Сабақтың тақырыбы: Органикалық заттардың ерекшеліктері Сабақтың мақсаты

2. 
   Жаңа сабақ
   
3. 
   Бекіту
   
4. 
   Анаграмма
   
5. 
   Рефлекциялық – бағалау кезең
   
6. 
     Үй тапсырмасы
   

 

Жаңа сабақ

XIX ғасырдың бас кезінде заттарды алыну тегіне қарай минералды және органикалық деп жіктеді. Алғашқыларын табиғатта кездесетін алуан түрлі минералдардан химиялық әдіспен бөліп алды. Химиялық элементтердің бейорганикалық қосылыстары минерал заттарға жатады. Ал өсімдіктер мен жануарлар денесінен табылған заттар органикалық заттарға  жатқызылды.  «Органикалық химия» деген терминді ғылымға швед ғалымы И.Я.Берцелиус енгізді. Ол органикалық заттар тірі организмде «тіршілік күші» әсерінен пайда болады деп түсіндірді. Сонымен, «органикалық» терминінің шығу төркіні – «организм» сөзі болды.

Бірақ көп ұзамай-ақ органикалық заттар жасанда жолмен алына бастады, оладың біреуі – несепнәр (мочевина) жасанда жолмен (1828ж) химия лабораториясында алынды. Әйтсе де «органикалық» сөзі – тарихи атау болып қала берді. Барлық органикалық заттар «көміртек қосылыстары». Олардың саны өте көп. Қазіргі кезде 10 млн-ға жуық органикалық заттар белгілі болған.

Органикалық заттар көп болғанымен, бір ерекшелігі – құрамына санаулы  ғана элементтер кіреді.

Ең қарапайым органикалық қосылыстар екі элементтен – көміртек пен сутектен құралып, көмірсутектер деп аталады.

Органикалық заттардың көп түрлі болуының тағы бір себебі – олардың құрылысына байланысты. Сондай-ақ сапалақ құрамы бірдей,  ал сандық құрамы әр түрлі органикалық заттар да кездеседі.

Органикалық заттардың бейорганикалық қосылыстардан тағы бір айырмашылығы органикалық заттардың барлығы дерлік жанады, жану өнімдері – бейорганикалық заттар ( СО₂, С, Н₂О, т.б.) болады.  Этил спиртінің жануын тәжірибе арқылы көреміз. Реакция теңдеуі:  С₂Н₅ОН + 3О₂ → 2СО₂ + 3Н₂О

Органикалық заттар көп түрлі болуымен қатар, кең таралған. Өсімдіктер мен жануарлар организмі органикалық заттардан құралған. Сондай-ақ олар киім, тамақ (ет, сүт, нан, көкөніс, жеміс, т.б.) отын түрінде кездеседі, бояулар, дәрі-дәрмектер, тағы басқа тұрмыстық заттарды әзірлеуге пайдаланылады.

      Сөйтіп, органикалық химия көмірсутектер және олардың қосылыстарының қасиеттерін зерттейді.

      Енді органикалық заттарды жіктеп көрейік. Егер органикалық қосылыстардың құрамына – оттек атомдар кірсе, оттекті органикалық қосылыстар, азот атомы кірсе, азотты органикалық қосылыстар түзеді. Осылардың әрқайсысы өз кезегінде молекула құрамы және құрылысына қарай тағы жіктеледі. Мысалы, көмірсутектер сапалық құрамына қарай, яғни молекула құрылысындағы байланыстың табиғатына қарай қаныққан көмірсутектер, қанықпаған көмірсутектер және ароматты деп бөлінеді.

 

Ой тұжырымдамасы:

1. 
   Өсімдіктер мен жануарлар денесінен табылған заттар органикалық заттарға жатқызылды. Ол органикалық заттар тірі организмен әсерінен пайда болады. Кейін органикалық заттар жасанды жолмен алына бастады.
   
2. 
   Оргнаикалық заттардың ерекшеліктері: Құрамында санаулы ғана элементтер (С, Н, О, N,S, т.б) кереді.
   
3. 
   Құрамы бірдей, құрылысы әртүрлі заттар түзе алады.
   

1.« Органикалық химия » терминін алғаш енгізген ғалым.

2. 
   « Органикалық » деген термин қандай сөзден шыққан.
   

3. 
   Органикалық қосылыстар саны бейорганикалық қосылыстардан аз ба, көп па?
   

4. 
   Көмірсутектер қандай элементтерден тұрады?
   

5. 
   Органикалық заттардың құрамына мына элементтердің қайсысы кіреді?
   

6. 
   Органикалық заттардың жіктелуі туралы не білесіңдер?
   

Мына сөздерден органикалық сөздерді құрастыр:

• 
  тсекіуркмө (Көмірсутек)
  
• 
  лсуберцие (Берцелиус)
  
• 
  анқыақнқ урктеөміск (Қаныққан көмірсутек)
  

39. 
    Үйге тапсырма
    § 39.   Органикалық заттарға мысалдар жазып, түсіндіріңдер.