Сабақтың мақсаты: Білімділік: Алюминий элементінің периодтық жүйедегі орнын

Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектебі» КММ

Ашық сабақ

Тақырыбы: Алюминий

Сыныбы: 9 сынып

Өткізген: Шаяхметова А.

табиғатта кездесуі , алынуы, физикалық , химиялық қасиеттерін , қолданылуын ,

қосылыстары туралы мəліметтерді меңгерту .

Дамытушылық: Оқушылардың пəнге қызығушылығын, дүниетанымын,

екідайлы элементтер жайлы алған білімді одан əрі дамыту.

Тəрбиелілік : Топтарға бөліну арқылы шығармашылық жұмысты қалыптастыру.

Алюминийдің тұрмыста қолданылуын , алюминий құймаларының құрамымен та -ныстыру , өмірдегі маңызын түсіндіру .

Сабақ типі: Аралас. Жаңа білімді хабарлау .

Сабақтың өтілу əдісі : топтық, сұрақ - жауап

Қолданылатын көрнекіліктер: электронды оқулықтар, периодтық жүйе, ке стелер , алюминий қосылыстарының жиынтығы, бағалау парағы.

Сабақ барысы:

1. 
   «Қызығушылықты ояту». Үй-жұмысын тексеру.
   

1. 
   Кермек сулар дегеніміз ? (құрамында гидрокарбонаттар хлорид, сульфаттар
   

2. 
   Кальцийдің физикалық қасиеттері ( Кальций күмістей жылтыраған ақ түстес
   

3. 
   Кальций қосылыстарда қандай қасиет көрсетеді? ( күшті тотықсыздандырғыш).
   

1. 
   Мына өзгерістерді жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар.
   

34 г натрий мен натрий оксиді қоспасын сумен әрекеттендіргенде 5,58 л сутегі бөлінген болса қоспа құрамындағы натрий мен натрий оксидінің массалық үлесін есепте.

1. Ең қатты металл

А) темір Б) хром В) мырыш

2. Хромның никельмен құймасы

А) дихром Б) нихром В) метахромиттер

3. Жер қыртысындағы хромның мөлшері

А) 0.03% Б) 0.06% В)0.3%

4. Хромның бай кен орны

А) Жезқазған Б)Ақтөбе В)Қарағанды

5. Пирофорлы қара ұнтақ

А) Cr₂O₃ Б) CrCI₃ В) CrO₃

6.Қиын балқитын күңгірт-жасыл хром оксиді

А) Cr₂O₃ Б) CrО В) CrO₃

7. Хромды ашқан химик

А)Д.Менделеев Б) Л.Воклен В)Ф.Гарбер

8. Хром қышқылының тұздары қалай аталады?

А)Хром қышқылдары Б)Дихром В)Хроматтар

9. Дихроматтың түсі

А)Қызыл,сары Б)Көгілдір,сары В)Ақшыл көк

10. Хром қай топта орналасқан элемент?

А) VIII Б) VII В)VI

Есте сақтау тестісі

р/с	Химиялық формула	Есте сақта, тап
1	CaCO3 * MgCO3.
2	Fe2 О3
3	K2CrO4
4	CuSO4 * 5 Н2O
5	ZnS

«Ұлы есімдер» ойыны

1.Кальцийді кім ашты? (1808ж ағылшын ғалымы Дэви)

2.Крокоит  минералының құрамынан алынған металл хромды ашқан француз химигі кім?

(Хромды 1797 ж. француз химигі Л.Н. Воклен  крокоит  минералының құрамынан ашқан.)

3.Геология мен металлургияның негізін салған зерттеуші кім? (Георгий Агрикола)

4. Металдардың белсенділік қатарын жасаған ғалым ? (Н. Н. Бекетов)

II. « Мағынаны ашу ». Жаңа сабақ

Тақтада бір элементтің атом құрылысы берілген , ойланып бұл қай элемент

екенін табыңдар? + 13 AІ ) ) )

2 8 3

сыртқы қабатында 3 электрон болғандықтан , ол қосылыстарда тұрақты +3 тотығу

дəрежесін көрсетеді.

III топшаның ішінде ядро заряды жоғарлаған сайын атомның иондану

энергиясы төмендеп, элементтің металдық қасиеттері артады. Алюминий металл , оның оксиді мен гидроксидтері екідайлы қасиет көрсетеді.

(Алюминий атомының электрондық жəне графиктік формуласын оқушы

тақтаға жазып түсіндіреді.)

Қалыпты жағдайда III топша элементтерінің барлығында бір дара р элек -трондары болады. Сондықтан ол химиялық қосылыстарда бір валентті болуы

мүмкін. Ал қозған күйде сыртқы қабаттың S- ұяшығындағы жұп электрондардың

біреуі көршілес р-ұяшығына көшуінің нəтижесінде 3 дара электрондар түзіледі

де , элементтің қосылысындағы валенттігі 3-ке тең.

Алюминийдің табиғатта кездесуі.

Алюминий латынның « алюмин» ашудас деген мағына береді . Табиғатта

ең кең тараған элемент. Табиғатта таралу жөнінен үшінші орында, ал металдық

негізінде бірінші орында. Жер қыртысындағы массасы 8,8%. Алюминийдің

маңызды қосылыстарына алюмосиликаттар , боксит , корунд , криолит.

Алюмосиликаттар Боксит Корунд

Al₂O₃*nH₂O Al₂O₃ –

Al₂O₃-30-60% мөлдір крис талдар

Каолинит Нефелин

Al₂O₃*2SiO₂*2H₂O Na₂O*Al₂O₃*2SiO₂

Ортоклаз немесе дала шпаты Криолиттер

K₂O*Al₂O₃*6SiO₂ Al F₃*3NaF

Na3[AlF6]

Алюмосиликаттар дегеніміз – құрамында Al, Si, O₂, сілтілік жер металдарының оксидтері арқылы түзілетін тұздар . Бокситтер-негізінен гидратталған AІ₂O₃ жəне қызыл түс беретін Fe₂O₃ тұратын тау жынысы. Боксит -тен алюминий алады . Қазақстанда бокситтердің белгілі кен орындары бар, олар Қостанай жəне Ақтөбе облыстарында орналасқан . Корунд – құрамында Al₂O₃ бар өте қатты минерал.

Криолит-жасанды жолмен дайындалады , алюминий металлургиясында

қолданады .

- Оқушыларға топтар бойынша тапсырмалар беру .

І топ : Алыну жолы

ІІ топ : Физикалық қасиеті.

ІІІ топ : Химиялық қасиеті.

ІV топ : Қолданылуы.

І топ : Алыну жолдары: а) зертханада алу. Алюминииді неміс химигі Фридрих Велер 1827 жылы алю миний хлоридіне ауа қатысынсыз сілтілік калий , натрий металдарын қосып , қыздыру арқылы алюминий алған.

AlCl3+3K t 3KCl+Al

в) Өнеркəсіпте алу жолы.

а) Аl₂O₃ электролиздеу арқылы металл Аl – ді алуда 1880 жылы американ

инженер -химигі Чарлз Холл, француз химигі Полл Эру криолитте балқыған

Al₂O₃ (t=1000^oC) электролиздеу арқылы алған.

в) Бокситтен глинозем алу, глиноземнен Аl алу, электрохимиялық əдіс

арқылы.

Жылу өткізгіштігі Жеңіл, Sn-қатты,

Cu – төмен ρ=2.7 гр /см3 Fe-3 есе жеңіл

Cu- жұмсақ

электр тогын өткізеді

(Ag,Cu) Аl күмістей ақ

Құйма оңай тұзеді созылғыш,

тапталғыш ,

tқ=2500^oC tб=660^oC майысқыш , иілгіш

III топ . Химиялық қасиеттері:

Алюминий белсенді металл . Электрокернеу қатарында Mg-ден кейін

орналасқан . Алюминий атомының сыртқы қабатында 3 электрон бар. Реакция

кезінде 3 е беріп, химиялық қосылыстарда +3 тотығу дəрежесін көрсетіп , күшті

тотықсыздандырғыш болады. Ал металдың беті ауадағы оттекпен жанасқанда ,

лезде тотығып , оксидті қабықшамен қапталады.Алюминий бетіндегі

қабықшаның қалыңдығы 0,00001 мм, ол өте берік,иілімді,созғанда бетке жабы-сып тұрады. Оксид қабықшасы ауада бұзылмайды,жемірілуге тұрақты .

«Химиялық қасиеттері » кестесі

4Al + 3O₂ t 2 Al₂O₃

2Al + 3Cl₂ t 2AlCl₃

2Al + 3S t Al₂S₃

2Al + 3N₂ t 2AlN₃

4Al +3C t Al₄C₃

2Al + 6 H₂O → 2Al ( OH )₃ + 3H₂

2Al + 6HCl → 2Al Cl₃ + 3H₂

2Al + 6NaOH + 6 H₂O t 2Na₃[ Al ( OH)₆ ] + H₂

Натридің гексагидроксо алюминаты

2Al + 3HgCl₂ 2AlCl₃ + 3Hg

Алюминий амальгамасы

8Al + 3Fe₃O₄ t 9Fe + 4Al₂O₃

Бұл əдіс металлотермия деп аталады
І V топ : Қолданылуы.

Алюминотермия

Тұрмыс бұйымдары , ыдыстар Жеңіл құймалар (дюралюмин,

магналий, силумин )

Болат пен шойын қаптауға

алитирлеуге. АЛЮМИНИЙ Ұшақ, жоғарғы

сапалы айналар

Автомобиль, авиация.

Электрөткізгіш сымдар, Күміс тəрізді бояулар

( кабельдер)

ІІІ. «Ой - толғаныс»

Графикалық диктант «Иә - жоқ»

1. Aлюминий табиғатта таралуы бойынша І орын алады ? (жоқ)

2. Aлюминий атомының сыртқы қабатында 3 электрон бар ( ия )

3. Aлюминий бір изотопы бар. ( ия )

4. Aлюминий сілтімен артық мөлшерде комплексті тұз түзеді ( ия )

5. Aлюминий құймалары өте ауыр ( жоқ)

1.Aлюминий белсенді металл ( ия )

2.Aлюминий ауада тотығып оксид қабығымен қапталады ( ия )

3.Aлюминий екідайлы металл ( ия )

4.Aлюминий қоры Қазақстанда кездеспейді? (жоқ)

5. A люминий ауыр металл ( жоқ)

1.Алюминотермия əдісін Н.Н. Бекетов ашты ( ия )

2. A люминий қосылыстарда І валентті ( жоқ)

3. A люминийге конц. салқын НNO3 əсер етеді.( жоқ)

4. Aлюминий тек қосылыс түрінде кездеседі ( ия )

5. A люминийдің қайнау температурасы 660оС тең ( ия )

1. Aлюминий қышқыл , сілтімен де əрекеттеседі? (ия )

2. Aлюминий электр тогын өткізбейді ( жоқ)

3. Aлюминийді бокситтен алады ( ия )

4. Aлюминий электрөткізгіштігі жөнінен І орында ( жоқ)

5. Aлюминий қосылысы зергерлік бұйымдар жасауда қолданылады ( ия )

Есептер мен жаттығулар орындау :

Есептер : Шешуі:

Бер: ω(AlCl3)-5% Шешуі:

m( ер -ді )=40 г AlCl3+NaOH=Na[Al(OH)4]+3NaCl

ω(NaOH)=0.2-20% m(AlCl3)=m(ер -ді )* ω=40*0.05=2 г

ρ=1.2 г/см3 υ (AlCl3)=m/M=2/133.5=0.015 моль

υ (NaOH)=4*υ (AlCl3)=0.06 моль

т-к: V( ер -ді NaOH)-? m(NaOH)= υ*M=0.06*40=2,4г

m(ер -ді NaOH)= m(NaOH)/ ω(NaOH)=2,4г/0,2=12г

V( ер -ді NaOH)=m/ ρ=12г/1,2 г/см3=10мл.

Үй тапсырмасы: §38 8,9 есеп , 5-6 жаттығу.

Тұрақты кермек суды қалай тұщытады ? (сода қосу )

CaH₂ ( кальций гидриді)

Уақытша кермек суды қандай əдіспен тұщытады ? (Суды кайнату немесе

сөндірілген ізбес қосу )

Кальцийдің жер қыртысындағы мөлшері қанша ? (3,6%)

Кальций қосылыстарын ата ( Мрамор - CaCO3; доломит -CaCO3 * MgCO3. Фос-форит - Ca3(PO4) апатит - Ca3(PO4)2 * CaF2 норвегия селитрасы немесе кальций нитраты Ca(NO3)2.)

• 
  ә) Zn →ZnCl₂ →Zn(OH)₂ K₂[Zn(OH)₄]