Қанның ұюы (гемостаз, коагуляция) – қан сұйық түрінен қоймалжың ұйынды – тромбқа ауысатын биологиялық және биохимиялық үрдіс. Тромб тамырды тығындап, қан кетуді тоқтатады.
Қанның ұю кезеңдері:
Алғашқы кезеңі (тамырлық-тромбоциттік гемостаз)
Коагуляциялық гемостаз.
Соңғы кезеңі (ретракция, фибринолиз)
Қанның ұюы
нда плазмалық және тромбоциттік факторлар қатысады. Тромбоциттік факторлар 13. Ең белсенділері ф3, ф6.
Плазминогеннің белсендірушілері: урокиназа, трипсин, калликреин-кининжүйесі, сілтілік және қышқылдық фосфатаза.
Табиғи антикоагулянттар
Табиғи антикоагулянттар біріншілік және екіншілік болып бөлінеді.
Біріншілік антикоагулянттарды негізгі 3 топқа бөлуге болады:
Антитромбопластиндер –антитромбопластикалық және антипротромбиназалық әсері бар;
Антитромбиндер.
Гепарин.
Екіншілік антикоагулянттарға ұюға қатысқан ұйытушы факторлар (XI, VII) және фибрин жатады. Екіншілік антикоагулянттардың рөлі тамыр ішіндегі қанның ұюын және тромбтың тамырлар бойымен таралуын шектеу.
Қан топтары туралы ілім
Ландштейнер (1901 ж.), Ян Янский (1903 ж.).
АВО жүйесіндегі қан топтарының жіктелуі
I – Оαβ (40-50%)
II – Аβ (30-40%)
III – Вα (10-20%)
IV – АВо (~5%)
Агглютиногендер (А және В) эритроциттерде, агглютининдер (α және β) плазмада болады.
Агглютиногендер (А және В) эритроциттерде, агглютининдер (α және β) плазмада болады.
Сыйыспайтын қанды құйғанда эритроциттер агглютинацияланып (желімденіп), кейін гемолизге ұшырайды, себебі плазмада гемолизин бар.
Бір топқа жататын қанды құйғанның өзінде алдымен биологиялық сынама жүргізіледі: науқас сарысуының тамшысын және донор қанының тамшысын алады (10:1)
Агглютиногендер 3-4 айлық ұрықта, ал агглютининдер – туылғаннан кейінгі 3-6 айда анықталады.
Қанның резустығы
Ландштейнер мен Винер (1940 ж.) макака қанын қоянға құю кезінде АВО жүйесіне жатпайтын агглютиногенді анықтады, ол агглютиноген резус (Rh) деп аталды.
Резус-оң қан (Rh+) – эритроциттерде резус-агглютиногені бар.
Резус-теріс қан: резус агглютиногені жоқ.
Резус агглютиногенге табиғи агглютинин (антирезус-агглютинин) болмайды, бірақ олар резус-конфликт кезінде пайда болады.