Сабақтың тақырыбы: Дүние жүзінің қара және түсті металлургиясы
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Конструкциялық материалдар кешенінің маңызы мен құрамы туралы білім беру, оның шаруашылықтағы маңызын анықтау.
Дамытушылық: Тақырыптық карталарды, сызба – нұсқа, статистикалық мәліметтер берілген кестелерді талдау біліктіліктерін қалыптастыру, кешен салаларының орналасуын түсіндіру.
Тәрбиелік: Ұқыптылыққа, ізденімпаздылыққа және туған табиғатын аялауға тәрбиелеу.
Қара металлургия - өндірістің басқа салаларымен, атап айтсақ тау – кен, көмір, энергетика, түсті металлургия және химия мен тығыз байланысты. Қазіргі кезде қара металлургия кәсіпорындарының кокстелетін көмір алаптарына, темір кен орындарына, теңіз порттарына жақын орналасуы басым болып отыр. АҚШ - тағы, Ресейдегі, Қытай мен Украинадағы, Германиядағы байырғы металлургия орталықтары алғашқы фактордың ықпалымен қалыптасқан. Шойын қорытудағы негізгі отын тас көмірден алынатын металлургиялық кокстың дүние жүзі өндірілуі көлемі жоғары. Оны өндіруден Қытай алдыңғы орында.
Тапсырма. Қалай ойлайсыңдар? (сұрақ жауап)
1.Қара металдар өндіру кезінде қандай экологиялық проблемалар пайда болады?
2. Қара металлургия саласы қандай салалармен тығыз байланыста?
3.Қазақстан Республикасында қандай қара металлургия кәсіпорындары бар? Олар қандай өнім шығарады?
Түсті металлургия - өндірісі кен құрамынан 70 – тен астам түсті металлдарды бөліп алады. Өнім көлемі жылына 20 млн т құрайды. Олардың арасында өндірілуі жағынан жетекші орын алатын алюминий болып табылады, ол түсті металлургия өнімдерінің жартысына жуығын құрайды. Өнеркәсіптің көптеген салаларында, құрылыста кеңінен қолданылады, “ақ” металды алудың технологиясы күрделі. Сондықтан өндірістің жеке сатылары әр түрлі елдерде, тіпті аймақтарда орналасады. Түсті металлургия саласын көбінесе авиация мен ракета техникасында, автомобиль жасауда, жеңіл конструкциялық материалдар өндіруде және басқа да көптеген шаруашылық салаларында көп қолданылады.
Қара металлургия саласының таралған аудандарын картадан көрсет
М
М
М
М
М
Шартты белгілер
алюминий
мыс
полиметаллдар
никел
Түсті металлургия
Солтүстік Америка – дамыған елдерінің өнеркәсібінің өзекті саласы – металлургия болып табылады. Қара металлургия кәсіпорындарының орналасуы ұзақ уақыт бойы шикізат көздеріне тәуелді болып келді. Аппалач алабының кокстелетін көмірі мен Ұлы көлдер маңындағы темір кен орындары негізінде Чикаго, Кливленд, Питсбург сияқты осы саланың орталықтары қалыптасты. Түсті металлургия кәсіпорындары, негізінен кен орындарына жақын орналасады, дегенмен көп энергия жұмсалатын өндірістердің Колумбия және Теннеси өзендерінің энергетикалық кешендері негізінен дамуы да байқалады.
3 аялдама. Аймақтағы металлургия зауыттары
Шығыс Еуропа елдері - соғыстан кейінгі кезеңде аймақ елдерінің барлығында дерлік қарқынды дамыды. Қара металлургия өнеркәсібі сырттан әкелінетін шикізатты пайдаланады. Польшадағы Краков, Чехиядағы Острава мен Орталық Чехия металлургия базасы, Шығыс Словакия комбинаттары аймақтағы ең басты қара металлургия базалары болып табылады. Венгрия әлемге ірі боксит – алюминий өнеркәсібімен әйгілі. Ол боксит өндіру, алюминий қорыту және одан әрі әртүрлі бұйымдар жасау сияқты төрт сатыдан тұрады. Сонымен қатар алюминий өндірісі Словенияда да жақсы жолға қойылған.
Шығыс Еуропа елдері - соғыстан кейінгі кезеңде аймақ елдерінің барлығында дерлік қарқынды дамыды. Қара металлургия өнеркәсібі сырттан әкелінетін шикізатты пайдаланады. Польшадағы Краков, Чехиядағы Острава мен Орталық Чехия металлургия базасы, Шығыс Словакия комбинаттары аймақтағы ең басты қара металлургия базалары болып табылады. Венгрия әлемге ірі боксит – алюминий өнеркәсібімен әйгілі. Ол боксит өндіру, алюминий қорыту және одан әрі әртүрлі бұйымдар жасау сияқты төрт сатыдан тұрады. Сонымен қатар алюминий өндірісі Словенияда да жақсы жолға қойылған.
