Тақырыбы: Жанды және жансыз табиғат. Мақсаты

Табиғат егіз адаммен

Ұқсастық табам содан мен.

Мәңгілік болсын егіздер

Жер-ана, көл, теңіздер.

-Әр адамның өз үйі бар. Әр жануардың да өз үйі бар. Жәндіктер, гүлдер, ағаштардың да өз үйі бар. Балалар, осылардың бәріне ортақ үйді қалай атайды?

-Табиғат деген сөзді жиі естіп жүрсіңдер. Алдымен біз табиғатқа не жататынын ажыратып алайық. Айналадағы бізді қоршаған заттардың ішінен адам қолымен жасалмағандарын атаңдаршы?

-Яғни адам қолымен жасалмаған заттардың барлығы табиғат деп аталады. Енді адам қолымен жасалған заттарды атаңдаршы. Адам қолымен жасалған заттар табиғатқа жатпайды. Топ бөлмесіндегі табиғатқа жататын, жатпайтын заттарды атаңдар.

Суретпен жұмыс.

Табиғат нысандары бейнеленген сурет ілінеді.

-Осы табиғат заттарын қандай екі топқа бөлуге болады?

Балалар жанды және жансыз табиғат заттарын екіге бөлгеннен кейін, мынадай сұрақтар қойылады:

-Олардың қалай дамитынын айтып беріңдерші.

-Сөйтіп, біз барлық табиғатқа жататын заттарды жанды және жансыз табиғат деп екіге бөлеміз. Енді өздерің суреттегіден басқа жанды, жансыз табиғат заттарын атап көріңдерші.

-Мен жанды табиғат заттарын атасам, әртүрлі қозғалыстар жасайсыңдар. Ал жансыз табиғат заттарын атасам, тыныш отыра қаласыңдар.

-Табиғаттағы кейбір заттар (мысалы, күн, жаңбыр, су, топырақ, т.б.) жоқ болып кетсе, не болар еді?

-Қандай қорытынды жасар едіңдер?

«Адам бәрін табиғаттан үйренеді» деген сөйлемді дәлелдеп көрейік.

-Біздің үйіміз түнде қалай жарық болып тұрады?

-Шамды немен салыстыруға болады?

-Күн жарық қана бермейді, жылу да береді. Ал үйді қыста қалай жылытамыз?

-Табиғатта жаңбыр жауады, ал үйде ше?

-Табиғатта жел соғады, ал үйде ше?

-Үйде еденге кілем, төсеніштер төсейміз.

-Табиғатта қар жауады, мұз қатады, ал үйде ше?

-Ұшақты неге қарап жасады?

-Тікұшақты неге қарап жасады?

-Суасты кемесін ше?

-Ағаш, тау, тас, жануарлар, құстар, су, өсімдіктер т.б.

Балалар суреттердің атын атап, олардың табиғатқа жататынын дәлелдейді.

Балалар жанды табиғат заттары мен жансыз табиғат заттарын екіге бөлуі тиіс.

Шамасы жетпесе, педагог жетекші сұрақтар қояды.

-Олар тіршілік ету үшін ауа, су, қорек керек.

-Олар туады, өседі, көбейеді, тіршілігін тоқтатады.

-Олар су ішпейді, қоректенбейді, көбеймейді,...

-Жансыз табиғат: жел, жаңбыр, қар, темір, шойын т.б.

Жанды табиғат: қоян, аю, жусан, қызғалдақ,...
Балалар сәйкес қимылдарды жасайды.

Жұмыс дәптеріндегі тапсырмаларды орындайды.

Балалар өз ойларын айтады. Не үшін қажет екенін түсіндіреді.

-Адам табиғатсыз өмір сүре алмайды.

-Краннан, душтан.

-Желдеткіштен жел соғады.
-Жер бар.
-Табиғатта жер бетін өсімдіктер жауып жатады.

-Мұздатқышта, тоңазытқышта.

-Құстарға.

-Инелікке.

Соңынан тексеріледі.

1-топ. Жанды табиғат заттары.

2-топ. Жансыз табиғат заттары.

3-топ. Адам қолымен жасалған заттар.

-Біз бүгін судың тіршілік үшін қандай маңызы бар екенін білетін боламыз.

Глобуста суды қандай түспен белгілейді?

-Глобуста қандай түс көп? Осы арқылы не айтуға болады?

-Глобуста су көк түспен белгіленеді.

-Глобуста көк түс көп. Бұл табиғатта құрлыққа қарағанда судың көп екенін көрсетеді.

«Жылға және көл» сергіту жаттығуы.

Билингвальды компонент. жылға-ручей, көл-озеро, тұщы-пресный, мөлдір-прозрачный, еріткіш-растворитель.

-Өзен-көлдің, теңіздің судын адамдар қалай пайдаланады? (Дұрыс жауаптарға фишкалар таратылады).

-Жер бетінде су көп болса да, барлығы бірдей ішуге жарамды бола бермейді. Су тұщы және тұзды (ащы) болады. Біз ашу үшін қандай суды пайдаланамыз?

-Судың қасиеттерін еске түсірейік.

Педагог жұмысы.

№1 тәжірибе. «Бу-бұл су».

Педагог ыстық су құйылған шәйнекті ашып, балалардың назарын буға аударады.

Оның үстіне әйнек ұстайды, әйнекте тамшылар пайда болады.

№2 тәжірибе. «Су-сұйық».

Суды бір ыдыстан екінші ыдысқа құяды. Су қандай?

№3 тәжірибе. Мөлдір ыдыстағы суға 2-3 түйір тасты салады. Тас көріне ме?

№4 тәжірибе. Суды ішіп көріңдер. Дәмі бар ма?

№5 тәжірибе. Суға қант салып көрейік. Қант қайда?

№6 тәжірибе. Қатты суықта су неге айналады?

Жеке жұмыс жүргізу.

Балалар «жылға» дегенде топ ішінде тарап кетеді, «көл» дегенде қол ұстасып шеңбер құрады.

-Суда ыстық күндері шомылады, кемелер жүзеді, балық аулайды, тұщы суды адам тамақ дайындауға пайдаланады, сумен кір жуады, ыдыс жуады, үй тазалайды т.б.

Балалар өздері тұратын жерде қандай өзен, көлдер, су қоймалары бар екенін айтады.

Балалар өздері білетін өлеңдерді, мақалдарды айтады.

-Біз ішу үшін тұщы суды пайдаланамыз.

1.Су мөлдір.

2.Судың дәмі жоқ.

3.Судың иісі жоқ.

4.Судың пішіні жоқ.

5.Су-еріткіш.
Балалар педагог көрсеткен әйнектегі су тамшыларын ұстап көреді.
Будың су екендігіне көздерін жеткізеді.
-Су сұйық, сондықтан ағады.
-Суда иіс жоқ.

-Су-мөлдір.

Тапсырмаларды орындайды.

Біріншіден, суды үнемді қолдану керек. Кранды дұрыстап жабу керек. Суды ластауға болмайды. Оған қоқыс, қалдықтар лақтыруға болмайды.

«Көлім, көлім, көлім» деп,

Қаз да келді маймаңдап,

«Шомыл,шомыл.шомыл» деп,

Жаз да келді жайраңдап.

Сарғайды торғай

Сап-сары маңай.

Соңғы әнін айтып,

Құс кетті қайтып.

М.Әлімбаев

Жыл мезгілдерін еске түсіруді сұрайды.Әр мезгілдің үш айдан тұратынын еске түсіреді.

Жыл мезгілдерін атап беред.

-Қазір қай мезгіл?

-Мұның алдында қай мезгіл болды?

-Жаз айларын атаңдар.

Жаз мезгілін бейнелейтін сурет бойынша жұмыс жүргізіледі.

-Жаз кезінде дала, орман, саябақтар қандай болып көрінеді?

-Жазда құстар мен жануарлардың тіршілігінде қандай өзгерістер болады?

-Қандай жәндіктерді бақыладыңдар?(Педагог балалардың жауабын толықтырып, нақтылайды).

-Адамдар қандай еңбек түрлерін атқарады?

Егістік-поле, шабындық-луг.

-Егін жинау қайсы айда басталады?
-Балалар, сендер жазда егістікке,шабандыққа, баққа, бақшаға бардыңдар ма? Қазір біз сендермен «Не қайда өседі?» ойынын ойнаймыз.

-Ал өсімдіктер өсу үшін қандай жағдай керек?

Бүгін біз өсімдіктердің тіршілігі үшін судың қажет екеніне көзімізді жеткізіп көрейік.

Бір шоқ гүлдің данасын алып, сусыз қалдырамыз.Біраз уақыттан соң сусыз қалған және судың ішіндегі гүлдерді салыстырамыз.Қандай айырмашылықтары бар?

Соз қолыңды оң жаққа,

Соз қолыңды сол жаққа.

Қолды айналдыр болданбай

Шеңбер жасап тұрғандай.

Педагог күз көрінісі бейнеленген суретті көрсетеді.

-Күз туралы білетіңдерінді айтыңдар.Ауа райы қандай болады? Ағаштар мен өсімдіктердің тіршілігінде қандай өзгерістер байқалады?

Есік қағылады. Қонаққа қарға келеді.Балаларға ол естіген оқиғасы туралы айтып береді:

Жәндіктер ормандағы алаңқайға жиналып, қысты қалай өткізетіндері туралы айта бастады.

Көбелек: «Мен ескі сарайдың шатырының астында жылы қуыс бар , сонда жасырынамын» дейді.

Құмырсқа:«Ал мен...», деді. «Ал біз...», -деп ызылдады аралар.

«Ал мен...»,-деп сыбырлады құрт.

Жәндіктер не айтуы мүмкін?

-Аңдар тіршілігінен нені байқадыңдар?

Жеке жұмыс жүргізу.

-Маусым, шілде, тамыз.

-Дала, орман, саябақ жап-жасыл болады.

Гүлдер жайқалып өседі.Күн ыстық болады.

-Жазда құстар балапандарын ұясынан ұшырады.Жануарлар мен құстар үшін азық жеткілікті болады.

-Шегірткелер шырылдап, аралар гүлден-гүлге ұшып қонады.Көбелектер гүлден айнымайды.

-Жазда күн ұзақ, түн қысқа болады.

-Үй жануарларына қысқа шөп дайындайды, орманнан жидектерді, жемістерді жинайды.

-Тамыз айынан бастап егін жинайды.

Балалар өсімдіктер бейнеленген карточкаларды тез алып, орман,шабындық, егістік, бақ, бақша бейнеленген үлкен картадағы бос торкөздерді толтырып жарысады.

-жылу, су, жарық.

Балалар тәжірибе жасайды.

Біраз уақыттан кейін тәжірибенің қорытындысын бақылайды.

Өз қорытындыларын айтады.

-Күн салқындай бастайды. Жаңбыр жиі жауады. Күн өткен сайын ауа райы суыта береді.Жапырақтар сарғаяды, біртіндеп шөптер қурай бастайды.

Құрт:«Мен ағаштыңқабығының астына жасырынамын»,-деді.

-Аңдар қысқа дайындалады, азық қорын жинайды, індерін жылылайды, жұқа жүндерін жылы жүнге ауыстырады, кейбір аңдар ұйқыға дайындалады.

-Адамдар егінеді, жеміс, көкіністерді жинайды.Үй жануарларына қысқа азық дайындайды.Отын-сусын жөндейді.

Тапсырмаларды орындайды.

-Жаз мезгіліне тән белгілерді тез атап шығыңдар. Күн мезгіліне тән белгілерді атаңдар.

Қуан, шаттан, алақай!

Қуанатын күн келді.

Қайырлы күн! Қайырлы таң!

Күліп шықты күн бүгін.

Педагог құстар туралы жұмбақтар айтады:

Екі айыр құйрығы,

Қияқ мұрт қанаты,

Ұшқырлардың жүйрігі.
Ұзақ тектес құс

Шіркей жеп.

Ауыл маңынан

Ұзап кетпес құс.

Ағаштарды тазалап,

Ормандарды емдейді,

Зиянкесті жазалап.

-Қарлығаш.

-Қараторғай.

-Тоқылдақ.

-Бұл құстардың сендерге қайсысы таныс?

-Ауладан, орманнан қандай құстарды көрдіңдер?
-Қыста жылы жаққа ұшып кететін құстар қалай аталады?

Жылы жаққа ұшып кететін құстар қысқа өзіне азық жинай алмайды және қыста азық тауып жеуге бейімделмеген.

-Ал бізде қыстап қалатын құстарды қалай атайды?

-Қыста сендер қандай құстарды көрдіңдер?

-Олар неге жылы жаққа ұшып кетпей, қалып қойды деп ойлайсыңдар?

Құс қанатын жайды,

Аққу мойнын созды,

Үйрек келіп қонды.

