«Картография мен топография негіздері» пәніне арналған жинақ кіріспе

Қазіргі заманғы географиялық атластар әр түрлі. Оның классификациясы географиялық классификациялардың классификациясынан құралады.

Атлас карталарындағы көрсетілген территорияларға байланысты былай бөлінеді:

1.Әлем атлас / немесе бүкіл әлемдік атлас/, яғни бүкіл жер шарын алатын атлас / мысалы.Үлкен әлем атласы/ .

2.Белгілі мемлекеттердің атласы /ТМД , Венгрия, Чехословакия, АҚШ және т.б/.

3.Мемлекеттің бөліктерінің картасы /мысалы, Сахарамен облысының Атласы/Париж бен Парин ауданының атласы/.

Мағанасына қарай.

1.Жалпы географиялық карталардың атласы. / мысалы, әлемдік Советтік анықтамалық Атласы, 1967/, кейде олар тематиклық карталардың сонымен толықтырылады, бірақ бұлар атластың түрін өзгермейді.

2.Физика - географиялық атлас.

а) Бір түрлі шағынсалалық, /мысалы, АҚШ-тың жекелеген аймақтарының атласы.

б)Әртүрлі, бірақ өзара толық табиғи құбылыстарды толықтыратын карталар / мысалы ТМД- ның климаттық атласы 1960ж 1963ж/

в) комплексті, бірыңғай табиғи құбылстардың өзара байланысын көрсететін / мысалы, Советтік Морской атлас/.

3.Социалды - Экономикалық атлас

4.Физикалық, экономикалық жене саяси географияның элементтерінен тұратын жалпы комплексті атластар.

Тұтынушылардың талабына қарай, оқулық, ғылыми анықтамалық, саяхаттық, әскери атластары белгіленді: Сондықтан да бұл атластар бір бірінен алшақтап кетеді.

Өйткені оқушылық атластар белгілі бір кластарға арналып хабарламасы сол сыныпқа арналған.

Комплекті атлас тар географиялық ортаның барлық ерекшеліктері туралы толық берілген. Бұндай атластар Жердің тек қана географиялық білімін ғана емес, белгілі бір мемлекеттердің карта географиялық өнімдерін ғана білу үшін емес, сонымен қатар осы географиялық атлас шығарылған ғылыми және мәдени дамудың өлшемі ретінде қызмет етеді.

Біртұтастық кез - келген атластық ерекше қасиеттері - ол оның толықтығы мен ішінара тұтастығымен анықталады.

Егер де онда керекті және толық анықтамалар, барлық сұрақтар мен тақырыптар табылса, онда Атлас толық болып есептеледі: Егер де мысалыға Әлемнің физика-географиялық атласын алсақ, онда ол осы орайда біріншіден , ол барлық планеталардың картасын сақтау қажет, екіншіден, географиялық ортаның негізгі компоненттерін сипаттауы керек.

Атласты толтыру үшін ғана көптеген карталарды көбейту, тақырыптарды арттыру географиялық картаның масштабының азаюына соқтырады. Сонымен бірге жекелеген мемлекеттердің карталары және кейбір тақырыптар ірі масштабты талап етуі мүмкін. Осы қарама қайшылықтан шығу қатал түрде оның жеке тақырыптарды, керегі шамалы тақырыптарды алып тастап, бір картаға белгілеу керек. Атластың ішкі бірлігі оның өзара толықтыруы, өзара келісімділігі және салыстырмалық.

-Проекциялық нақты таңдап алынуы, лажы болса көп емес.

-Қолданылған масштабтардың көп емес мөлшері.

-Пайдалы көрсетілімдердің пайда болу түрлері.

-Генерализациялық бірыңғай қағидасымен.

-Белгілі бір датаға атластың мағанасының келу.

Атластағы карталардың тура мақсатта қолданылуы арлық карталардың , атластардың мазмұнына бірыңғай талап, жеклеген карталарға деген қызығушылық, онда карталар мен тұрғылықты жерлердің жағдайы.

Атласты тағайындау оның белгілі бір орнығуына: атластың берген хабарламаларының мазмұны, карталардың орналасуының кезегі бөлімдерінің құралуы. Мысалы, 5-6 кластардағы географиялық атластарда.

-Мазмұны осы кластардағы географияның мазмұнына сай, оқулықпен тығыз байланыста, және де басқа керекті толықтырулар.

-бұл жүйе оқушылардың картаны біле отырып оқуына жайлап жақындату оқулықтартардағы материалдың мазмұны.

Атластардың көлемі, структурасы, құрылымы, мазмұны әртүрлі, белгіленуі де әртүрлі. Анықтама атластың бағасы сол атластағы хабарламалардың сонымен бағаланады.

Бұрын атластар альбом түрінде шығарылса, отызыншы жылдардан бастап әртүрлі парақта атластар шығарыла бастады. Қазіргі атластар жайлап шығарыла бастады .

Әр парақта, қүтылларда сақталады бұл атластардың таралуын және үлкен форматты карталардың қолданылуын жеңілдетеді, бірақ оқылуы қиындау, әртүрлі даталарға арналған көп зиянын тигізуі мүмкін. Көптеген атластар түсіндірме мәтіндерімен статистикалық-анықтамалық жайтымен болады. Керек географиялық мекенді тез табу үшін географиялық аттар, белгілерімен жүреді. Атлас-математикалық заңдарға негізделе отырып / масштаб және проекция бойынша / жасалатын жер шарының, күн жүйіесіндегі басқа ғалымшарлардың аспан денелерінің және т.б. кішірейтіліп, әрі жинақталып, шартты белгілерін бейнеленген.

Глобустағы жер бетінің дәл бейнесін атласна көшіру үшін картографиялық проекциялар қолданылады.

Біртұтастық кез - келген атластық ерекше қасиеттері - ол оның толықтығы мен

Белгілі бір климат, суы, топырағы құбылыстарды атласта талдау жасау негізіне оқып үйренеміз. Қоршаған ортаның мындығын анықтауды оның аясы кең, алуан түрлі. мемлекеттің мәдениетінің дамуы мен картографиясының географиясырың дамуына едәуір маңызды ықпал берді. Картографиялық сала бойынша АҚШ, Канада, Ресей, ФРГ, Австралия, Венгрия жақсы дамыған. Онда штаттар провинциялар республикалар жерлер атластарының аймақтық комплексті сериялар жасалынады.

Ресей осыф салада үлкен жетістікке жеткен өзінің ұлттық атласын жасауға 1996 жылы кірісті. Ол көп томдық карталар жинағы ретінде құрылды.

Картографиядағы карталар сияқты атластарда да кеңістікті қамту бойынша бөлінеді,(дүние, Венера, Ай) прланеталар, континенттер мұхиттар ірі географиялық аудандар, мемлекет облыс, қала деп бөлінеді. Әкімшіліктік, саяси, тарихи табиғи экономикалық белгілері бойынша нұсқада торталуы мүмкін Жарты шарларды қамтитын атластар бар. Айдың көрінбейтін және көрінетін бөлігінің атластары, мемлекеттер топтарының атластары, (Дунай мемлекеттерінің атласы), кішігірім территориялардың атласы (Қырымның оңтүстік жағалауы, байкал көлінің атласы).

Мазмұны бойынша келесідегідей атластар көп түрге бөлінеді:

Жалпы географиялық атластар

-физикалық-географиялық атластар;

- геологиялық;

- геофизикалық;

- климаттық;

- оклоногиялық;

- гидрографиялық;

- топырақтық;

- ботаникалық;

- зоографиялық;

- медико-географиялық, комплексті физико-географиялық.
Әлеуметтік-экономикалық атластар:

-тұрғындар;

-өндірістер;

-ауыл шаруашылық, ауыл шаруашылық өнімдері;

-мәдени өсімдіктер.

Саяси әкімшіліктік бөлініс комплексті әлеуметтік- экономикалық.

Ортаға ықпал етуші факторлар және оның жеке компоненттері

ықпалдардың салдары және ортаны ластау. Экологиялық ситуациялар. Тұрғындардың өмір сүру жағдайы экологиялық қауіпсіздік Атлас.

Тарихи карталар:

-екінші дүние;

-орта ғасырлар;

-жаңа кезең;

-әскери тарихи:

Мазмұны бойынша, аталстарды жіктеу оларды комплексті кешенді деп бөліп табиғат, тұрғындар және шаруашылығы жайлы карталарды ендіреді. Салалық атластарға сала ерекшеліктері бойынша карталар ендіріледі; мысалы геоботаникалық жеке салалық атлас оған дәрілік өсімдіктер ормандар атласы кіреді.

Практикалық жағдайынан қолдану мақсаты бойынша атластардың топталуы пайдалы, осыған сәйкес ғылыми анықтамалық танымал, оқу, туристік, жол ,әскери және тағы басқа болып бөлінеді.

Анықтамалық атластар

Бұл әдісті жалпы географиялық элементтерді максималды дәл беретін саяси әкімшіліктік жалпы географиялық атластар халық тұратын пунктер, рельеф және гидрография, жол туралы шекалалар. Бұл типтегі атластар номенклатураға қатысты дәл, жалпы көрсеткіштермен басқа анықтамалық мағлұматтарға толы. Бұл типтегі картографиялық шығарманың көрнекті үлгісі болып дүние жүзінің Ресейлік анықтамалығы жатады. Оның құрлымына осы типтегі анықтамалық атластардың сипаты ендіріледі. Атлас 8 бөліктен тұрады: