тақырыбымен танысу барысында төмендегі кестені толтырады:

«ХІХ ғ. сауданы дамуы»

мемлекеттер

ХІХ ғ. сауданың сипаты

Сауда орталықтары

Тауар түрлері

Қазақ халқының өнімдері

Ресейдің еуропалық бөлігінің тауарлары

Орта Азия тауарлары

Қытай тауарлары

Қазақ хандықтары



















Ресей



















Орта Азия мемлекеттері



















Қытай


















Оқушылардан жалпы тарих курсы бойынша не білетіндерін сұрау керек (пәнаралық байланыс):



  • Еуропа елдеріндегі сауданың дамуы туралы

  • Жәрмеңкелер қайда және қалай өтті?

  • Жәрмеңкелердің ел өміріндегі маңызы қандай болды?

Осыдан кейін жәрмеңкелердің Қазақстанда қандай рөл атқарғанын ашуға тырысамыз:

Малшылар мен отырықшылар арасындағы делдалдық қызмет.

Баразлар және жәрмеңкелермен байланыстың күшеюі нәтижесінде малшылардың тұрмасы өзгерді.

Әр түрлі рулар, тайпалар, халықтар арасындағы байланыс күшейіп, оларлардың араласатын орнына айналды.

Халықтар арасында мәдени байланыс қалыптасты.

Қазақстанда көлік байланысы дамыды-тас жолдар, су жолдары, темір жол байланысы күшейді. Көлік байланысының дамуы қазақ қоғамының тұрмысына, сауданың дамуына қалай әсер еткені жөнінде мысалдар келтіру керек.



Сабақты бекіту:

  1. ХІХ ғ. сауда саласында қандай өзгерістер болды?

  2. Орта Азиямен керуен саудасы қалай дамыды?

  3. Сауданың дамуында көлік қатынасы қандай рөл атқарды?

Үйге тапсырма:

  1. Жалпы тарих курсы материалдарына сүйене отырып, Еуропа мен қазақстандағы жәрмеңкелерді салыстырып, диаграмма құрыңдар (ұқсастықтары мен айырмашылықтары)



8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 35. Өнеркәсіптің дамуы

Сабақтың мақсаты:

  • Қазақстандағы капиталистік қатынастардың даму ерекшеліктері жөнінде әңгімелей отырып, оның қазақ қоғамындағы тиімді және теріс жақтарын ашып көрсету; әңгіме барысында Қазақстандағы жұмысшы қозғалысына, Қазақ жұмысшыларының өз мүдделері үшін күресінің әлсіз болу себептеріне тоқталу керек;

  • Оқушылардың қосымша әдебиетпен жұмыс істеу машығын онан әрі дамыту, танымдық қызығушылықтарын арттыру;

  • Мамандықты меңгеруге, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Сабақтың барысы:

  1. Ұйымдастыру кезеңі

  2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу

  3. «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../

  4. Оқушы зейінін сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау:

  1. ХІХ ғ. Қазақстандағы сауданың сипаты мен дамуы туралы не айтасыңдар?

  2. Жәрмеңкелердің әлеуметтік-мәдени саладығы маңызы қандай?

  3. Үй тапсырмасын (диаграмма) тексеру

Жаңа тақырыпты оқытудың үлгі жоспары:

  1. Тау-кен өндірісінің жағдайы

  2. Тұз, мұнай және алтын өндіру.

  3. Ұлттық сауда-өнеркәсіп буржуазиясы мен жұмысшы табының қалыптаса бастауы

  4. Темір жолдардың салынуы

  5. Жұмысшылар қозғалысының басталуы. Қазақ жұмысшыларының ауыр жағдайы. Өлкеде жұмысшы қозғалысының күшеюі.

Сабақты Қазақтандағы капиталистік қатынастардың даму ерекшеліктерімен таныстырудан бастаған жөн. Ресейдің жылдам дамып келе жатқан экономикасы шикізатқа, арзан жұмыс күшіне, өз өнімін өткізетін рыногқа аса мұқтаж болғандығы жөнінде айту керек. Осыған байланысты патша үкіметі зауыт-фабрикалар салуға кірісті. Табиғи шикізатты тасуға жағдай жасалды. Қазақстанда өндіру өнеркәсібі мен аул шаруашылық шикізатын өңдеу қарқынды дами бастады. ХІХ ғ. екінші жартысынан бастап орыс және шетел өнеркәсіпшілері Қазақстандағы аса бай шикізат көздеріне назарлары ауып, өз қаржыларын өндіріс орындарын ашуға сала бастады. Көмір, тау-кен, мұнай өндіретін орындар шетелдік капиталистерге сатылды. Оларды картадан көрсету керек. Табиғи байлықты игеру, тауар-ақша қатынасының дамуы банкілер мен несие беру мекемелерінің пайда болуына жол ашты. Оқушылар ақулықты пайдаланып, салына бастаған өнеркәсіп мекемелерін картадан көрсетулері керек:

  • Тас-көмір өндіру және тау-кен өнеркәсібін ашу.

  • Тұз, мұнай және алтын өндіру.

  • Ауыл шаруашылық шикізаттарын өңдеу орындары.

  • Темір жолдар салу.

Осыдан кейін ұлттық сауда-өнеркәсіп буржуазиясының және жұмысшы табының қалыптасу үрдісі қалай жүргені туралы әңгімелеу керек. Оқушыларға қазақ жұмысшыларының ауыр жағдайы, жұмысшы қозғалысының күшеюі туралы айта келе, төмендегідей тапсырмалар беруге болады.

1-топқа тапсырма:

Оқулық пен хрестоматиядағы мәтінде оқып шығыңдар, сондағы деректерге сүйеніп, мынаны анықтаңдар:



  • Жұмысшы табының құрамы.

  • Қазақ жұмысшыларының еңбегі мен тұрмыс жағдайы.

2-топқа тапсырма: «Өлкедегі жұмысшы қозғалысының күшеюі».

Оқулық пен хрестоматиядағы мәтінде оқып шығыңдар, сондағы деректерге сүйеніп, мынаны анықтаңдар:



  • Жұмысшылардың өз құқын қорғау үшін жүргізген күрес әдістері

  • Көтерілісшілердің құрамы

  • Жұымысшылар қандай талаптар қойды?

  • Қазақстандағы жұмысшы қозғалысының ерекшеліктері.

Сабақты бекіту:

Парагараф соңындағы сұрақтар бойынша жұмыс істеу.



Үйге тапсырма:

  1. ХІХ ғ. ортасында басталған капиталистік қатынастарың дамуы қазақ халқының шаруашылық өмірі мен әлеуметтік жағдайына ықпал етті. Осыны дәлелдейтін мысалдар келтіріңдер.

Капиталистік қатынастардың даму кезеңіндегі қазақ ауылының шаруашылық өмірі

Қазақстардың әлеуметтік жағдайындағы өзгерістер.








8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы:

§ 36 . Ұйғырлар мен дүнгендердің Қытайдан Жетісуға қоныс аударуы /2 сағат/

Каталог: uploads -> doc -> 03ea
doc -> Сабақтың тақырыбы Бала Мәншүк ( Мәриям Хакімжанова) Сілтеме
doc -> Ана тілі №2. Тақырыбы: Кел, балалар, оқылық Мақсаты
doc -> Сабақ жоспары «Сәулет және дизайн» кафедрасының арнаулы пән оқытушысы, ҚР «Еуразиялық Дизайнерлер Одағының» мүшесі: Досжанова Галия Есенгелдиевна Пәні: Сурет және сұңғат өнері
doc -> Сабақ Сабақтың тақырыбы : Кіріспе Сабақтың мақсаты : «Алаштану» курсының мектеп бағдарламасында алатын орны, Алаш қозғалысы мен Алашорда үкіметі тарихының тарихнамасы мен дерекнамасына қысқаша шолу
doc -> Тәрбие сағаттың тақырыбы: Желтоқсан жаңғырығы
doc -> Сабақтың тақырыбы : Әбунасыр Әл- фараби Сабақтың мақсаты
doc -> Сабақ жоспары Тақырыбы: Үкілі Ыбырай Мектеп:№21ом мерзімі
03ea -> 1200 түстен кейінгі жұмыс уақыты 14
03ea -> Сабақтың тақырыбы: Жануарлар әлемінің алуан түрлілігі
03ea -> Ы. Алтынсаринға 175 жыл толуына арналған Конференция- сабағының тақырыбы: «Ыбырай Алтынсарин – ұлы ағартушы»


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет