І. Түрік кезеңіндегі мемлекеттер



бет1/4
Дата31.12.2019
өлшемі377,5 Kb.
#54258
  1   2   3   4
І. Түрік кезеңіндегі мемлекеттер




Қағанат

Мерзімі

Жері

Астанасы

1.

Түрік қағанаты

552-603 жж.

Алтайдан Каспий теңізіне дейін




2.

Батыс Түрік қағанаты

603-704 жж.

Қаратаудан Жоңғарияға дейін

1.Суяб (Шу өзені)

2.Мыңбұлақ –жазғы орда (Жамбыл обл.)



3

Шығыс Түрік қағанаты

682-744 жж.

Қазақстан, Орта Азия, Шығыс Түркістан, Оңтүстік-Сібір




4

Түргеш қағанаты

704-756 жж.

1.Жетісу - негізгі.

2. Шаш қаласынан Бесбалық, Тұрфанға дейін



1.Суяб

2.Күнгіт - кіші Орда (Іле)



5

Қарлұқ қағанаты

756-940 жж.

1. Алтайдан Балқашқа дейін

2. Алтайдан Сырдарияның орта ағысына дейін



1. Суяб

2.Тараз, Баласағұн



6

Оғыз мемлекеті

ІХ-ХІ .9-11

Сырдарияның орта, төменгі ағысы

Янгикент (Жаңа Гузия )

7

Қимақ қағанаты

ІХ-ХІ 9-11

Солтүстік-Шығыс, Орталық Қазақстан

1.Имақия

2.Карантия (Алакөл жағасы)



8

Қарахан мемлекеті

942-1212 жж.

Жетісу мен Шығыс Түркістан

  1. Баласағұн

(Ғүз ордасы), кейін Қашғар

2. Үзкент, кейін Самарқан



9

Қарақытайлар

1125-1212 жж.

1.Солтүстік Монғолия, Солтүстік Қытай, Маньчжурия

2. Жетісу, Оңтүстік Қаз-н, Орта Азия



Ғұз ордасы

10

Қыпшақ хандығы

ХІ-ХІІІғғ.

Алтайдан Еділге дейін (Дешті Қыпшақ ХІ ғ.)

  1. 1.Оң қанат-Сарайшық (Жайық)

2. Сол қанат-Сығанақ (Сырдария)


ІІ. Түрік кезеңіндегі билеушілер

  1. Түрік қағанаты






Қаған

Билеген жж.

Саясаты

1

Бумын

552 ж.

Негізін қалаушы

2

Қара-Еске

552 ж.

Букрат тауларында аварларды екінші рет жеңді.

3

Мұқан

552-554 жж.

Аварларды (жужандарды) бас көтерместей жеңді. Қытай 100 мың жібек матасын төледі.

4

Тобо







5

Иштеми

(Бумынның інісі)






10 түмен бастап Алтайдың теріскейіндегі тайпаларды бағындырды



  1. Батыс Түрік қағанаты



Қаған

Билеген жылы

Саясаты

1

Тардуш (Дато)




Алтайдағы теле тайпасының жерін басып алды. Негізін қалаушы

2

Шегу

610-618 жж.

Шығыстағы шекараны Алтайға дейін, батыстағы шекараны Тарым өзені мен Памирге дейін жеткізді

3

Тон

618-630 жж.

Орта Азиядағы басқару жүйесін қайта құрды. Селиф-салық жинаушы.

4

Ешбар-Елтеріс

634-659

«Он-оқ бұдун» (он тайпа) жүйесін енгізді




  1. Шығыс Түрік қағанаты



Қаған

Билеген жылы

Саясаты

1

1.Құтлық(Елтеріс);

2.Қапаған






Қағанатты қуатты мемлекетке айналдырды

2

Білге, Күлтегін




Мемлекетті дәуірлетіп, Қытаймен тиімді шарттарға қол жеткізді

3

Тоныкөк




Түркі халқының жауынгерлік даңқын асқақтатты




  1. Түргеш қағанаты



Қаған

Билеген жылы

Саясаты

1

Үшлік

704-706 жж.

Негізін қалаушы. Қағанатты 20 аймаққа бөлді. Әр аймақ 7 мың әскер жинады

2

Сұлу (Сүзеген, Мүйізді қаған)

715-735 (38) жж.

Үш жақты күрес жүргізді:

1) Батыста - араб

2) Шығыста - қытай

3) Шығыс Түрік қағанатымен; Орданы Таразға көшірді



3

Тұқарсан-Құтшар







4

Жыпыр

749-753 жж.







  1. Қарлұқ қағанаты






Қаған

Билеген жылы

Саясаты

1

Білге Күл Қадыр-хан

(Испиджаб билеушісі)






840 ж. өзін қаған деп жариялады. Саманилер әулетіне салық төлеуге мәжбүр болды.

2

Базар Арслан, Оғұлшақ




Саманилермен күрес жүргізді




  1. Оғыз мемлекеті






Қаған

Билеген жылы

Саясаты

1

-

-

965 ж. Оғыз жабғуы Киев кінәзі Святославпен бірігіп хазарларды талқандады; 985 ж. оғыздар князь Владимирмен бірігіп бұлғарларға жорық жасады.

2

Әли хан

Х ғ. аяғы - ХІ ғ.басы

Мемлекет нашарлайды

3

Шахмәлік




Мемлекет қайта күшейді.1041ж. Хорезмді жаулап алды. Екі жылдан кейін салжұқтар қолынан қаза тапты.




  1. Қарахан мемлекеті



Қаған (хан)

Билеген жылы

Саясаты

1

Сатұқ Боғра хан

915-955 жж.

Негізін қалаушы

2

Мұса хан

955-960 жж.

960 ж. исламды мемлекеттік дін деп жариялады

3

Әли Арслан

960-990 жж.




4

Хасан Боғра хан




Саманилер астанасы Бұхараны, Самарқанды жаулап алды

5

Жүсіп




992 жылы Хотанды басып алды

6

Насыр ибн Әли




999 ж. Бұхараны басып алды.

7

Ибраһим ибн Насыр




1040ж. Бурахан атағын қабылдап, Мауараннахрға толық билік орнатты.




  1. Қарақытайлар






Билеушілер

Жылдары

Саясаты

1

Елюй Даши

1125-1143 жж.

Негізін қалаушы

2

Табуянға

1143-1150 жж.




3

Иле

1150-1155 жж.

Халық санағын жүргізді

4

Бұсұған

1155 -?







  1. Қыпшақ хандығы




Хан

Жылдары

Саясаты

Қадыр-Буке




Өзінің жиені Алып-Дерекпен билік үшін таласты

Алып-Дерек




Отырар қаласын биледі


ІІІ. Түрік кезеңіндегі белді шайқастар


Жыл

Шайқас

Кімдер арасында

751 ж.

Атлах шайқасы (Тараз маңы)

Араб және түргештер әскері Қытай әскеріне қарсы

1137 ж.

Ходжент шайқасы

Қарахан мен қарақытай әскерлері арасында

1141 ж.

Қатуан шайқасы (Самарқан маңында)

Қарахандар мен салжұқтар қарақытайларға қарсы


ІV. Түрік кезеңіндегі деректер




Қағанат

Дерек

Не айтылады

1

Батыс

Түрік қағанаты



Сюань Цзянь

Батыс Түрік қағанатында сауданың дамығандығы туралы

2

Түргеш қағанаты

1.«Күлтегін» жазбасы

Түргештер туралы алғашқы деректер кездеседі

3

Қарлұқ қағанаты

1. «Таншу» хроникасы

2 .Марвази

3. «Худуд әл-алам»


1 Қарлұқтардың тайпалық құрамы (бұлақ, жікіл, ташлық)

2 Тоғыз тайпа туралы

3 Қарлұқтардың қалалары туралы (25 қала)


4

Оғыз мемлекеті

1.Қашғари

2. Марвази

3. «Оғызнама»


1. 24 тайпа туралы

2. 12 тайпа туралы

3.Оғыздар Святославпен бірігіп хазарларды талқандағаны туралы


5

Қимақ қағанаты

1.Гардизи

2. Қашғари



1.Жеті тайпа туралы

2.Жатақтар туралы



6.

Қарахан мемлекеті

1. Баласағұн

1. Қарахандардың жылқылары туралы

7

Қыпшақ хандығы

1.Жүзжани

2.Қашғари

3.Петахья

4.Карпини мен Рубрук



1. Елбөрілі тайпасы туралы

2. Қыпшақтардағы құлдық туралы (яланкуг)

3. Аңшылардың мергендігі туралы

4. Қыпшақтардың арба үстіне тігілген үйлері туралы




V. Түрік кезеңіндегі тайпалар




Қағанат

Тайпа

1

Түрік қағанаты

30 тайпа

2

Батыс Түрік қағанаты

«Он тайпа» - «Он оқ бұдун» жүйесі: 5 дулу, 5 нушеби

3

Түргеш қағанаты

Сары және қара түргеш. Екі арадағы күрес 20 жылға созылды

4

Қарлұқ қағанаты

9 тайпа: үш жікіл, үш бескіл, бұлақ, көкеркін, тухси

5

Оғыз мемлекеті

Байандұр, имур, қайлар

6

Қимақ қағанаты

Ең атақты тайпалар - имек (қимақ) және қыпшақ (Гардизи)

7

Қарахан мемлекеті

Жікіл, яғма, қарлұқ, оғыз, қаңлы, үйсін. Мемлекеттің құрылуында басты рөл атқарған – қарлұқ. Билеушілер шыққан - яғма тайпасы

8

Қыпшақ хандығы

Батыс бірлестік – 11 тайпа: елбөрілі, тоқсоба (9), йетиоба (7), дурут (4). Шығыс бірлестік – 16 тайпа. Ең беделді тайпа –елбөрілі (хандар шыққан)


VІ. Түрік кезіндегі сәулет өнері




Ескерткіш

Ғасыр

Жері

Қысқаша сипаттама

1

Якка, Мырзарабат сардобалары

VІ-ІХ ғғ.

Мырзашөл керуен жолы

Сардоба – құдық үстіндегі құрылыс, киіз үйге ұқсас

2

Білеулі ғимараты

VІ-ІХ ғғ.

Қазақстан және Қарақалпақстан шекарасы




3

Ақыртас (Тасақыр) ғимараты

VІІ- VІІІ ғғ.

Тараздан 40 км

Басталып, бітпей қалған. 3 бөліктен тұрады

4

Дың ескерткіштері

VІІІ ғ.

Орталық Қазақстан, Жетісу, Тарбағатай

Құрылыс жүйесі киіз үйге ұқсас

5

Ақбешім, Суяб будда ғибадатхана-лары

VІІ- VІІІ ғғ.

Ақбешім,Суяб

Ақбешім ғибадатханасынан будданың екі мүсін сынығы табылды

6

Баба-Ата мешіті

ІХ ғ.

Баба-Ата қаласы

Ерекше салынған. Сфера тәрізді бес күмбезден тұрады

7

Боран мұнарасы

Х-ХІ ғғ.

Жетісу




8

Құйрықтөбе мешіті




Құйрықтөбе

Ең ертедегі мешіт

9

Өрнек мешіті




Тараз маңындағы Өрнек қаласы

Ертедегі мешіт

10

Бабаджа-қатын кесенесі

Х-ХІ ғғ.

Тараздан 18 км жерде

Өзінің алғашқы құрылыс жүйесін сақтаған.

11

Айша-бибі кесенесі

ХІ-ХІІ ғғ

Тараздан 18 км жерде

Алғашқы құрылыс жүйесін сақтаған. Жартылай сақталған.

12

Қарахан кесенесі

ХІ ғ.

Қарахан мемлекеті




12

Отырардың 2 моншасы

ХІ-ХІІ ғғ

Отырар

Құдық суын пайдаланған

13

Тараздың 2 моншасы




Тараз

Бір моншада 7 бөлме болған. Таудан келетін суды пайдаланған.

14

Түркістан моншасы




Түркістан

ХХ ғ. 60-ы жж. дейін жұмыс істеді.Йасауи кесенесі маңында. Қазір мұражай.

Каталог: wp-content -> uploads -> 2017
2017 -> Сабақтың тақырыбы : Аңыз әңгімелер «Асан қайғының жерұйықты іздеуі»
2017 -> Сабақтың тақырыбы: Ы. Алтынсарин әңгімелері
2017 -> Сабақтың тақырыбы Мен не үйрендім? Сабақ негізделген оқу мақсаты
2017 -> Сабақтың тақырыбы : Жылқы. С. Мұқанов
2017 -> Сабақтарында «мнемотехника»әдісін пайдалану. №48 «Ақ көгершін»
2017 -> Оқушыны іздендіру жолы – шығармашылық
2017 -> Сабақтың тақырыбы Менің отбасым. І дыбысы мен әрпі
2017 -> Әңгіме шебері Ы. Алтынсарин
2017 -> Б.Қ. Абдыкаимова №56 «Береке» балабақшасы тәрбиеші Астана қаласы
2017 -> Қысқа мерзімді жоспары: Мұғалімнің аты-жөні


Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет