Дене шынықтыру жалпы білім беретін мектептің 1-4 сыныптарына арналған оқу бағдарламасы Астана 2013 ТҮсінік хат «Дене шынықтыру»

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

Астана

Дене шынықтырудың білім беру саласындағы мақсаты: дене шынықтыру сабағында қимыл-қозғалыс негіздерін игеру арқылы оқушылардың дене мәдениетін қалыптастыру, өз денсаулықтарына ықтиярлықпен қараудың қажеттілігін қалыптастыру, физикалық және психикалық қасиеттерінің толық дамуын, салауатты өмір салтын ұйымдастыруда дене тәрбиесі құралдарын шығармашылық жолмен қолдану.

Бастауыш сыныптарда осы мақсаттарға қол жеткізу үшін келесі міндеттер шешілуі керек:

- оқушылардың денсаулықтарын нығайту, дене бітімдерін жақсарту, жалпақтабандылықтың алдын-алу; дененің қимыл-қозғалыс әрекеттерін белсенді және өзбетінше жасауға тәрбиелеу;

- денсаулықты сақтау мен нығайтуға қатысы бар дене тәрбиесі саласының білім жүйесін қалыптастыру;

- дене шынықтыру сапаларын: күштілік, жылдамдық, төзімділік, ептілік, иілгіштік және қимыл-қозғалыс үйлесімділігін дамыту;

- акробатикалық, гимнастикалық, жеңіл атлетикалық және басқа да жалпы дамыту бағытындағы алуан-түрлі дене жаттығулар кешенін үйрету;

- жеке тұлғаның әлеуметтік маңызы бар қасиеттерін тәрбиелеу, адамгершілік және жігер сапаларын дамыту, эстетикалық талғамын және мәдениеттілік дағдыларын қалыптастыру;

• 
  жеке гигиена, күн тәртібі, дене жаттығуларының ағзаға тигізетін әсері, жұмыс істеу қабілеті мен қимыл-қозғалыс қабілеттерін дамыту секілді қарапайым білім деңгейін қалыптастыру.
  

«Дене шынықтыру туралы білім» бөлімінің мазмұны адамның танымдық белсенділігінің дамуы туралы негізгі түсініктерге сәйкес келеді және келесі тақырыптарды қамтыған: «Дене жаттығуларының адам денесаулығына тигізетін әсері», «Оқу бағдарламасының белгілі бір дене жаттығуларын орындау кезіндегі қауіпсіздік ережелері», «Қимыл-қозғалыс тәртібі мен жеке гигиенасы, олардың денсаулық және оқушылардың жұмыс істеу қабілеттерін көтеру үшін маңызы», «Шынығу тәртібі», «Қазақстан халқының дене шынықтыру мәдениеті, оның еңбек іс-әрекеттерімен байланысы».

«Әрекет етудің жан-жақты және пәндік әдістерін қалыптастыру» бөлімі негізгі қимыл-қозғалыс дағдыларын игеруге және оқушылардың дайындық деңгейлерін арттыруға бағытталған. Сонымен қатар жалпы дене дайындығының құралдары туралы ақпараттар берілген. Бағдарламада ондай құралдар ретінде қолданбалы маңызға ие болатын дене жаттығулары және базалық спорт түрлерінен (гимнастика, жеңіл атлетика, қозғалмалы ойындар, спорт ойындары, шаңғы, жүзу) қимыл-қозғалыс әрекеттері ұсынылған.

Бағдарлама дене шынықтыру сабағы үшін базалық компоненттен тұратын материалды ұсынады. Базалық (инварианттық) компонент дене шынықтыру саласындағы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысы) айқындайды.

Вариативті компонент мұғалімнің оқу процесі бойынша сан-алуан түрлерін қолдануға және оқытудың заманауи әдістері мен педагогикалық технологияларын енгізуге бағыттайды. Вариативті компонент мектептің материалдық базасы мен орналасқан жерін, оқытушының мүмкіндіктері мен оқушының қызығушылықтарын ескеру қажеттілігіне негізделген. Бұл компоненттің оқу материалын білім беру ұйымдары ұсынады, жергілікті орындарда дене шынықтыру пәні мұғалімі әзірлейді.

Бағдарлама «Оқушылардың дене шынықтыру дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» деген бөліммен аяқталады. Аталған талаптар төрт негізгі түсінікке сүйенеді: «білу/түсіну», «меңгере білу», «көрсете білу».

Бағдарламалық талаптар екі түрлі қызмет атқарады. Бір жағынан, олар бағдарламалық материалды оқушының табысты меңгеруін бағалаудың өлшемі (критерий) болса, екінші жағынан бастауыш сыныпты аяқтайтын әр оқушының міндетті түрде меңгеруі тиіс білім мазмұнын көрсетеді.

Дене шынықтыру мұғалімі бағдарлама талаптарына сүйенеді және әрбір оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, талаптардың (қорытынды тапсырмалар) өзіндік шкаласын құруына және сол бойынша оқушылардың жылдық үлгерімдерін бағалауына болады. Осындай өзіндік жол дене шынықтыру мұғаліміне оқыту-үйретудің барлық кезеңдерінде оқушылардың даму деңгейлерінің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, сабақ үлгерімдерін шынайы объективті бағалауға мүмкіндік береді.

Типтік оқу жоспарына сәйкес «Дене шынықтыру» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі төмендегідей мөлшерді құрайды:

«Дене шынықтыру» сабақтарындағы оқу процесінде келесі оқу пәндерімен байланыс орнатылады:

Барлығы – 99 сағат (аптасына 3 сағ.)

* Қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады.

** Жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады.
БІЛІМ НЕГІЗДЕРІ

Оқушылардың спорт залдары мен спорт алаңдарында қимыл-қозғалыс ережелерін сақтау тәртібі. Күн тәртібін сақтау және жеке бас гигиенасы. Дене жаттығуларының адам денсаулығы үшін маңызы. Оқу бағдарламасында берілген жаттығуларды орындау кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау. Шынығудың ағзаны сауықтырудағы маңызы.

Ойын түрлері және ойын түріндегі тапсырмалар: гимнастика және акробатика элементтерінен құрылған эстафеталар, өрмелеу арқылы түрлі кедергілерден өту.

Жүгіру, секіру, лақтыру әрекеттерінен құрылған қозғалмалы ойындар.

Қимыл-қозғалыс сапаларын дамытуға арналған ойындар: «Бақшадағы қояндар», «Қуыспақ», «Мергендер», «Қарлығаштар мен қаршығалар», «Балапандар», «Өз жалаушаларыңа!», «Жылжыма өз орныңа тұр!» және т.б.

Доппен өткізілетін ойындар: «Аңшылар мен үйректер», «Доп сайысы», «Доп шеңбермен», «Лақтыр да, қағып ал!» және т.б.
Шаңғы

Шаңғыны тасымалдау, шаңғының иыққа қойып саппен жүру. Таяқтың көмегінсіз адымдап және сырғи қозғалу. Бір орында және қозғалыста адымдап бұрылу. Аласа дөңге адамдап көтерілу және негізгі тұру қалпында еңіске түсу. «Қақпадан өту», «Кім ұзағырақ сырғиды», «Тіркеме қозғалыс» және т.б. қозғалмалы ойындар мен эстафеталар.

Суға бой үйрету жаттығулары: суға баспен сүңгу, су түбінен түрлі заттарды алып шығу, суға дем шығару; «Жұлдызша», «Қалытқы» жаттығуларын тыныс алуды тоқтатып орындау.

Суда өткізілетін ойын түрлері: «Кім көп көбік шығарады», «Саусақ санамақ», «Кім биігірек секіреді», «Толқиды теңіз», «Суға кім жылдам тығылады» және т.б.
2 сынып

Барлығы – 102 сағат (аптасына 3 сағ.)

Бағдарлама бойынша жылдық сағаттар санын

тоқсандарға бөлу

* Қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады.

** Жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады.
Білім негіздері

Оқушының қимыл-қозғалыс тәртібі. Таңертеңгілік гимнастика және дене жаттығуларымен таза ауда шұғылданудың маңызы. Дене жаттығуларын орындау кезіндегі гигиеналық ережелер. Жүгіру және шаңғы тебу кезіндегі тыныс алу түрлері. Суға шомылу, ауа және күн ванналарын пайдалану ережелері. Оқушылардың суға түсу кезінде қаіпсіздік ережелері сақтаулары.

Алдыңғы сыныпта үйретілген оқу материалдарын қайталау.

Ойын түрлері және ойын түріндегі тапсырмалар: гимнастика және акробатика элементтерінен құрылған эстафеталар, өрмелеу арқылы кедергілерден өту.

Алдыңғы сыныпта үйретілген оқу материалдарын қайталау.

Жүгіру, секіру, лақтыру және эстафета түріндегі қозғалмалы ойындар.

Алдыңғы сыныпта үйретілген ойындар.

Қимыл-қозғалыс сапаларын дамытуға арналған ойындар: «Жылжымалы арқан», «Нөмірлерді шақыру», «Үйсіз қоян», «Орамал», «Ау» және қуыспақ ойындарының түрлері.

Доппен өткізілетін ойындар: «Доппен қуыспақ», «Нысанаға дәл тигізу», «Допты аяқпен тебе қозғалу», «Колоннада тұрып допты лақтыру», «Допты көршіге беру», «Допты өткізу» және т.б.

Таяқпен итеріле сырғу. Адымдап және сырғи шаңғы ізімен қозғалу. Бір орында тұрып аяқтың өкшесін көтермей адымдай бұрылу. Аласа дөңге адымдап, «шырша» және «баспалдақ» тәсілдерімен көтерілу. Негізгі тұру қалпында еңіске түсу. «Соқаша» тежелу. Шаңғымен 1 шақырым қашықтықты өту.

Қозғалмалы ойындар және қарама-қарсы эстафеталар: «Кім тауға бірінші болып шығады», «Кім таудан ұзағырақ сырғиды», «Шаңғы сайысы», «Қақпаға» және т.б.
Жүзу

Тыныс алу жаттығулары. «Жұлдызша» және «Қалытқы» қалпында демді ұстау жаттығулары. Біреудің көмегімен немесе бассейннің жақтауынан ұстап етпеттеп және шалқалап жатып «жұлдызша» жаттығуын орындау. Бассейннің жақтауынан ұстап жатып аяқпен кроль тәсілімен жүзу кезіндегі қимылдарды орындау. Етпеттеп және шалқалап жатып сырғу.

Судағы ойындар: «Туннелге кіретін поезд», «Балықтар және ау», «Толқиды теңіз», «Су түбіне отыр», «Дельфиндер», «Торпедо» және т.б. су қарсылығын жеңуге, суда сырғу және сүңгуді үйрететін ойындар.