САЛЫСТЫРМАЛЫ АРТЫҚШЫЛЫҚҚА БАЙЛАНЫСТЫ МАМАНДАНУ
Халықаралық сауда екі мемлекеттен тұрады деп қарастырайық. Мысалы, Бразилия және АҚШ. Екі мемлекет те бидай және кофе өндіреді, бірақ әртүрлі экономикалық тиімділікпен. АҚШ пен Бразилияның өндіріс мүмкіншілігінің қисығы 88-суретте көрсетілген.
Өңдіріс мүмкіншілігінің қисығы / кофе және бидай/. Өндіріс мүмкіншілігінің қисығы ретінде көрсетілу себебі өндіріс шығыны тұрақты. Өңдіріс шығындарының айырмашылығы АҚШ үшін 1 W = 1 С, Бразилия үшін 1 W = 2 С.
Шығындар айырмашылығы. АҚШ пен Бразилияның өндіріс мүмкіншілігінің қисығы әр түрлі. Олар ресурстар мен техникалық прогресс деңгейінің әр түрлілігіне байланысты. Басқа сөзбен айтқанда 2 мемлекетте бидай мен кофенің өндіріс шығындары әр түрлі.
88-суретте АҚШ толық жұмыс күшін пайдаланып және кофе өндіру көлемін 30 т төмеңдету арқьшы қосымша 30 т бидай өндіре алады. Басқаша айтқанда өндіріс мүмкіншілігінің қисығы — 1, яғни 1 т кофе = 1 т бидай, яғни АҚШ кофе өндіруге жұмсаған ресурстарды пайдаланып қосымша бидай өндіре алады. Бұл айырбастан АҚШ-тың өндіріс мүмкіншілігі артады. Ал
88-су-ретте Бразилияның өңдіріс мүмкіншілігінің қисығы айырбас пен шығынның басқаша жағын көрсетеді. Бразилия қосымша 10 т бидай алу үшін 20 т кофе өңдіруден бас тартуы мүмкін. Сонымен оның өндіріс мүм-кіншілігінің қисығы — 1 т бидай = 2 т кофе.
Өзін-өзі қамтамасыз ету. Егер АҚШ пен Бразилия экономикасы жабық және өз қажетін қамтамасыз ететін болса, онда әр мемлекет өңдірістің белгілі бір құрылымын таңдауы керек. А нүктесі АҚШ үшін қолайлы деп алайық. Оңгайлы өңціріс құрылымы (18 т бңцай және 12 т кофе) нарықтық экономика тетігінің әсерімен қалыптасады.
Бразилияның өндіріс құрылымының оңтайлылығы (8 т бидай, 4 т кофе)
88-суретгің В нүктесінде көрсетілген. Бұларды төмендегі кестенің
1-бағаныңда көруге болады.
Салыстырмалы артықшылыққа байланысты мамаңдану.
Шығындар арақатынасы әртүрлі болған жағдайда АҚІІІ және Бразилияның қандай тауар өндіруге мамаңдануы керек екендігін салыстырмалы артықшылықтар принципі бойынша табуға болады. Жалпы өнім көлемі жоғары болуы үшін тауар өндіретін мемлекеттің шығындары төмен болуы қажет. Осындай жағдайда салыстырмалы артықшылық принципі мүмкін болады. Мысалы, АҚШ-тың бидай өңдіру шығыны төмен. Ол дегеніміз, АҚШ қо-сымша 1 тонна бидай өндіру үшін кофе өңдіруден бас тартуы керек. Ал Бразилия 1 тонна бидай шығару үшін 2 тонна кофе өңдіруден бас тартуы керек. Сонымен, салыстырмалы артықшылықтар принципі бойынша АҚШ бидай өндіруге мамандануы керек. Егер бидай АҚШ-та емес, Бразилияда шығарылса, онда халықаралық экономика өз ресурстарын тиімсіз жұмсайды.
Кофе өңцірісінің шығындары Бразилияда төмен, демек Бразилия бидай өндірісінің 1/2 бөлігін қысқартып, қосымша 1 тонна кофе өндіре алады. Ал АҚШ 1 т кофе өндіру үшін 1 т бидай өңдіруден бас тартуы қажет. Бразилия салыстырмалы артықшылыққа ие болады, сондықтан ол кофе өндіруге мамандануы керек. Егер кофені Бразилия емес АҚШ шығарса, онда халықаралық экономика тағы да өз ресурстарын тиімсіз пайдаланады.
Шаруашылықты тиімді жүргізу — белгілі бір шектеулі ресурстарды қолданып неғүрлым көп жиынтық тауар көлемін шығару, яғни тауарды салыстырмалы артықшылығы бар мемлекет шығаруы. Біздің мысалда АҚШ бидайды, Бразилия кофені өндіргені дұрыс.
Кестенің 2-бағанасында салыстырмалы артықшылықтар принципі бойынша мамандану нәтижесінде бүкіл әлем шектеулі ресурс арқасында көп өнім шығара алатындығы көрсетілген. АҚШ бидай өндіруге толық маманданғанда 30 тонна өндіріп, кофені мүлде шығармайды. Ал Бразилия кофе өндіруге мамаңданғанда 20 т кофе өндіріп, бидай өңдірісін тоқтатады. Осыдан бүкіл халықаралық экспорт ұтады. Бидай 26 т орнына 30 т, ал кофе 16 т орнына
20 т өңдіріледі.
Сауда шарты. Бразилия мен АҚШ кофені де, бидайды да тұтынғысы келеді, осының нәтижесіңце сауда және айырбас қатынасы туындайды. Осы сауда шарты қандай болады? АҚШ пен Бразилия арасындағы сауда қатынасы қандай? АҚШ-та 1W=1C болғандықтан, олар езінің 1 т бидайына 1 т кофе алуы керек. Басқаша айырбас болса, АҚШ саудадан ештеңе ұтпайды. Басқаша айтқанда олар халықаралық нарықта өз бидайын өз жерінде сатқаннан гөрі кебірек бағаға сатуы тиіс. Осы сияқты Бразилияда 1W=2 С болғандықтан 1 т бидайды импорттап, 2 т аспайтын кофе көлемін экспортгауы тиіс. Бразилия бидайды халықаралық нарықта өз еліндегі бидай бағасынан төмен бағаға сатып алуы тиіс. Басқа жағдайда ол халықаралық саудаға қатыспайды. Сонымен сауда шарты АҚШ үшін: 1W=1 C. Бразилия үшін 1W=2 C. Қай жерде халықаралық айырбас коэффициенті нақтырақ болады? Айырбас коэффициентіне сауда шарты арқылы халықаралық сауда пайдасы 2 мемлекетте қалай бөлінетіндігін анықтаймыз. Америкалықтар бидайдың 1 тоннасына 1 тоннадан көбірек кофе алғысы келеді. Бразилия 2 тонна кофе үшін 1 тоннадан көбірек бидай алғысы келеді. Айырбас коэффициенті осы екі тауарға деген халықаралық сұраныс пен ұсыныстың қатынасына байланысты. Егер кофенің жиынтық сұранысы ұсыныстан төмен, ал бидайға деген жиынтық сұранысы ұсыныстан көп болса, онда кофе бағасы төмен, ал бидай бағасы жоғары болады. Онда айырбас коэффициенті шамамен 1W=2 С. Бұл жағдай Бразилия үшін пайдалы, ал егер жиынтық сұраныс пен ұсыныстың осы тауарларға керісінше болса, онда айырбас коэффициенті жуық шамамен алғанда lW^l С. Бұл жағдайда саудада Бразилия ұтылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
