Қарастырылатын сұрақтар

Тақырып-13 

Cақтандырудың  құқықтық  табиғаты.  Сақтандыру  құқығы  құқықтық 

институт ретінде табиғаты. 

Қарастырылатын сұрақтар: 

1.  Сақтандырудың құқықтық сипаттамасы. 

 

2.  Сақтандыру құқығының түсінігі және пәні. 

 

3.  Сақтандыру  қатынастарының  белгілері,  олардың  өзе  қаражат  қатынастарынан 

айырмашылығы. 

 

4.  Сақтандыру қатынастары. Материалдық сақтандыру  қатынастары және сақтандыру ісін 

ұйымдастыру қатынастары.

 

Сақтандырудың құқықтық сипаттамасы. Сақтандыру құқығының түсінігі және пәні. 

Сақтандыру  қатынастарының  белгілері,  олардың  өзе  қаражат  қатынастарынан 

айырмашылығы. Сақтандыру қатынастары. Материалдық сақтандыру  қатынастары және 

сақтандыру  ісін  ұйымдастыру  қатынастары.Сақтандыру —  сақтандыру  ұйымдары 

(сақтандырушылар)  мен  жеке  заңды  тұлғалар  арасындағы,  сондай-ақ  сақтандыру 

ұйымдарының  өздерінің  арасындағы  жеке  және  заңды  тұлғалардың  мүліктік  мүдделерін 

қорғау  жөніндегі  құқықтық  қатынастар.  Сақтандыру  ерікті  және  міндетті  нысандарда 

жүзеге асырылады. Ерікті сақтандыру сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы шартқа 

негізделеді.  Ерікті  сақтандырудың  ортақ  шарттарын  және  оның  жүргізілу  тәртібін 

айқындайтын  ережелерін  сақтандырушы  дербес  айқындайды.  Міндетті  сақтандыру  заңға 

сәйкес жүзеге асырылады. 

Сақтандыру 

объектілеріне 

Қазақстан 

Республикасының

 заңдарына 

қайшы 

келмейтін  мүліктік  мүдделер  жатады,  олар:  сақтанушының  немесе  сақтандырылған 

тұлғаның 

өмірімен, 

денсаулығымен, 

еңбек 

етуге 

қабілеттілігімен, 

зейнетақымен

 қамсыздандырылуымен байланысты мүдделер (жеке басты 

сақтандыру),  мүлікті  иеленумен,  пайдаланумен, 

билеумен

 байланысты  мүдделер  (мүлікті 

сақтандыру), сақтанушының жеке адамға немесе жеке тұлғаның мүлкіне келтірген зиянын 

өтеумен  байланысты  мүдделері  (жауапкершілікті  сақтандыру).Сактандыру  сақтандыру 

шартымен анықталған, сақтандыру ұйымының жеке активтері есебімен тікелей сақтандыру 

төлемдерін  қалыптастыратын  сақтандыру  жағдайы  немесе  басқа  жағдайлардың  пайда 

болуындағы заңды және жеке тұлғалардың заңды қызығушылығын мүліктік қорғау жөнінде 

қатынастар кешенін ұсынады. 

Сақтандыру  кызметі  —  Қазақстан  Республикасы  заң,  талаптарына  сәйксс 

мемлекеттің  өкілетті  органының  лицензиясы  негізінде  қалыптасатын  сақтандыру 

шарттарын орындау және бекітумен байланысты сақтандыру ұйымдарының қызметі. 

Сақтандыру  жағдайы  —  сақтандыру  шарты  сақтандыру  төлемін  төлеуді 

қарастыратын жағдай. Сақтандыру жағдайы — табиғи әсер, техногендік сипат және нақты 

адам әрекеті ретінде өз пайда болу себебін иемденетін жағдай. Сонымен қатар, сақтандыру 

жағдайы ретіндегі қарастырылатын жағдай кездейсоқтылық және ықтималдық белгілеріне 

имденуі қажет. Сақтандыру жағдайының түсу ықтималдығының деңгейі шарт жақтарымен 

өз  бетінше  бағаланады,  сонымен  қатар  жағдайдың  ықтималдылығы  болмай 

қоймайтындыққа  жақын  болмауы  қажет,  соңғысы  орын  алса  мұндай  жағдай  кездейсоқ 

болмайды.  Жағдай  орын  алудың  ықтималдылығы  мен  кездейсоқтығының  талаптары 

жинақтау  сақтандыру  шарттары  бойынша  қарастырылатын  фактілерге  (оқиғаларға) 

қолданылмайды (ҚР АК 817 бабы, 3 т.). 

Сақтандыру жағдайларының түрі заң актілерімен (сақтандыру міндеті болып келген 

кезде) және шарттарымен (сақтандыру ерікті болып келген кезде) анықталады. 

Актуарий — сақтандыру (кайта сақтандыру) ұйымының қажетті төлем қабілеттілігі 

мен қаржылық тұрактылық деңгейін қамтамасыз ету мақсатында сақтандыру және қайта 

сақтандыру шарттары бойынша міндеттемелер мөлшерінің экономикалық-математикалық 

есептеулерін  жүзеге  асыруға  байланысты  қызметті  атқаратын  жеке  тұлға; 

Сатып  алу  сомасы  —  жинақтаушы  сақтандыру  шарты  қолдану  мерзімінен  бұрын 

тоқтатылған 

кезде 

сақтанушының 

алуына 

құқығы 

бар 

ақша 

сомасы. 

Сақтандыру ережелері — белгілі бір сақтандыру түрі бойынша сақтандыруды жүзеге асыру 

талаптарын айқындайтын сақтандыру ұйымының құжаты. 

Қайта  сақтандырушы  (цедент)  -  езі  қабылдаған  сақтандыру  тәуекелдерін  қайта 

сақтандыруға беруді жүзеге асыратын сақтандыру немесе қайта сақтандыру ұйымы. 

Қайта  сақтандыру  —  сақтандыру  шарты  бойынша  сақтандыру  ұйымы  қабылдап, 

кейіннен өздерінің арасында жасалған қайта сақтандыру шартына сәйкес қайта сақтандыру 

ұйымына сақтаңдыру тәкеуелдерінің бәрін немесе бір бөлігін беруге байланысты қызмет 

және соған байланысты туындайтын қатынастар. 

Сақтандыру  сыйақысы  -  сақталдырушының  сақтандыру  шарты  мен  аннуитетте 

анықталған мөлшерде сақтанушыға сақтандыру төлемін жүргізудің соңғы міндеттемелерін 

қабылдау үшін төлеуге міндетті ақша сомасы. Сақтандырушыдан алынған сақтандыру сый 

ақылары 

сақтанушының 

меншік 

құқығына 

жатады. 

Сақтандыру  сомасы  —  сақтандыру  объектісі  сақтандырылған  және  сақтандыру 

жағдайының  пайда  болуындағы  жауапкершіліктің,  шектеулі  келемін  ұсынатын  ақша 

сомасы. 

Сақтандыру  төлемі  —  жинақтаушы  сақтандыру  шартында  анықталған,  сақтандыру 

жағдайының  келіп  түсуінде  немесе  мерзімнің  келіп  түсуіндегі  сақтандыру  сомасы 

мөлшерінде сактандырушы мен сақтанушыға төленетін ақша сомасы. Сөйтіп сақтандыру 

төлемі сақтандырушы іс жүзінде төлейтін ақшалай сома болып келеді. Осыдан сақтандыру 

төлемінің 

сақтандыру 

сомасынан 

айырмашылығы 

көрінеді. 

Сақтандыру  шарты  -  Сақтандыру  шарты  бойынша  бір  тарап  (сақтанушы)  сақтандыру 

сыйлық  ақысын  төлеуге  міндеттенеді,  ал  екінші  тарап  (сақтандырушы)  сақтандыру 

жағдайы  басталған  кезде  сақтанушыға  немесе  шартта  белгіленген  сома  (сақтандыру 

сомасы) шегінде өзінің пайдасына шарт жасалған өзге түлғаға (пайда алушы) сақтандыру 

төлемін төлеуге міндеттенеді. 

Сақтандыру  шарттық  қатынастарының  ерекшелігі:  сақтандырушы  шығаратын 

ережелерде көрсетілген жағдайларға сақтанушы қосылу керек. Өз кезегінде сақтандырушы 

занның  барлық  2000ж.  IX  желтоқсаидағы  ҚР  Заңындаіы  ред.  К.Р  АК  8036.,  1  гарм. 

талаптарының және оның қызметін тұтынушылардың мүддесін сақтау бойынша міндетін 

атқарады.  Егер  сақтанушының  қызметін  бақылайтын  өкілетті  мемлекеттік  орган  заңның 

бұзылуын  ережелерде  көрсе,  онда  ол  сол  немесе  басқа  сақтандыру  қызметін  жүргізуге 

лицензия 

(рұқсат) 

бермеудің 

негізі 

болып 

есептеледі. 

Сақтандыру ережелері сақтандырушымен сақтандырудың әр түрі үшін бөлек дайындалады 

және  сақтандырудың  тиісті  түрін  жүргізуі  үшін  лицензияны  (рұқсатты)  беру  құқығы 

өкілстті  мемлекеттік  органымен  келісуге  жатқызылады.  Шартта  қарастырылмаған 

жағдайларға байланысты даулар пайда болса, онда басшылыққа сақтандыру ережелеріңдегі 

жағдайлар 

алынуы 

тиіс. 

 

     Сақтандыру 

ережелері 

мыналарды 

қарастыруы 

керек: 

1) сақтандыру объектілерінің тізімін; 

2) сақтандыру сомаларын анықтаудың тәртібін; 

3) сақтандыру тәуекелдерді; 

4) сақтандыру жағдайларының қатарынан алып тастаулар және сақтандыруға шек қоюлар; 

5) сақтандыру шарты қолданылуының мерзімі мен орнын; 

6) сақтандыру шартын жасаудың тәртібін; 

7) тараптардың құқықтары мен міңдеттерін; 

8) сақтандыру жағдайы орын алғандағы сақтанушы жасауы тиіс әрекеттерді; 

9) 

сақтандыру 

жағдайынын 

орын 

алғанын 

анықтайтын 

құжаттар 

тізімін; 

10) 

сактандыру 

төлемдерін 

жасаудың 

жағдайлары 

мен 

тәртібін; 

11)  сақтандыру  төлемі  немесе  сақтандыру  төлемінен  бас  тарту  жөнінде  шешім  қабылдау 

мерзімін; 

12) сақтандыру шартты жағдайларының тоқтатылуын; 

13) дауларды шешудің тәртібін; 

14) сақтандыру тарифтерін және оларды экономикалық негіздеу; 

15) ерекше жағдайлар. 

Сақтандыру ережелеріндегі жағдайларды сақтандырудың әдет ғұрып нормаларына 

жатқызуға  болады  деп  айта  аламыз.  Қазақстан  Республикасының  Азаматтық  кодексінің 

825-1-бабы-ның  4-тармағының  мазмұны осыны  дәлелдейді.  Келісім  бойынша  сақтанушы 

мен  сақтандырушының  арасында  қосымша  жағдайлар  үш  еседен  көп  қайталанса, 

сақтандырушы  заңнама  қарастырған  тәртіпте  сақтандырудың  белгілі  түрі  бойынша 

ережелерді  өзгертуге  міндетті.  Яғни,  бұл  жағдайлар  сақтандырушының  тұрақтанған 

тәжірибесінің 

бөлігі 

ретінде 

қарастырылады. 

Сақтандыру шартының сипаттамаларын қарастырайық. Заңнамадағы анықтамасына сәйкес 

сақтандыру  шарты  консенсуалды  болып  қаралады.  Бірақ,  Қазақстан  Республикасының 

Азаматтық  кодексінің  827-6.  сәйкес,  сақтандыру  шарты  сақтанушы  сақтандыру  сыйлык 

ақысын төлеген кезден бастап, ал оны бөліп-бөліп төлеу қарастырылса, бірінші сақтандыру 

жарнасы төленген кезден бастап күшіне енеді және тараптар үшін міндетті болады. Осыны 

ескерсек іс жүзінде жалпы тәртіп бойынша сақтандыру шартының салдары болып келетіні 

түсінікті. Сақтандыру шартына консенсуалдық мінез тараптардың келісімімен нсмесе жеке 

заң 

актілерімен 

берілуі 

мүмкін. 

Сақтандыру шарты өзара шарт, оны сақтанушы мен сақтандырушының негізгі құқықтары 

мен  міндеттеріне  назар  аудара  отырып  көруге  болады.  Сақтанушы  сақтандыру 

сыйлықақыларын  төлеу  керек,  ал  сақтандырушы  олардың  төленуін  талап  етуге  құқылы. 

Тиісінше  (өз  кезегінде)  сақтанушы  сақтандырушыдан  оның  сактандыру  төлемін  жасау 

бойынша 

міндетінің 

орындалуын 

талап 

ете 

алады. 

Сақтандыру  шарты  -  ақылы  шарт,  тараптардың  әрқайсысы  берілгеннің  орнына  мүліктік 

қанағат  алады.  Сақтандырушы  тарапы  сақтандыру  сыйлық  ақылары  түрінде  мүліктік 

қанағат алады, ал сақтанушы тарабы болса немесе пайда табушы сақтандыру төлемін алған 

ретте  мүліктік  қанағаттандыруға  қол  жеткізеді.  Сақтандыру  шартының  ақылығы 

сақтандыру төлемі барлық жағдайларда жасалмайтынына қарамастан сақтала береді. Оның 

орналасуы  мен  алынуы  сақтандыру  шартын  жасау  кезінде  тараптардың  ниетімен 

қамтылады. 

 

 

 

Лекции по страховому праву Лекция 1 Страхование делится на определенные виды. 

Классифицировать виды страхования можно по различным основаниям. Законодательство 

РК предлагает следующую схему. По степени обязательности страхование подразделяется 

на:  а)  обязательно;  б)  добровольное.  По  объекту  страхования  оно  подразделяется  на:  а) 

личное;  б)  имущественное.  Кроме  того  по  своим  юридико-техническим  свойствам  оно 

может  быть:  а)  множественным  (двойное  и  групповое  страхование);  б)  комплексным 

(сострахование  и  перестрахование).  Обязательное  страхование  –  страхование, 

осуществляемое  в  силу  требований  законодательства.  Виды  обязательного  страхования 

устанавливаются законодательными актами (т.е. актами Парламента). Порядок и условия 

проведения  обязательного  страхования  устанавливаются  Правительством,  в  той  мере,  в 

какой они  предусмотрены  законодательными актами  РК. Таким образом, предусмотрена 

двухуровневая система правового регулирования обязательного страхования  – Парламент 

устанавливает  сам факт обязательного страхования определенного вида, а правительство 

детализирует  процесс  его  реализации.  Признаки  обязательного  страхования:  а)  оно 

устанавливается  законодательными  актами,  т.е.  актом  Парламента;  б)  условия 

обязательного страхования определяются законодательством, регулирующим данный вид 

страхования. Причем законодательство включает в себя как законы, которыми установлен 

данный  вид  обязательного  страхования,  так  и  постановления  Правительства,  которыми 

определяется  порядок  организации  и  проведения  данного  страхования.  Условия 

страхования,  не  оговоренные  правовыми  актами,  определяются  непосредственно 

сторонами  в  договоре  страхования.  Кроме  того,  стороны  вправе  в  договоре  улучшить 

положения страхователя по сравнению с тем, которое предусмотрено законодательством; 

в) уклонение страхователей от обязательного страхования влечет установленную законом 

дисциплинарную,  административную  или  уголовную  ответственность.  Государство 

устанавливает  обязательную  форму  страхования,  когда  страховая  защита  тех  или  иных 

объектов связана с интересами не только отдельных страхователей, но и всего общества. 

Обязательное страхование проводится на основе соответствующих законодательных актов, 

в которых предусмотрены: перечень объектов, подлежащих страхованию; объем страховой 

ответственности; уровень (нормы) страхового обеспечения, основные права и обязанности 

сторон,  участвующих  в  страховании;  порядок  установления  тарифных  ставок  страховых 

платежей  и  некоторые  другие  вопросы.  Ни  законом  «О  страховой  деятельности»,  ни 

Гражданским  кодексом  (особенная  часть)  не  устанавливают  видов  обязательного 

страхования,  передавая  решение  этого  вопроса  отдельным  законодательным  актом. 

Распоряжением  Премьер-Министра  Республики  Казахстан  от  21  марта  2003  года  N  38-р 

утвержден  оптимальный  перечень  обязательных  видов  страхования:  -  Обязательное 

социальное 

страхование; 

- 

Обязательное 

страхование 

гражданско-правовой 

ответственности  владельцев  транспортных  средств;  -  Обязательное  страхование 

гражданско-правовой  ответственности  перевозчика  перед  пассажирами;  -  Обязательное 

страхование  в  растениеводстве;  -  Обязательное  страхование  гражданско-правовой 

ответственности  частных  нотариусов;  -  Обязательное  страхование  гражданско-правовой 

ответственности  аудиторов  и  аудиторских  организаций;  -  Обязательное  страхование 

гражданско-правовой  ответственности  турагентов  и  туроператоров;  -  Обязательное 

страхование  ответственности  работодателя  за  причинение  вреда  жизни  и  здоровью 

работников  при  исполнении  ими  трудовых  служебных  обязанностей;  -  Обязательное 

экологическое  страхование;  -  Обязательное  страхование  гражданско-правовой 

ответственности  владельцев  объектов,  деятельность  которых  связана  с  опасностью 

причинения вреда третьим лицам; - Обязательное медицинское страхование. В настоящее 

время  все  перечисленные виды  страхования за  исключением  медицинского  существуют. 

Кроме  того,  существует  также:  -  обязательное  государственное  страхование  судей  и  их 

имущества, медицинского обслуживания и санаторно-курортного лечения; - обязательное 

страхование нефтяных операций (действие приостановлено). Добровольное страхование – 

страхование, осуществляемое в силу волеизлияния сторон. Часто при заключении договора 

добровольного  страхования  между  сторонами  участвует  посредник  в  виде  страхового 

брокера или страхового агента. Договор страхования удостоверяется страховым полисом. 

Виды, условия и порядок добровольного страхования определяются соглашением сторон. 

Добровольное страхование подразделяется на «страхование жизни» и «общее страхование» 

(ст.  6  Закона  «О  страховой  деятельности»).  Отрасль  «страхование  жизни»  включает 

следующие  классы  в  добровольной  форме  страхования:  1)  страхование  жизни;  2) 

аннуитетное страхование; 3) страхование к наступлению определенного события в жизни; 

4)  страхование  жизни  с  участием  страхователя  в  инвестиционном  доходе  страховщика. 

Отрасль  «общее  страхование»  включает  следующие  классы  в  добровольной  форме 

страхования: 1) страхование от несчастных случаев; 2) страхование на случай болезни; 3) 

страхование автомобильного транспорта; 4) страхование железнодорожного транспорта; 5) 

страхование  воздушного  транспорта;  6)  страхование водного  транспорта;  7)  страхование 

грузов; 8) страхование имущества от ущерба, за исключением классов, указанных в пунктах 

3)-7);  9)  страхование  гражданско-правовой  ответственности  владельцев  автомобильного 

транспорта; 10) страхование гражданско-правовой ответственности владельцев воздушного 

транспорта;  11)  страхование  гражданско-правовой  ответственности  владельцев  водного 

транспорта;  12)  страхование  гражданско-правовой  ответственности,  за  исключением 

классов, указанных в пунктах 9)-11); 13) страхование займов; 14) ипотечное страхование; 

15)  страхование  гарантий  и  поручительств;  16)  страхование  от  прочих  финансовых 

убытков; 17) страхование судебных расходов. По объекту страхования оно подразделяется 

на  личное  и  имущественное.  При  имущественном  страховании  объектом  страхования 

выступает  имущество  и  связанные  с  ним  интересы.  Наиболее  типичными  рисками  при 

страховании имущества выступают: а) гибель (уничтожение) имущества как физического 

объекта;  б)  утрата  имущества  в  результате  его  отчуждения  от  своего  владельца. 

Имущественное  в  свою  очередь  подразделяется  на  страхование  предпринимательских 

рисков  и  страхование  гражданско-правовой  ответственности.  При  страховании 

предпринимательских  рисков  страхуется  риск  получения  ожидаемых  доходов  от 

предпринимательской  деятельности  из-за  нарушения  своих  обязательств  контрагентами 

предпринимателя,  выступающего  страхователем,  или  изменения  условий  этой 

деятельности  по  независящим  от  предпринимателя  обстоятельствам.  Таким  образом,  к 

страхованию предпринимательских рисков может относиться риск неполучения прибыли, 

риск  возникновения  убытков  вследствие  перерывов  в  производстве,  риск  непогашения 

кредитов,  биржевых,  валютных  и  инфляционных  рисков  и  т.п.  При  страховании 

гражданско-правовой ответственности страхуется риск ответственности по обязательствам, 

возникающим вследствие причинения вреда жизни, здоровью или имуществу других лиц, 

а  также  ответственности  по  обязательствам,  возникающим  из  договоров  или  иных 

оснований. Следовательно, объектом страхования могут быть риски, вытекающие из двух 

видов  ответственности  страхователя:  а)  из  ненадлежащего  исполнения  им  своих 

обязательств  (главным  образом  договорных);  б)  из  причинения  вреда  третьим  лицам 

(внедоговорная  или  деликатная  ответственность).  К  личному  страхованию  относится 

страхование жизни, здоровья, трудоспособности и иных интересов, связанных с личностью 

гражданина. Личное страхование может быть как обязательным, так и добровольным. По 

добровольным  видам  страхования  объект  страхования  устанавливается  соглашением 

сторон, по обязательным видам определяется законодательством, регулирующим данный 

вид страхования.