Азия – металлургия саласы шеттен әкелінетін шикізатқа негізделген. Сондықтан металлургия зауыттары, негізінен, Тынық мұхит жағалауындағы өнеркәсіпті белдеуде шоғырланған. Дүниежүзілік нарықтағы қара металлургия өнімдерінң 23% Жапонияның үлесіне тиесілі. Жапония жылына 103 млн т болат балқытады. Сала кәсіпорындарының техникалық жабдықталу деңгейі мен өндірістік қуаты жоғары, кейбір кәсіпорындар жылына 10-15 млн т дейін болат балқытады.
Оңтүстік Америка – қара және түсті металлургия жергілікті шикізат базасы негізінде және шетел қаржысының қатысуымен дамуда. Бұл салаларда соңғы кезде жаңа технологияларды пайдалану және экспортқа бағдарлану жобалары жүзеге асуда. Болат балқытудан Бразилия (жылына 26,7 млн.т), Мексика (14 млн.т) Венесуэла мен Аргентина (әрқайсысы 4 млн.т) көзге түседі. Алюминий өндірісіне қажетті мол боксит қоры, арзан электр энергиясы бар Бразилия бұл салада жетекші орын алады. Қазіргі кезде Латын Америкасына әлемдегі таза мыс өндірісінің 25% тиесілі. Мыс өндіруден Чили жетекші ел болып саналады, ол “қара” (тазартылмаған) мыс өндіруден дүние жүзінде бірінші орын, ал таза мыс өндіруден АҚШ-тан кейін екінші орын алады.
Оңтүстік Америка – қара және түсті металлургия жергілікті шикізат базасы негізінде және шетел қаржысының қатысуымен дамуда. Бұл салаларда соңғы кезде жаңа технологияларды пайдалану және экспортқа бағдарлану жобалары жүзеге асуда. Болат балқытудан Бразилия (жылына 26,7 млн.т), Мексика (14 млн.т) Венесуэла мен Аргентина (әрқайсысы 4 млн.т) көзге түседі. Алюминий өндірісіне қажетті мол боксит қоры, арзан электр энергиясы бар Бразилия бұл салада жетекші орын алады. Қазіргі кезде Латын Америкасына әлемдегі таза мыс өндірісінің 25% тиесілі. Мыс өндіруден Чили жетекші ел болып саналады, ол “қара” (тазартылмаған) мыс өндіруден дүние жүзінде бірінші орын, ал таза мыс өндіруден АҚШ-тан кейін екінші орын алады.
Африка – ең күшті дамыған сала – түсті металлургия, олар, негізінен, кен өндіретін өнеркәсіп аудандарында шоғырланған. Оларға алғашқы және тазартылмаған мыс өндіретін, металдық алюминий өндіру, полиметалл кендерін байыту кәсіпорындары жатады. Замбия елі мыс өндіру мен оны экспортқа шығарудан әлемге әйгілі, бұл елді “қызыл металл елі” деп атайды. Өнімнің басым көпшілігі сыртқа жөнелтіледі. Қара металлургия кәсіпорындары, керісінше өз қажеттерін өтейтін өнімді ғана өндіреді.
Тапсырма. Дүние жүзі елдері арасында
қара және түсті металлургияны сыртқа шығаратын
елдерді картадан көрсет
Металлургия кендерінің дамуы
4 аялдама Металлургия саласының даму болашағы
5 аялдама. Қазақстан металлургиясы және 2030 жыл
Металдар тобы
ауыр
сирек кездесетін
баяу балқитын
қымбат
жеңіл
Мыс
Қалайы
Қорғасын
Мырыш
никель
Вольфрам
Молибден
Алюминий
Күміс
Платина
Уран
Германий
және басқалар
Алтын
Күміс
Платина
Республикамызда металлургия зауыттары кен өндіру және металл қорыту
жұмыстарын іске асырады. Қазақстанда түсті металлургия өнеркәсібінде түсті металдарды өндіру, байыту, балқыту, прокат алу және металл қалдықтарын өңдеу іске асырылады. Қара металлургия 2 д.ж соғыс кезінде қалыптасқан өнеркәсіптің жас саласы. Қазіргі кезде оның толық циклді және қайта қорыту өндіріс орындары бар.
Түсті металлургия: Алтайда қорғасын мен мырыш, Риддер полиметалл кендері,
Қармсақбай мыс қорыту зауыты, Жезқазған, Саяқ, Қоңырат, Бозшакөл, Жыланды, Ұлытау жерлерінде мыс кен орындары орналасқан. Жезқазған аймағының қазынасын зерттеген академик Қ.И.Сәтбаев мыс кенінің мол қорын Жыланды жерінен ашты.
Қара металлургия: Ақтөбе қаласында ферроқорытпа зауыты, Қарағанды кокстелген көмір, Торғай алабындағы темір кені, Атасу, Қаражал темір кендері бар.
