Оқулық Алматы 2011 Пікір жазғандар: Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С. Тебегенов

Ол журанлист ретінде газеттерге репортаждар жазып отырған. Сент-Экзюпери ғарыш пен кеңістіктің әдемілігін шебер суреттеп, бүкіл жер шары мен адамзаттың, әсіресе бала­лардың өмірі үшін өзін жауапты сезінеді. Ол кейбір шығармаларында үлкендер мен балалар­дың қарым-қатынасы туралы жазған. 1944 жылы фашистік басқыншылардан Франция жерін босатуға үш ай қалғанда, кезекті жорықтан Антуан де Сент-Экзюперидің ұшағы базаға оралмайды.

Соғыстан кейінгі француз поэзиясы Луй Арагон, Поль Элюар, Эжен Гильвик, Рене Шар, Пьер Эмманюель, Жак Превер сынды көптеген жарқын есімдермен байи түседі. Бұл ұрпақтың басты ерекшелігі ретінде олардың шығармаларының нақты тарихи жағдайлармен және өзекті мәселелермен байланысты болғанын айтуға болады. Аталған ақындарының басым көпшілігі әдебиеттегі өз бастауларын сюрреализм арнасынан алған. Оған мысал ретінде Арагон мен Элюар, Шар мен Преверді айтуға болады. Поль Элюардың (1895-1952) «Саяси өлеңдер» (1948) атты жинағына енген өлеңдерінен әлемде жақсылық орнату идеясы көрінеді. Элюар­дың «Мораль сабақтары» (1949) деген поэтикалық циклі жақсылық пен жаман­дықтың, өлім мен өмірдің диалогы ретінде құрылған.

Соғыстан кейінгі жылдарда орын алған жағдайлар салыстырмалы түрде жазылған шығармалардың бірі ретінде Жан Пьер Шаброльдің (1925-2001) «Соңғы патрон» (1953) атты романын ерекше атап өтсе болады.

«Жаңа роман» жасаушылар «жаңа реализм» жасады. Роб-Грийе үшін шындықтың негізі мәтін болған. Натали Саррот өз психологиясына сай жан дүниенің жасырын қозғалы­сы «тропизмдер» мен қолға ілінбейтін жаңа дүниелерді іздеді. «Неороманис­тердің» мәтінмен және романдық үлгілермен жасаған күрделі ойындары оларды оқырмандардың кең шеңбе­рі­нен алыстатты. Уақыт көрсеткендей өмір тұрақты­лы­ғына «сандырақ театр» мен «антидрама» классигі Эжен Ионесконың тосын пікірі ие болады. Күлкі шебері өз сатирасының көмегімен адамды қармап алған жалғыздық пен күйзелісісті, қорқынышты жеңуге шықырады. Зиялы оқырмандарды өзіне тартып, көпшілік оқырмандарға арналған жал­пы әдебиет қана өміршеңдігін сақтап қала алды. Ел арасында кеңінен таралып, үлкен сұранысқа ие болған шығармаларды дүниеге әкелген француз жазушыла­рының ішінде Анри Труайя («Эгель­тердің отбасы», 1965-1967 ж. топтама), Морис Дрюон («Қарғыс алған патшалар», 1955-1960 атты тарихи романдар топтамасы), Француаза Саган («Капитуляция туралы дабыл» 1965, «Суық судағы болма­шы күн», 1969 романдары), Ромен Гари және басқа да бір қатар жоғары деңгейдегі беллетристер болған. Осы шығарма­лар­дың барлығы да стильдің айқындығы, сюжетінің маңыздылығы арқылы ерекшеленіп, онда ұрпақтар мен отбасы мүшелері және бір-біріне ғашық жан­дар­дың арасында өрбіген қарым-қатынастар суреттелген.

60 жылдары адамдардың жай-күйі мен әлеуметтік-психологиялық жағдай­лар Кристин Рошфордың «Ғасыр немерелері» (1961), Жорж Перектің «Бұйым­дар» (1965), Симон де Бовуардың «Керемет суреттер» (1966), Жан Луй Кюртис­тің «Жас жұбайлар» (1967) кітабы мен Эльза Триольдің «Ай саябағы» (1959), «Несиеге берілген райхан гүлі» деген екі бөлімді «Нейлон ғасыры» трилогия­сында суреттеледі.

ХХ ғасырдың екінші жартысындағы француз прозасында ХІХ ғасырдың классикалық реализмінің дәстүрлері өмір сүруін жалғастыра береді. Олар адамдардың қазіргі замандағы орны мен ролін, оның ерекшеліктеріне мән беруге арналады. ХХ ғасырда өмір сүрген Роберт Мерль, Эрве Базен, Жюльен Грин, Бернар Клавель, Франсуа Нурисье, Жозе Кабанис секілді француз жазу­шыла­рының шығармашылықтарында классик жазушылардың дәстүрлері­мен байланыс сақталған. Осы дәуірге жататын атақты ақын-жазушылардың қата­рына ағылшын, француз тілдерінде жазып, Гонкуровтық сыйлыққа ие болған Ромен Гари (1914-1980), «аб­сурд театры» мен «антидраманы» дүниеге әкелген Эжен Ионесконы (1912-1994), франко-ирлан­дық драматург, романист, бірнеше өлеңдер мен әңгімелердің авторы Сэмюел Беккетті (1906-1989), «жаңа романның» негізін салған теоретик Ален Роб-Грийені (1922), «француз тілінің сиқыршысы» атанған Натали Саррот (1900-1999) пен «жаңа романды» құрған жазу­шылардан кейінгі буынға жататын Жан Марри Гюстав Леклезионы (1940), қазіргі француз әдебиетінің классигі атанған Патрик Модианоны (1945) жатқызуға болады.
Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар

1. 
   1910-1945 жылдардағы ақын-жазушылардың шығармашылығындағы басты тақырып.
   
2. 
   Франция мен Ресей жазушыларының ортақтығы
   
3. 
   Франция әдебиетінің кезеңдері.
   
4. 
   Соғыстан кейін пайда болған «жаңа реализм» туралы не айта аласыз?
   
5. 
   60-жылдардағы трилогиялар.
   

Б. Шоу Ирландия астанасы Дублинде дүниеге келеді. Оның ата-анасы кедей дворяндық ортадан шыққан. Әкесінің жұмысы алға баспағандықтан, шешесі музыкадан дәріс беру арқы­лы отбасын асырайды. Шоу 1879-1883 жылдары «Жетілмеу», «Қисынсыз неке», «Әртістер­дің махаббаты», «Кэшель Байронның кәсібі» және «Жалғыз социалист» атты романдарын жазады. Шоу адам өміріндегі еңбектің орны туралы жазып, қанаушылықты айыптап, социализм мәселелеріне көңіл бөлсе де, оның жоғарыда аталған еңбектері ешқандай табыс әкелмейді.

Нағыз жаңашыл ретінде Шоу өзін драма саласында көрсете алған. «Ибсенизм квинтэссенциясы» (1891) атты еңбегі жазушының үндеухатына айналады. Шоу әйел теңдігі, отбасы тәрбиесі және қоғамдық құрылыстың жетілмеуі сияқты сол заманында орын алған түрлі мәселелерге аса назар аударады.

20-30 жылдары «Әулиеі Ионна» (1923), «Алма жегілген арба» (1929), «Ащы шындық» (1931) атты пьесалар жарыққа шығады. 1925 ж. Шоу әдебиет саласындағы Нобель сыйлы­ғы­ның лауреаты атанады. 1929 ж. «саяси экстраваганция» деген атқа ие болған «Алма жегілген арба» атты өткір саяси памфлеті жазылады. Мұнда ол өз елінде болып жатқан саяси жағдай­лар мен оның болашағы туралы сөз қозғап, буржуазиялық демократияны әшкере­лейді. Бұл пьесада Англияның экономикалық және саяси өміріне АҚШ-тың араласуы туралы сөз болады. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде фашизмге қарсы болған Б.Шоу ұлт­шыл­дық­пен күресуге шақырады. Жазушы Кеңес үкіметі жеңіске жеткеннен кейін Кеңес үкіметінің «әлемнің рухани орталығына» айналатынына сенген.

Жаңа замандағы адамзат баласының әлі де болса кемелдіктен алыстығы жайлы ой Уэллстің басқа шығармаларында көрініс табады. Сондықтан көпте­ген ғылыми жаңалықтар сәтсіздікке ұшырайды («Құдайлардың тағамы»). Әйтсе де ХХ ғасырдаға ғылыми фантастикаға Уэллстің қосқан үлесі ұшан теңіз.

Голсуорси заң қызметкерлерінің отбасында дүниеге келген. Оның анасы халықаралық төрешінің қызы болған. Сондықтан да ата-ана ұлдарының заңгер болуын армандаған.

Бірінші дүниежүзілік соғыс басталысымен жазушының шығармашылығына соғысқа қарсы бағытталған тақырыптар ене бастайды. Оның зардаптарынан адамдардың басына түскен қайғы-қасіреттері туралы жазылған шығармалардың мазмұны жазушының адамгер­шілік құндылықтары арқылы анықталады.

Голсуорсидің Форсайттар әулетінің ұрпақтары, олрадың 1886-1926 жылдар аралығын­да­ғы қырық жылғы тарихы мен олардың өмірі, әдет-ғұрпы мен адамгершілік қағидалары туралы жазылған «Форсайттар туралы сага» деп аталатын романы жазушының ең жоғарғы шы­ғар­машылық жетістігі болып табылады. Романда англо-прустық соғыс, Виктория хан­шайымының өлімі, бірінші дүниежүзілік соғыс, 1926 ж. көтеріліс сынды сол дәуірдегі маңыз­ды оқиғалар көрініс тапқан. Форсайттық топтама екі трилогиядан құралған. «Форсайттар туралы сага» атты алғашқы трилогиясы «Меншік иесі» (1906), «Ілгекте» (1920), «Жалға беріледі» (1921) атты романдар мен «Форсайттың соңғы жазы» (1918) және «Серпіліс» (1920) атты интерлюдиядан тұрса, «Осы күнгі комедия» атты екінші трилогиясы «Ақ маймыл» (1924), «Күміс қасық» (1926), «Аққулар әні» (1928) романдары мен «Идиллия» (1927), «Кездесулер» (1927) атты екі интерлюдияны қамтиды.

1932 жылдың қараша айында Голсуорсиге Нобель сыйлығының берілгені туралы хабар келеді. Сол уақытта жазушы қатты сырқаттанып, ауыр халде болатын. Жазушы дәстүр бойынша сыйлықты тапсыру салтанатында айтатын сөзін дайындай бастайды, бірақ желтоқсанға белгіленген салтанатты рәсімге қатыса алмайды.

Джеймс Джойс⁴⁶ (1882-1941) – модернизмнің атасы, модернизм энциклопе­дия­сы деп танылып, жазушыға әлемдік даңқ алып келген «Улисс» романының авторы. ХХ ғасырда Дж. Джойс өзінің «Улисс» атты шығармасында өзі шығарған көркем бейнелеудің жаңа прин­цип­терін пайдалана отырып, тұрмыс­тың әмбебаптылығын және адам мен әлемнің үлгісін жаса­ды. Джойс өзінің тәжірбиесінде адамның соқыр сезіміне терең үңіле отырып, «ойлау ағымының» көмегіне жүгінеді. Ол дәстүрлі классикалық роман құрылымынан бас тартып, жаңаша мазмұндау тәсілін құрады. Экспозиция мен бірізді дамитын сюжет, портрет пен суреттеуден Джойс бас тартады. Ол өзінің мақсаты ретінде тұрмыстың негізгі заңдарын жан-жақты суреттеп, адамның табиғатына тән инстинкт, құмарлық және ниет сияқты қасиеттерін толық көрсетеді. «Улисс» романында кеңістік – Дублин, ал уақыт ұзақтығы – таңертеңгі сегізден түңгі үшке дейінгі аралық. Роман «Телемахида», «Уллистің саяхаты», «Қайта оралу» атты үш бөлікке бөлінетін 18 эпизодтан тұрады. Джойс роман­ның қолжазбасында әрбір эпизодқа атау берген.

Джойс Ирландия астанасы Дублинде дүниеге келген. Мұнда оның балалық және жастық шағы өтеді. Осы кезде Ирландия өзінің тәуелсіздігі үшін Англиямен күрес жүргізеді. Джойс Ибсен мен Гауптман драматургиясына, Метерлинктің театрына, Вер­лен­нің поэзиясы­на асқан қызығушылық танытады.

Джойс әр түрлі жанрдағы шығармаларды дүниеге әкелген. Ол өлеңдер («Камералық әуен», 1907; «Әзіл үшін берілген пенни», 1939), әңгімелер («Дублиндіктер», 1914), романдар («Жас кездегі суретшінің портреті» 1916; «Улисс» 1922) мен пьесалар («Ас беру» 1939, «Қуғындалушылар» 1918) жазған. Джойс ХХ ғ. алғашқы онжылдығында жазған мақалала­рын­да театр мен драматургия, өнер мен өмірдің арақатынасы және «әдебиет» пен «өнер» ұғымдары жайлы жазады. Бұл мақалалардан («Ибсеннің жаңа драмасы» 1901, «Жиын күні» 1901, «Каталина» 1903, «Оскар Уайлд: Саломей ақыны» 1909) жазушының өмірлік ұстанымы мен эстетикалық көзқарастары туралы білуге болады.

Джойс роман құрылымының дәстүрлі түсінігінен бас тартып, ХХ ғасырдағы әдебиет тарихында әрқашан баяндаудың жаңа түрін іздеуші жазушы ретінде қалады.

Вулф Лондондағы әйгілі әдебиеттанушы Лесли Стивеннің отбасында дүниеге келген. Әкесі – орнықты, жеке көзқарастағы, өте ақылды адам, оған қоса сол кездегі «18 ғасырдағы ағылшындықтардың ойлау тарихы» және атақты «ұлттық өмірбаяндар сөздігі» атты кітаптардың авторы. Вулфтің өмірінде оның суретші апасы Ванесса үлкен маңыздылыққа ие болды.

Вулфтың алғашқы басылымдары ХХ ғасырдың басында жарық көреді. Мысал ретінде 1904 жылы «Гардиан» газетінде пайда болған рецензияларын айтсақ болады. Келесі жылы оның әдеби сындары «Таймс» газетінің әдеби бөлімінде шыға бастайды. Ол 30 жылдан астам уақыт бойы бұл газеттің рецензенті ретінде қызымет етіп, көптеген жаңадан шыққан әдеби шығарма­ларға сын жазады. Сонымен қатар Вулф отбасындағы әйел мәселесіне де үлкен ден қойды. Әйел теңдігі оның көптеген мақалаларында, эсселері мен әңгімелерінде көрініс тапқан.

Жалпы Вулфтің шығармашылығы жаңа замандағы психология­лық прозаны байыта түсіп, оған жаңа дем берді. Оның шығармашылық мұрасы ХХ ғ. ағылшын әдебиетінің ажы­ра­мас бөлігіне айналды.

Лоуренске үлкен жетістік әкеліп, оның даңқын асқақтатқан «Ұлдары мен ашыналары» атты романы 1913 ж. басылып шығады. Кейін «Кемпірқосақ» (1915), «Ғашық әйелдер» (1920), «Жоғалған қыз» (1920), «Арона сырнайы» (1922), «Кенгуру» (1923), «Чаттерли ха­ным­­ның ашынасы» (1928) атты шығармалары пайда болады. Романдармен қатар оның әңгімелері мен повестері («Хризантемалар иісі», «Прусс офицері», «Англиям, менің Англиям»), өлеңдер жинағы («Махаббат жырлары», «Жаңа өлеңдер», «Құстар, аңдар және гүлдер», «Италия кештері») мен очерктері («Италиядағы ымырт»), «Американың класси­калық әдебиеті туралы очерктер» атты кітабы мен «Психоанализ және санадан тыс нәрсе» атты еңбегі жарыққа шыққан.

Лоуренстің соңғы шығармаларының біріне «Чаттерли ханымның ашынасы» атты романы жатады. Автор мұнда «жаңа діннің» қолдаушысы ретінде суреттеледі. Жазушының шығармашылық жолын тәмамдаушы бұл роман оның кейінгі және алдыңғы романдарының синтезі болып табылады. Автордың түпкі ойы бойынша «Чаттерли ханымның ашынасы» атты романы көптен күткен махаббаттың адам сезімдерінің ең ұлысы ретінде әлемде үстем­дік құруы тиіс болатын. Жазушының бұл романының басылы­мына рұқсат берілмеді. Тек 60 жылдары «Пингвин» баспасы Лоуренстің бұл кітабын арзан бағада басқандығынан, оларды порнографиялық кітапты басып шығарды деп айыпталып, сотқа тартылған. Бірақ қазылар алқасы бұл айыпты жоққа шығарып, кейін «Чаттерли ханымның ашынасы» кітабы халық арасында кең тарайды. Енді «Пингвин» баспасынан шығатын Лоуренс кітаптарының сыртында жазушының өзі, яғни алаулаған оттың үстінде қанатын кең жайған феникс құсы бейнеленеді. Аңыз бойынша, феникс күлден қайта пайда болған деседі. Бұл автордың өртеніп, қайта тірілгендігінің белгісі болса керек. Бұл таңба Лоуренс шығармашы­лығының символына айналып үлгерді.

Томас Стернз Элиот (1888 -1965) модернисттік поэзияның шебері ретінде танылған. Ол тек ақын ретінде ғана емес, сонымен қатар драматург, әдеби сыншы, мәдениет тарих­шысы ретінде де танымал. Элиот ХХ ғ. қайғылы қасіретке толы жағдайдың өзінде адам­гер­шілік құндылықтарды уағыздап, соғысты басынан кешірген адамның ішкі сезімін қағаз бетіне түсіріп, «құдайсыз» әлемге аяқ басқан адамның мұң-мұқтажын, қайғы-қасіретін жеткі­зе білген. Элиот шығармашылығында қозғалған өзекті мәселелер ретінде тіршілік қасіреті мен рухани азғындалуды айтсақ болады. Бұлар адамгершілікке қарсы өркениеттің салда­рынан болады. Оның поэзиясындағы негізгі образдар – «құнарсыз жер» мен «жүрексіз» адам.

Элиот АҚШ-та, Сент-Луис қаласында ауқатты отбасында дүниеге келген. Ол кішкентай кезінен бастап қатаң пуритандық тәрбие алып өседі. Гарворд университетінде әдебиетті, тарих пен философияны оқиды. 1914 ж. Еуропаға қоныс аударады. Элиот Лондонда тоқтап, мәңгі Англияда қалады.

Ұлыбритания өмірінде және ағылшын әдебиетінің дамуында ерекше тарихи кезең болған Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Британия империясы саяси жүйе ретінде өмір сүруін тоқтатады. Үндістан (1947), Бирма және Цейлон (1948) өз тәуелсіздіктеріне қол жеткізеді. Мысырға билік жүргізу әрекеті де сәтсіз аяқаталып, 1956 жылы Суэц каналынан да айырылады. 1960 жылдың өзінде-ақ он жеті африкалық мемлекет өз тәуелсіздігін алады.

Соғыстан кейін елде көптеген демократиялық өзгерістер орын алады. 50-60 жылдардағы әлеуметтік реформалар лейбористтер мен консерваторлар тарапы­нан да қолдау табады. Елде орын алған жағдайлар әдебиетке де өз әсерін тигізбей қоймады. Дэсмонд Стюарттың («Шөпте жатқан қабылан», 1953; «Жарамсыз ағылшын­дық» 1955; «Рөлдердің ауысуы» три­ло­гиясы, 1965-1968), Базил Дейвидсонның («Өзен табалдырығы», 1957); Джмейс Олдриттің («Шөл даланың батырлары», 1954) жаңа романдары дүниеге келеді. Онда отар елдерде орын алған оқиғалар суреттеледі. Шығарамларда шынайы атаулармен қатар Африка мен Шығыс Араб елдерін білдіретін Бахрас, Дельмин, Мидня сияқты ойдан құрастырылған геогра­фия­лық атаулар да кездеседі. Латын Америкасы, Үндіқытай, Африка және Араб елдерінде орын алған отаршылдыққа қарсы күрестер бейнеленеді.

Жазушылар елде және әлемде болып жатқан оқиғалар туралы түрлі пікірде болады. Грэм Гриннің романдарында жаңа заманның өзекті мәселелері сөз болса, Уильям Голдинг, Аэрис Мердок, Мюриель Спарктың шығармаларында экзистенциалисттік ойлар келтіріледі.

Соғыстан кейінгі жылдары Джон Пристлидің (1894-1984) «Мейірім­ді жолдастар» (1929) романы және «Қауіпті бетбұрыс» (1932) атты пьесасы үлкен жетістікке ие болады. Пристли­дің Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жазған («Сенбі күнгі жарық», «Гретлидегі қараңғы­лық») романдары мен радиохабарла­рында ағылшындықтарды фашизмге қарсы күреске ш­ақы­­рады. Пристли өзінің «Ресейге саяхат» (1946) атты еңбегінде Кеңес Үкіметінің фашизмді жеңуге қосқан үлесі туралы айтады.

Пристли соғыс жылдарында өзінің радикалды демократиялық көзқараста­ры­нан бас тартқанымен, оның 60-70 жылдардағы шығармашылығында шынайы реализм принциптері үстемдікке ие бола бастайды.

Джордан Оруэллдің (1803-1950) соғыстан кейін жарық көрген «Мал қора» (1949) атты роман­да­рынан автордың сатиралық шеберлілігі айқын көрінеді

Энтони Берджесс (1917-1993) Оруэллдің дәстүрін жалғастырушы болып табылады. Бұл жазушыларды тоталитаризмді әшкерелеу мен болашақтағы «Жаңа тіл» мәселесі жақындата түседі. Берджесс тек жазушы ретінде ғана емес, сонымен қатар музыкант, сценарист, лин­гвист әрі аудармашы ретінде танымал болған. Оның романдарының модификациялық жанр­лары көп түрлі («Әсерлі отбасы» болашақ жайлы фантастикалық романы, 1962; «Наполеон симфония­сы» атты тарихи романы, 1974; «MF» құрылымдық романы, 1971 және т.б.). Берд­жесс шығармаларында зұлымдық пен жамандық адам мен әлемнің «бөлінбес бөлшегі» ре­тінде қарастырылады.

ХХ ғасырдағы Ұлыбритания әдебиетінің дамуына Ивлин Во (1903-1966), Джон Осборн (1929-1994), Кингсли Эмис (1922 жылы туылған), Джон Уэйн (1925-1994), Джон Брейн (1922-1986), Сид Чаплин (1906-1986) сынды жазушылар өз үлестерін қосады. ХХ ғасырдағы ағылшын әдебиетінің ұлттық дәстүрлерінде эпостық топтамалар пайда болады. Оған мысал ретінде Чарл Сноудың (1905-1980) «Бейтаныс және ағайындылар», Джек Линдсейдің (1900-1990) «Британ жолы», нтони Поуэлдің (1905 жылы туылған) «Заман әуені» атты эпостық топтамаларын келтіруге болады.

ХХ ғасырдың соңғы ширегінде ағылшын әдебиетінде постмодернизм ағымы пайда бола бастайды. Бұл ағымның пайда боуы туралы зерттеушілер түрлі көзқараста. Постмодернизм «дәуірдің рухын» көрсететін әдеби бағыт ретінде ХХ ғасырдың соңына қарай Питер Акрой (1949) Джулиан Барис (1946), Дэвид Лодж (1935), Анджела Картер (1940-1992), Антоний Байет, Грэм Свифт, Мартин Эмис сынды жазушылардың шығармаларында көрініс табады.
Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар

1. 
   Дүниежүзілік соғыстардың Ұлыбритания әдебиетіне әсері.
   
2. 
   ХІХ ғасырдың аяғында әдебиетке қадам жасаған ақын-жазушылар.
   
3. 
   Гернард Шоудың шығармашылығы.
   
4. 
   Джеймс Джойстың «Улисс» атты шығармасы.
   
5. 
   Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Ұлыбритания әдебиеті.
   

«Туған елдің әдебиеті» деген ұғым «Туған ел» журналының редакторлары Фридрих Линхард пен Адольф Бартельсонның мақаласында алғаш рет қолданылады. Олар өздерінің мақалаларында жазушыларды үлкен қалалардан кетіп, ауылды жерлерге баруға шақырады. Беллетрист Людвич Гангховер мен Родольф Герцог өз шығармаларында оқырмандарға нағыз ауыл өмірінің тыныс-тіршілігін баяндап береді. Осы бағыттың жақтаушысы Густав Френсен өзінің 1901 жылғы «Иерн Ульф» атты романы арқылы елеулі жетістікке жетеді. Бұл романда қалаға келген шаруа отбасынан шыққан жасөспірімнің басынан өткен шытырман оқиғалары әңгіме болады.

Клара Фибихтың «Өз анамның ұлы» (1906) атты романында Рейн облысындағы ауыл­дық өмір мен ондағы әдет-ғұрыптар суреттелген. Людвиг Томның «Андрес Фест» (1905), «Бой­­дақ» (1911), «Дөрекі» (1922) атты романдарында баварлық шаруалардың ұжымдық портреті шебер суреттел­ген. Онда жазушы кейіпкерлердің қайраттылығы мен қыңырлығын, дүниеқо­ңыз­дығы мен байлыққа деген құштарлығын көрсеткен. Аталған авторлардың ешқайсысы күнделікті тіршілікті суреттеуден асып шыға алмады. Олар жеке тұлғаның қасиеттері мен даралығын ескерместен ұлттық батырдың бейнесін құруға ұмтылады. Әлеуметтік-философиялық тұрғыда ойлануға олардың батылдары жетпеді.

Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін соғыс экспрессионизм бағыты белең ала бастайды. Экспрессионистердің негізгі эстетикалық ұстанымы шындыққа еліктемей, оған деген ашуды білдіру болды. Әдебиет саласында эксперссионизм лирикалық кейіпкердің күйзеліс кезіндегі көңіл-күйін жеткізуге тырысқан ақындар тарапынан қолдау көреді. Экспрессионизмге жақын драматургтер мен суретшілер өнерде де, өмірде де бүлік шығаруға жандары құмар болған. Олардың шығармаларында буржуазиялық шындық карикатурамен беріліп, олар өздерінің ойын жанжалға толы тәсілдермен жеткізудің жолдарын іздеді.

Әдебиет саласына соғыс пен төңкерісті бастарынан кешірген Эрих Мария Ремарк, Людвиг Ренн, Бертольд Брехт, Бернгард Келлерман, Арнольд Цвейк сынды ақын-жазушылар келе бастайды. Әдеби бағыттар мен жанрларда да біршама өзгерістер байқалады. Соғыстан кейінгі жылдары жазушылар өздерінің бастарынан кешкен оқиғаларды дәл әрі анық сурет­тейді. Реалисттік роман жанрлардың арасында айтарлықтай басымдылыққа ие болады.