Ұлт азаттық КӨтеріліс туралы

Ресей империясы қатысқан 1914 жылы басталған бірінші дүниежүзілік соғыс оның халқына көптеген ауыртпалықтар әкелді. Әлеуметтік және ұлттық езгі күшейді, империяның щет аймақтарында патшалық шенеуніктердің озбырлығы мен жәбірленушіліктері әлдеқайда көбейді. Қазақстанда, әсіресе Сырдарияныңсолтүстік-шығыс аудандарында, Жетісудің оңтүстігінде және тағы басқа облыстарда қазақтардан жерлердің жаппай тартып алуы жалғасты. Тек бір Жетісу облысында ғана соғыстың алғашқы үш жылы ішінде ең жақсы мал жайылымдары мен егін салатын жерлердің 1800 дес. тартып алынды, ал осы жерлердің иелері – қазақтар шаруашылықты жүргізу үшін аз немесе мүлдем жарамсыз шөл және шөлейт аудандарына күшпен көшірілді. Қазақтардан тартып алынған жерлер патша офицерлері, шенеуніктер, дін басылар, казак әскерлері және Ресей мен Украинадан қоныс аударушы шаруаларға берілді. 1916 ж. ортасына қарай қазақ халқынан тартып алынған жерлердің жалпы аумағы 45 млн.дес. құрады. Соғыс шикізат, азық-түлік, мал және тағы басқа материалдық құндылықтардың үлкен санын жұтты. Осыған байланысты қазақ халқына жаңа ауыртпалықтар түсті: еттің міндетті жеткізілуі, малдың жаппай мемлекеттің меншігіне алынуы, күймелі арбаға жаңа әскери салық енгізілді, земстволық алымдар мен бай болыстық алымдар – болыстық билеушілерді асырау үшін жиындар үлкейді, сонымен қатар жол және басқа жиындар үлкейді. Соғыс басталғаннан кейін жергілікті тұрғындарға қатысты салықтар 3-4-ке, ал бөлек жағдайда – 15-ке өсті. 1916 ж. таптық және ұлттық езгінің, соғысқа қарсы өшпенділіктің өсуі жаппай бола бастады. Қазақстан және Орта Азияның барлық аймақтарын қамтыған 1916 ж. ұлт-азаттық қозғалысы соғыстың жарық көріністерінің бірі болып, елдегі жалпы ұлттық дағдарыстың жетілу процестерін тездетті. Әлеуметттік-экономикалық және саяси сипаттың факторлары, яғни отарлық езгінің күшеюі, жерлердің тартып алынуы, салықтар мен алым-салықтардың өсуі, еңбек етушілерді қанау, аймақтағы қазақ және басқа ежелгі халықтарға қатысты патша өткізген орыстандыру саясаты, соғысқа байланысты көптеген халықтар жағдайының нашарлауы қозғалыстың  маңызды себептері болды. Қазақстан, Орта Азия және жартылай Сібірдің 19-43 аралығындағы «жат» ер адамдарын тыл жұмыстарына әскерге әкету туралы 1916 ж. 25 маусымдағы патша жарлығы қозғалыстың басты себебі болды, сол адамдарды әрекеттегі әскердің ауданында қорғаныс құрылыстары мен әскери қатынас жолдарын салу бойынша жұмыстарға тартуға жоспарланды.