Саяси-әлеуметтік процестер мен табиғаттағы қолайсыз ахуалдар салдары болып
жүктеу/скачать 1,38 Mb. Pdf көрінісі
|
Вечная боль суровых времен
| Ашаршылық — саяси-әлеуметтік процестер мен табиғаттағы қолайсыз ахуалдар салдары болып табылатын әлеуметтік апат. Оның ашық және жабық түрі бар. Біріншісі — мүлдем үнемсіз қалу да, екіншісі — үнемі шала құрсақ болып жүру. Екеуі де ауруға, індетке, ӛлімге әкеліп соқтырады (қ. Ашығу). Ашаршылық жеке адамның не отбасының ашығуы емес, бүтін бір аймақтың, халықтардың, мемл-тердің басына түсетін нәубет. Оның соңы адамдардың жаппай қырылуына алып келіп, халық санын күрт азайтып жібереді. Адамзат баласы ӛзінің ұзақ тарихында әр түрлі себептерден: қуаңшылықтан, жұттан, соғыстан, қолдан жасалған дағдарыстар мен күйзелістерден және геноцидтен соң, күшті ашаршылықтарға жиі ұшырап тұрған. Қазақстандағы ашаршылықтар. Кӛшпелі Қазақ қауымы күшті жұт жылдары ғана болмаса, ӛзінің ӛткен ұзақ тарихында Ашаршылыққа сирек ұшыраған. Тек ―ақтабан шұбырынды...‖ сияқты жаугершілік жылдары, саны кеміген. Жаңа заманда Қазақстан тарихында екі алапат ашаршылық халық жадында қатты сақталған. Олардың алғашқысы — 1921/22 жылы болған ашаршылық Оның басты-басты екі себебі бар: алғашқысы — Ресейдегі Азамат соғысының кесірінен Қазақ даласындағы шаруашылықтардың күйзеліске ұрынуы (қ. Азық-түлік отрядтары, Азық-түлік салғырты), екіншісі — табиғи апат, қолайсыз ауа райы салдарынан орын алған жұт. Екінші ашаршылық 1930 — 33 жылы болды. Оның себебі — Қазақстанда жүргізілген сталиндік- голощекиндік реформа, содан туындаған шаруалардың жекеменшігін тәркілеу мен жою, бас кӛтертпес ет, астық т.б. ауыл шаруашылығы ӛнімдері салықтары, кӛшпелі және жартылай кӛшпелі Қазақ шаруаларын жаппай және күшпен отырықшыландыру науқандары болып табылады.
ШУ ӚҢІРІНДЕГІ АШАРШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ ДЕРЕК КӚЗДЕРІНЕН МӘЛІМЕТТЕР Қазақстан журналистер одағының мүшесі Мәкен Уақтегінің әкесінен ашаршылық кезіндегі Новотроицкі селосындағы балалар үйінің жағдайы туралы естіген әңгімелері - Менің әкем Уақов Жұмәділ Отарбайұлы 1921 жылы 25-мамырда дүниеге келіпті. Отызыншы жылдардың ашаршылығында ата-анасынан, Әлия, Мәрия атты бауырларынан айырылып, тұл жетім қалғандықтан Шу ауданының орталығы Новотроицкі (қазіргі Тӛле би) ауылындағы балалар үйінде тәрбиеленеді. Әкемнің сол бір зұлматты кезеңдерді мұңая еске алған сәтіндегі естелігінің есімде қалғаны:
- Ашаршылықтың сәл алдында ғана ашылған балалар үйінің жағдайы ӛте нашар еді. Тамақ жағы жетіспейтін. Тәрбиеленушілер арасында жұқпалы аурулар да тарай бастады. Сол кезде оларға беретін дәрі-дәрмек те жоқтың қасы. Тамақтың кемдігінен жҽне ауру жұқтырып алған балалар әлсіреп, денсаулықтары нашарлап кетті. Таңертең ұйқыдан оянған кезде жанымызда жатқан баланың ӛліп қалғанын кӛріп, тӛбе шашымыз тік тұратын. Бірте-бірте бұған да санамыз кҿндігіп алды. Қайтыс болған балаларды таңға жуық үлкендер арбаға тиеп әкетіп жататын. Босаған орындарға кӛшеде, далада қаңғырып жүрген аш-жалаңаш жетімектерді алып келетін. Кеңес ӛкіметі орнағаннан кейін, әсіресе, 1930-1933 жылдары қазақ жерінде жетім балалар кӛбейіп кетті. Себебі, малдан айырылған ел аштыққа ұшырап, кӛптеген отбасылар бірі қалмай қырылып қалды. Ата-анасынан айырылып, тірі қалғандары кӛше кезіп, тамақ іздеді. Сондайлардың бірі – мен болдым ғой. Ашаршылықтың кесірінен үй-ішіміз түгел опат болды, тек мен ғана тірі қалып, балалар үйіне қалай тап болғанымды білмеймін.
Осы хатта Қазақ АССР-ның 1931 жылғы есеп-экономикалық анықтамасында кҿрсетілген 70 ауданда қазақтардың 90 пайызы тұратындығы айтылады. Солардың ішінде Жамбыл облысының құрамына кіретін Әулие-Ата, Талас, Меркі, Жуалы, Шу аудандары да бар. Анықтамадағы 70 ауданда 1931 жылы Қазақстан халқының 52,8 пайызы тұрды жҽне Қазақстандағы барлық қазақтардың 83 пайызы осы аудандарда болды. Егістік алқаптардың 22,8 пайызы жҽне бүкіл ӛлке бойынша бҿлінген барлық тракторлардың 19,5 пайызы ғана осы аудандардағы қазақтарға берілді… Қазақстандағы билік ҿкілдерінің ресми баяндамаларында қазақтарға берілген егістік кҿлемі 52 пайыз, ал тракторларды бҿлген кезде қазақтардың қолында 55 пайыз трактор болды деп айтылып жүрді. Бұл кӛзбояушылық еді – деп кӛрсетілді осы хатта [20,317-318]. Т.Рысқұловтың мақсаты хатта жазылған мҽліметтерді тағы да тексеріп, осыған байланысты жағдайды түзетуді Л.Мирзоянға тапсырғаны кӛрініп тұр. 1920-1922 жылдардағы алғашқы ашаршылықтан ел «шықпа жаным, шықпа» деп ӛупірімдеп шыққан еді. Алайда, отызыншы жылдардағы аштық қазақтарды жантүршігерлік қырғынға ұшыратып, күйретіп кетті. Босып кеткен ел шҿп тамырымен, ӛсімдік жапырағымен қоректене бастады. Кейбір аудандарда адамдар ит пен мысық және басқа жануарларды сойып жеп, қатқан терілерді суға қайнатып, соның сорпасын ішкен. Жамбыл облысының Әулие-Ата, Шу, Қордай, Талас, Меркі аудандарында адам етін жеу оқиғалары болғаны белгілі. Сонымен қатар осы аудандарда тонау мен талау күшейіп, адам ӛлтіру кӛбейіп кеткен. Аштықтан есі ауысып жынданып кеткендері де болды. Байлармен бірге қазақ кедейлері де бар малынан айырылды. Аштықтан не істерін білмей жанталасқан қазақтардың қоныс аударудан басқа амалы қалды ма?
мынадай деректер келтіреді: «Шу поселкесінің маңайындағы тӛңіректе №75 барақтағы босқындар жатағының жҽне тамақтандыру орнының санитарлық жағдайын тексеріп шықтық. Сонда мыналарға кездестік: ішінде босқындардың жатақханасы жҽне тамақтандыру орны орналасқан №75 барақ жан тҿзгісіз жағдайда. Баспана ҽл-дҽрмені таусылған, кӛбі ҽзер дегенде қозғалатын босқындарға лық толы. Баспана іші былғаныш, сасық. Жүзге тарта аш адамдар жерде жатыр. Баспананың айналасы ластанып кеткен. Барлық жерде сүйектер, жыртылған киімдер, адамдардың құқыстары және шығыс жағында тоғыз ӛлік жатыр, барақтан біраз жерде солтүстікте жерде тағы да ӛлік, тағы бес ӛлік жатыр. Кӛмілмегені, сирақ жҽне қар еттерінің кесіліп алынғаны кісі етін жеу болғанын айғақтайды. Қазақ бейіті жас молаға толы» [13,40-41]. Бұл құжатқа жеті адам қол қойған екен. Ашаршылық кезінде тӛмендегідей қарсылықтар болды: 1929-1931жж – Қазақстанда ұжымдастыруға қарсы қарулы қарсылықтар толқыны (Семей округі – халық наразылығының ірі ошағы). 1930ж ақпаннан мамырға дейін – 6 ауданды қамтыған күшті толқу болды (Торғай шаруаларының Батпаққара кӛтерілісі – «бандиттік-басмашы қозғалысының кӛрінісі» деп бағаланды). Қарақұм кӛтерілісі – 5000 шаруа біріккен кӛтеріліс. Оны Орынборда орналастырылған 8-дивизия басып тастады. Созақ жеріндегі кӛтеріліс – Шебер ұйымдастырушылығымен, табандылығымен ерекшеленеді. Басшысы – Жақыпов. Аудан орталығын басып алып, кӛтерілісшілер аудан басшыларын ӛлтірді. 1931ж кӛктем – Қарқаралы округінің Абыралы, Шыңғыстау және Шұбартау аудандарындағы кӛтеріліске қатысқандар түгелдей қырылды. «Бесеудің хаты» – Ф.Голощекинге арналған ашық хат. 1932ж шілде де Ғ.Мүсірепов, М.Ғатауллин, М.Даулетқалиев, Е.Алтынбеков, К.Қуанышбаев бірлесіп жазды. 1933ж наурызда – Тұрар Рысқұлов Сталинге хат жазды. Республика аумағында 1929-1931жж аралығында ұжымдастыруға қарсы 372 жаппай толқулар мен кӛтерілістер болып, оған 80 мың адам қатысқан (Толқулар мен кӛтерілістерді жаншу кезінде 1916ж кӛтерілісті басу тәжірибесі қайталанды).
Ашаршылықтың ащы шындығы. 1921-22 және 1931-1933-нші жылдар. Қазақтың, тіпті адамзат тарихында бұрын-соңды естіп, білмеген қасіретке толы, қайғылы, зұлмат жылдар. Қанды қол қызылдардың қасақана қолдан жасаған ашаршылығынан кейбір дерек бойынша 4 млн. 100 мың! қазақ баласы қырылып қалған. Бұл біздің ата- бабамыз. Шыққан тегіміз. Бауырымыз. Аяулы жандарымыз. Қатарымызда жоқ миллиондар. Үзілген үміттер. Орындалмаған армандар. Аштықты жасаған қызыл ӛкіметпен және соған кінәлі жандарға, барлық қызыл кӛсемдерге екі дүниеде кешірім болмайды! Қара жолдың бойында, қыстақтардағы үйлерінде, ой мен қырда, тау-тастың қуысында, қала кӛшелерінде қазақ қынадай қырылып жатты. Есесіне қазақтың малы мен астығы ішкі Ресей мен елдегі қандықол армия мен партияны тамақтандыруға кетті. Бұндай қатігездік пен тасжүректікті қазақ ешқашан кешірмейді. Жанға бататыны - содан бері қаншама жылдар ӛткенімен ашаршылықтың ақиқаты ашылмай отыр. Тәуелсіздікке табаны күректей жиырма жыл. Жиырма жылда аштықтан қырылған қазақтың нақты саны мен тарихи деректі құжаттарды жарыққа шығарып, аштықты кеңес ӛкіметі қазақ жері мен оның байлығына иелік ету үшін тұтас бір ұлтты жою жолында қасақана қолдан жасағанын айтып тұрып саяси бағасын бере алмауымыз. Ресейдің мұрағаттарында сақталған ашаршылық жылдарындағы құпия құжаттар біразы ашылса, кӛбісі - жабық. Құртылып, жойылып кеткені қаншама! Ал, біз - қазақ қоғамы, қазақ билігі... Не десеңіз де еркіңіз. Биыл 1921-нші жылғы және 1931 жылғы қолдан ұйымдастырылған жаппай ашаршылықтың алғашқысына 95 жыл, соңғысына 85 жыл толып отыр. Біз енді не істесек те, 4 млн. 100 мың қазақтың орнын ешқашан толтыра алмаймыз. Ӛсерміз, ӛнерміз бірақ орны үңірейіп тұра бермек. Алайда, ӛз Отанында аштықтан кӛз жұмған Алаш баласын жоқтау біз үшін ӛмірлік парыз.
«Голод и его ужасные последствия стали крупнейшей гуманитарной катастрофой советского периода. Огромные жертвы понес наш народ. От голода погибли свыше полутора миллионов человек. Более шестисот тысяч казахов, спасаясь от голода и репрессий, откочевали за пределы исторической родины. Это непреходящая, незабываемая боль нашего народа. В сердцах казахстанцев, в народной памяти она останется навечно», – сказал Нурсултан Назарбаев. Наиболее объективным и полноценным источником для восстановления истории Голодомора должны считаться воспоминания самого народа – очевидцев и современников трагедии. В ноябре 1991 года в Верховном Совете Казахстана приняли решение создать комиссию по изучению обстоятельств голода 20– 30-х годов и массовых политических репрессий. В состав комиссии вошли видные историки, юристы, а также
председатель КНБ,
председатель Верховного суда, генеральный прокурор и другие высокопоставленные чиновники. Одним из ученых, работавших в комиссии, был Кайдар Алдажуманов. Из своих воспоминаний Кайдар Алдажуманов говорил о том, что более шести месяцев сидел в архивах Алма-Аты, Москвы, изучая документы, следственные дела участников крестьянских восстаний, выступавших против методов проведения коллективизации. В марте 1992 года поехал в Ташкент. К сожалению, в Узбекистане в фонде Совета народных комиссаров сознательно изъяли все документы о голодобеженцах-казахах. Сохранилась лишь верхняя часть документа: ―Рассмотрение вопроса об устройстве казахов-голодобеженцев‖, а многостраничного документа как реализовался вопрос, нет. А ведь туда в поисках пропитания бежали около 278 тысяч казахов, в Киргизию – более 200 тысяч. На подступах к Фрунзе и Токмаку тогда устраивались питательные пункты для голодобеженцев. В Киргизии, несмотря на коллективизацию, такого голода не было. В 1992 году в архиве я нашел фото маленькой девочки, спрятанной в стогу, эту девочку хотели употребить для пищи. По сводкам НКВД, несколько женщин- казашек занимались кражей детей для употребления в пищу. Два мира: город и аул "Вследствие огромных расстояний, отсутствия транспорта и общей бедности республики, накануне коллективизации никакой связи центра с аулами не существовало. Даже в 1932 году телефон имели 10,2 процента сельсоветов, 23,1 процента совхозов", – говорится в исследовании другого историка Дмитрия ВЕРХОТУРОВА. По словам Салтанат Асановой, в то время мир как бы поделился надвое. С одной стороны – победные отчеты, рекордные сборы урожая и восхваление Сталина, с другой – нищий аул, у которого отбирали скот и зерно: – Города Казахстана жили насыщенной жизнью. В одном из документов музея в Акмолинске в отчете директора отмечалось, что за 1929–1930 годы фонды музея пополнились коллекцией за счет предметов быта казахского населения. Между тем эти предметы были собраны в результате оставления своих мест голодобеженцами, за счет репрессий и раскулачивания. В те годы у казахов появилась пословица, смысл которой примерно таков: ―цена одной чаши проса – чаша с жемчугом‖. С начала 1932 года в крайком, КазЦИК (Центральный исполнительный комитет), Совнарком пошли письма и телеграммы о голоде. Телеграмма из Уштобе, февраль 1932 года: ―Голодом охвачены все аулы возле Балхаша. В остальных шести аулах было 4 417 хозяйств, осталось 2 260... Голодающие питаются падалью коней, отбросами бойни…‖. Начался массовый исход людей с родных земель. Те, кто жил ближе к границе, бежали в соседние Киргизию, Узбекистан, Туркменистан и даже в Китай и Монголию. Но те, кто жил в центральных районах страны, были обречены. Им некуда было податься. – Караганда только в 1931 году была объявлена городом, там жило 13 тысяч человек, а через два года – уже 147 тысяч, – рассказывает Кайдар Алдажуманов. – Спасаясь от голода, люди шли в Караганду, нанимались на шахту. Позже я узнал, что вокруг Караганды установили кордоны, чтобы не пускать голодобеженцев. Многие умирали на подступах к городу. Кто-то пытались завербоваться на работу. Например, на Украину, на строительство Запорожстали, Днепрогэса, других заводов. Доходили даже до Дальнего Востока – казахов можно было встретить на стройке Комсомольска-на-Амуре. Покойный Халел Аргынбаев описал, как его родные из Баянаульского района Павлодарской области оказались... на Камчатке – сначала подавшись на заработки в Новосибирск, оттуда завербовались на Дальний Восток, ловить рыбу. “Перешагивали через трупы” Воспоминания поэта Гафу КАИРБЕКОВА (из книги “Хроника Великого джута” Валерия Михайлова): ―Одно мое воспоминание связано с Тургаем. Этот городок, районный центр, стоит на возвышенном месте. Под ним речка, все улицы круто спускаются к ней. Мы, ребятишки, бежим босиком к реке. А на улицах люди, много взрослых людей. Они идти не могут, ползут на четвереньках. Отдохнут в изнеможении и снова царапают землю ногтями. Некоторые уже недвижны, лежат на дороге как бревна. Пока спустишься к реке, через несколько трупов надо перешагнуть. Там, у воды, забивают скот. К этой бойне и ползут голодные. Кто доберется – пьет кровь животных…‖. Учитель из Южного Казахстана Омир ШЫНЫБЕКУЛЫ прислал в ―КАРАВАН‖ воспоминания своего отца, Шыныбека: – Мой отец родился в 1911 году и рано остался сиротой: его родителей убили в 20-е годы. Спустя четыре года семья дяди, у которого он остался жить, тоже подверглась гонению. Отец остался круглым сиротой. В 1932 году его, умирающего в чужом сарае, подобрал дед ныне известного боксера Серика Конакбаева – Конакбай. Он и еще несколько людей ходили по домам и помогали тем, кто умирал от голода. У Шыныбека не было сил. Когда сопровождавший Конакбая человек сказал: ―Не кормите его, он все равно умрет‖, Конакбай резко осадил того: ―Умрет он или будет жить, один Всевышний знает‖. В Семее стали доступны ранее неопубликованные исторические документы из казахстанских и российских архивов. Командировки в архивы Казахстана и России позволили семейским архивистам взглянуть на историю в деталях. Один из своих сборников они посвятили голодомору в Казахстане — «История величайшей трагедии казахского народа 1932-1933 годов». Директор Центра документации новейшей истории ВКО Гульнара Касымова привела шокирующие отрывки из документов, свидетельствующих об общем состоянии народа, доведенного до отчаяния из-за массового голода. Документы к этому сборнику были выявлены в Новосибирском государственном архиве. «Больше всего в этом сборнике потрясла жуткая история женщины-казашки, которая в период массовой откочевки людей оказалась на железной дороге в Новосибирске. Доведенная до отчаяния из-за голода она оставила на морозе умирать двух своих малолетних детей. Это был 1932 год. Людей-беженцев нигде не ждали. Ее спрашивали: зачем вы оставили своих детей? Она отвечала: если дети будут умирать медленной смертью, от голода, так пусть лучше как мы — в одночасье», — рассказывает Касымова. Оставшееся казахское население встретило смерть прямо в юртах. В документах зафиксированы и жуткие факты каннибализма того времени. Шокирующие рассказы нагляднее любых цифр и статистики рисуют реальность 80-летней давности. «То ли человек, то ли что-то непонятное
добавила Касымова, зачитывая фрагменты из документов. Где спасались казахи Архивы НКВД сохранили цифры погибших, случаи каннибализма. Если посмотреть данные потерь, выясняется: голод в Казахстане продолжался и в 1934–1936 годах. – В 1930 году было зафиксировано, что население сократилось на 317 500 человек, в 1931-м – на 754 800, в 1932 году – на 709 160 человек, в 1933-м – на 690 тысяч. В общей сложности за несколько лет – на 2 миллиона 540 тысяч человек. Но многие остались неучтенными, – говорит Кайдар Алдажуманов. – Стараясь выжить, молодые мужчины-казахи бросали свои семьи, стариков, забирая с собой только мальчиков лет 7–8, – поясняет Салтанат Асанова. – Эти спасенные мальчики через 10 лет – в 1941–1942 годах – дали самое большое число призывников на фронт только с территории Казахстана. А сколько их было в других республиках? В Россию ушло 292 тысячи казахов, в Туркмению – 60 тысяч, в Узбекистан – 278 тысяч, Киргизию – более 200 тысяч человек, в Таджикистан – 12 400. И их там никто не ждал. В сентябре 1932 года после вежливого по форме, но отчаянного по содержанию письма
руководителей крайкомов и обкомов Челябинского, Сибирского, Сталинградского краев с сообщениями о ―валяющихся на вокзалах и улицах трупах казахов‖ было принято постановление ЦК ВКП(б) ―О сельском хозяйстве и, в частности, животноводстве Казахстана‖. На полутора страницах было сказано, что наблюдаются продовольственные затруднения, и ни слова о голоде и умирающих людях. Реализация документа началась только через полгода – в феврале 1933-го. Самого Голощекина сняли тихо. Помощь стала поступать, но добиралась до отдаленных аулов так долго, что люди продолжали гибнуть вплоть до 1936 года. Голод охватил не только Казахстан, но и Поволжье, Украину и другие районы, но нигде не было такой массовой гибели, как в Казахстане. Следует помнить слова нашего Первого Президента - Лидера нации Нурсултана Абишевича
политических репрессий в с. Жаналык, Талгарского района: «...мы вспоминаем не для того, чтобы посыпать голову пеплом, а для того, чтобы и в настоящем, и в будущем не допустить трагедии...». 20-30 жылдарда ғ ы Қ аза қ стан қ асіреті – Алматы, 1997. Мың ӛліп, мың тірілген қазақ халқының басынан ӛткен ең бір қасіретті тағдыры кешегі тоталитарлық режим кезінде, атап айтқанда, ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында Қазақстанда байларды
тәркілеу (конфискация) және шаруаларды күштеп ұ жымдастыру (коллективизация) кезінде орын алғаны белгілі. Осыны тарихшы ғалым Омарбеков Талас ӛз еліміздегі, сондай-ақ Ресейдегі архив құ жаттарына сүйене отырып,
нақты деректермен егжейтегжейлі баяндайды. В.Михайлов “ Ұ лы ж ұ тты ң жазбалары” – Алматы, 1992. Ұ лы жұт... Жаппай коллективтендіру кезінде болған Қазақстандағы сүргін хақында халқымыз осылай дейді. Шынында, бұл – қ азақ жерінде бұрын-соңды болып кӛрмеген қ асірет. Халқымыздың тарихындағы қаралы кезең –
шұбырындының” ӛ зі ашаршылықтың азалы
ақпарларымен шендесе алмайды. Қазақ халқы елінен, жерінен жӛңкіле
кӛшті, сан
мыңдап қ ырылды, малынан айрылды... Ел басына ү йірілген
кесепаттың ауырлығы
сондай: анасы – баласын, баласы анасын кӛмусіз қ алдырды. Әйтседе тұтастай бір халыққа қ арсы қолдан жасалған осы нәубет туралы жарты ғасырдан астам уақыт айтылмай келген еді. Қазақстандық жазушы Валерий Михайлов жазған кітап жариялылықтың нәтижесінде ғана дүниеге келген кӛлемді еңбек.
Зауал: Мақалар, естеліктер/ Құраст. Б. Қойшибаев.- Алматы: жазушы, 1991.-272 бет,суретті. Жинаққа
отызыншы жылдардың бас кезінде
ашаршылық және
жеке басқа
табынушылық кезеңінің жазықсыз құ рбаны
болған халқымыздың аяулы перзенттері туралы жазылған мақалар мен естеліктер енгізілді . Мұқтарұлы С. Кәмпеске: Көптомдық тарихи-анықтамалық басылым. – Алматы: Жалын, 1997.- 416 бет. Бұл
басылым – «КӘМПЕСКЕ» атты кӛптомдықтың Бірінші кітабы. Кітап мемлекеттік «Жалын» баспасы мен Қазақстан Республикасы Мұрағат және құжатнама Бас басқармасының қ олдауымен жарық кӛріп отыр. Деректі шығарма күні бүгінге дейін « құ лыптаулы» қалпы қозғаусыз жатқан кіре – кіре архивтік құ жаттардың тікілей түпнұсқасы негізінде даярланғанымен, тақырыптары мен тараулары, бӛлімдері мен бӛліністері бірімен – бірі біте қайнасып кеткен бір кесек тұтас дүние. Сырт кӛзге негізгі желі Голощекин кезеңіндегі Ұ лы кәмпеске науқаны секілді болып кӛрінсе де, мұнда мәдени мұраға, жер мен суға, мал мен мүлікке қатысты бұрынды – сонды отаршыл ел тарапынан жүргізілген кәмпескелік шаралардың бәрі дерлік назардан тыс қалмаған. Бірінші кітапта
екі мыңнан
астам бауырымыздың қ арама
–қайшылыққа толы
қ асіретті тағдыры сӛз болады. Алаш азаматтарын «тәркілеуші», «тәркіленушы» деп бӛліп-жармай, айыптаушыларды арандату саясатының тұзағына аңғалдықпен түскен
жандар тұрғысында тарқатып талдағандықтан,басылым қ ызыл
қ ырғынға
ұ шыраған
исі қ азақтың аруағын тербейтін халықтың қаралы шежіресі болып шыққан. Кітаптың
кӛтерген жүгі,
кӛздеген мақсаты алты арыс ұрпағын бей- жай қалдырмас деген ойдамыз.
Нұрпейіс К. / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы:«Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2007.-376 бет. Жиырмадан астам монография мен екиеп окушыларына арналған оқулықтары жарық кӛрген академик К.Нурпейіс жалпы тарихнама мәселелерімен қатар еліміздегі ұ лт-азаттық қозғалыстар тарихы, ұлттық мемлекеттік құрылыс пен Қазақстанның 20- ғ асырдағы саяси –қоғамдық ӛмірінің ӛзекті мәселелерін, аграрлық
және шаруалар
мәселелерін түбегейлі зерттеген ғалым. Бұл кітапқа автордың кейінгі жылдары жазып, кезінде баспасӛзде жарияланған материалдары жинақталған. Оқырман қауым Қ азақстан тарихын жаңаша тұжырымдарға сай қайта зерделеу бағытымен танысып, коммунистік идеологияның кесірінен есімдері аталмай келген кӛрнекті алаш ардагерлерінің ӛ мірі
мен қ оғамдық қ ызметттері, тәуелсіздік жолындағы табанды кұрестері жайлы дәйекті мағлұматтар алады. Бұл кітап Алаш қозғалысының 90 жылдығы мен қызыл қырғынның 70 жылдығына арналған. Қ аза қ зиялыларыны ң қ асіреті – Алматы, 2001. Тарихымызда соңғы жылдары, еліміз тәуелсіздік алған соң ған шынайы бағасын ала бастаған, Қазақстанның 20-30 жылдардағы қ оғамдық-саяси ӛмірінде орын алған ауыр ахуалдың себептерін ашуға, оны талдауға және осыған объективті саяси баға беруге арналған. Қ ітапта Қ азақстандағы “ұлтшылдыққа” және “жікшілдікке”айыптау, “сәдуақасовшылдықты”қудалау, Ф.Голощекин құ йтырқылықпен ойлап шығарған
қ азақ
қ айраткерлерін ә р
“шылдықтарға”айыптау науқандарының мәні мен шындығы жан-жақты ашылған. Еңбек гуманитарлық ғ ылымдар факультетінің студенттеріне, магистранттарына, аспиранттарына, оқытушалырға және
қ оғамдық-саяси ӛ мірді
білгісі келетін
кӛпшілік қауымға арналған. Страницы трагических судеб: Сб. воспоминаний жертв политических репрессий в СССР в 1920-1950-е гг. // Сост. Е.М.Грабанова – Алматы, 2002 В сборнике публикуются воспоминания граждан, ставших
жертвами политических репрессий в СССР, тех, кто
сам был
объектом чудовищных по своей
абсурдности обвинений, прошел через все круги сталинского ада, а также членов семей репрессированных в качестве
родственников «врагов
народа», подвергшихся различным формам
преследования или просто отторгавшихся обществом. В материалах сборника через призму конкретных людских судеб
наглядно представлены механизмы осуществления массового террора,
имевшего место с конца 1920-х гг. в советском государстве, трагические последствия этих событий. Эта книга – гимн мужеству, преданности любимым, самопожертвованию во имя близких, гимн красоте и силе человеческого духа. Дулатбеков Н.О., Жумадилов Н.Т. «Карлаг: Вечная боль суровых времен (влспоминания) в 3 томах – Караганда, 2010г. Бұл жинаққа кеңес дәуірінде саяси қуғын-сүргінде ұшырап, Қарағанды лагерьелерінде жазықсыз жапа шеккен жандардың, олардың туыстарының естеліктері енді. В сборник вошли воспоминания бывших узников Карлага, жертв политических репрессий, безвинно осужденных НКВД во времена Советского Союза. The Collection of Memoirs includes reminiscences of the KARLAG exprisoners and victims of political reprisals who were convicted without being guilty by NKVD in the Soviet Union. Карлаг ОГПУ-НКВД: От Столыпина до ГУЛАГа – Караганда: Болашак-Баспа, 2011. Читателю предложено много фактического и документального материала. Это сборник документов, воспоминаний, очерков о крестном пути российских (советских) немцев – от времен, когда в Казахстан прибыли первые переселенцы-немцы из России и до времени сталинского ГУЛАГа, депортации немцев АССР НП, концлашерей НКВД, трудармии. Завершает книгу
скорбный список
лиц немецкой
национальности расстрелянных органами НКВД в Караганде и Карагандинской области по решениям “троек” УНКВД и ОСО НКВД СССР.
Политические репрессии в Казахстане в 1937-1938 гг. Сборник докум./ отв. редактор Л.Д. Дегитаева – Алматы, 1998. Публикуются документы о политических репрессиях в Казахстане в 1937-1938 годах, показывающие механизм воздействия тоталитарного государства на общественное сознание, отражающие формы и приемы административных органов по выполнению заказа режима на массовое уничтожение граждан и реакцию общества на происходившие процессы.
В книге представлены подлинные документальные материалы, выявленные в архивных фондах Комитета
Национальной Безопасности Республики Казахстан. Они дают возможность читателям понять абсурдный, бессмысленный характер политических репрессий этих лет.
Депортация народов в Казахстан в 1930-1950 гг.: общность истории (интервью с пострадавшими от депортаций в 1930-50 годы в Казахстан) – Астана, 2013. Публикуются тексты интервью, проведенных в рамках международного проекта «Память во имя будущего», инициированного Ассамблеей народа
Казахстана и Межгосударственным фондом гуманитарного сотрудничества государств-участников СНГ в 2010 году. 82 глубинных интервью были проведены с депортированными в Казахстан в 1930-1950 гг. и членами их семей (интервью проводились в Казахстане, Российской Федерации, Армении, Беларуси, Узбекистане, Азербайджане, Германии, Молдове, Турции). Часть интервью были проведены с жителями, проживавшими рядом
с вынужденными переселенцами. В книге также представлены тексты интервью с учеными-исследователями из Российской Федерации, Южной Кореи,
Великобритании, США, Турции. По итогам проекта был
снят документальный фильм «Депортация народов в Казахстан в 1930-1950гг.: общность истории», презентация которого состоялась на Форуме историков в Астане 28 мая 2010 г., а первый публичный показ фильма состоялся 31 мая 2010 года, в день памяти жертв политических репрессий по национальному казахстанскому ТВ «Хабар».
Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998. Казахстанская историография не располагала сведениями о страшных преступлениях тоталитаризма: спецпереселении и депортации народов в довоенные годы и в период Второй мировой войны. Настоящий сборник в значительной мере
восполняет этот
пробел. На его страницах ведущие специалисты-историки, политологи, социологи, общественные деятели, литераторы на строго
документальной основе
анализируют и раскрывают непростые процессы депортации народов, их размещения на древней земле казахов, которая стала им всем второй родиной, где
представлены многих
репрессированных этносов обрели достойную жизнь, действительные гражданские права и демократические свободы.
Аштық – қазақтың басынан өткен ең ауыр қасірет // Тіл
. – 2016. - № 1. – С .32-39.
Ахметова Г . Т . Законодательные основы политических репрессий в Казахстане // Қаз ҰУ хабаршы . Заң сериясы . –
№ 4. – С .14-18.
. Ш . Теория перехода к социализму, минуя капитализм, ее реализация в Казахстане // Казахстан - Спектр
. – 2009. – № 2. – С .67-71.
. Д . Наступление на ислам : антирелигиозная политика Голощекина в Казахстане и ее последствия // Казахстан - Спектр . – 2009. - № 4.
.80-87. жүктеу/скачать 1,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|