Құстар қыс кезінде адамдар тұратын жерге жақындай түседі. Олар неге адамдарға жақын жерге келеді деп ойлайсың?

-Құстарға не үшін көмектесеміз?

Олрадың қандай пайдасы бар?
Дәптермен жұмыс.

Жеке жұмыс жүргізу.

Балалар өздеріне таныс құстарды атайды, сол құстардың қайсысын өзі тұратын жерден көргенін айтады.

-Жыл құстары.

-Отырықшы құстар.

-Олар суықтан қорықпайды. Азық тауып жей алады.

-Ағаштың қабығының астына, қуыстарға жасырынып қалған жәндіктерді тауып жейді.
Өлең жолдарына сәйкес қимылдар жасайды.

-Олар адамдар бізге азық береді, көмектеседі деп ойлайды.

-Қарбыздың, асқабақтың, қауынның, шемішкенің дәні, әртүрлі дәнді дақылдар.

-Құстар-біздің досымыз. Олар ағаштарды құрт-құмырсқадан қорғайды.

Дәптерде берілген тапсырмаларды балалар өз беттерінше орындайды.

«Шардың ішіне не жасырылғанын табыңдар.Оның ішінде не болуы мүмкін?»

Балалар үрленген шарды айналдырып қарай бастайды. Олар өз пікірлерін айтады.

Ауа-воздух, самал жел-легкий ветерок.

-Меніңше, шардың ішінде бір нәрсе бар сияқты.Өйткені оның жібін шешкенде, дыбыс шыққан сияқты болды.

-Ауа тағы қай жерлерде жасырылынып жатуы мүмкін? Біз де өзімізді ғалым деп сезініп, тәжірибе жүргізіп көрейік.Дайын болсаңдар, өз орнымызға отырайық.

-Біз мұрнымызбен не істейміз?

-Біз немен тыныс аламыз?

-Яғни мұрын арқылы ауа біздің өкпемізге өтеді. Тынысты шығарғанда пайдаланылған ауа қайтадан ауыз немесе мұрын арқылы сыртқа шығарылады. Кәне, бәріміз тексеріп көрейік.

-Енді түтікті суы бар стаканға салып үрлейік.Стақан ішіндегі суда не болды?

-Енді осы тәжірибені қорытындылайық.

-Ал мына поролонның кішкентай бөлігін стақандағы суға тастап көріңдер. Не болды?

-Ауаның бар екенін тексеру үшін түтікті алып, поролонды су түбіне батырыңдар.Не байқадыңдар?

-Желге қандай қорытынды ой айтар едіңдер?

Суретпен жұмыс.

Ауаның ластануы бейнеленген суреттер көрсету.

Проблемалық сұрақ: «Ауаның ластануын қалай азайтуға болады?»

Дәптермен жұмыс.

Жеке жұмыс жүргізу.

Балалар пелагогтің іс-әрекетін бақылайды.Шарды босатқандағы ысылдаған дыбысты тыңдайды.Сұраққа былай деп жауап беруі тиіс:

-Шардың ішін босатқанда, одан ауа шықты.

Балалар бастарына қалпақтарын, жеңдеріне жеңқап киіп, тәжірибе жасауға дайындалады.

Өз орындарына жайғасады.

-Біз мұрныммызбен тыныс аламыз.

-Біз ауамен тыныс аламыз.

Балалар түтік арқылы стақандағы суға ауа үрлейді.Көпіршіктердің пайда болғанын байқайды.

-Тынысты ішке тартқанда ауаны жұтамыз, тыныс шығарғанда ауа қайтадан сыртқа шығады.

Балалар ұсақ тастарды стақан ішіне тастайды.Тастарды суға тастағанда көпіршіктер пайда болады.

-Тас суға батып кетті де, одан көпіршіктер пайда болды.Бұл-ауа.

-Тастан.Яғни судың ішінде де ауа бар.

-Поролон судың бетінде жүзіп жүр,суға батпайды.

-Онда ауа бар.

-Поролоннан ауа көпіршіктері көтерілді.Яғни мұнда да ауа бар.

-Бізге ауаның барлық жерде бар екені белгілі болды.

Сурет бойынша балалар ауаның қалай ластанатынын айтып береді(алау жағудан, көліктен бөлінген түтін, қала үстіндегі түтін, т.б.).

Балалар проблемалық сұрақ бойынша өз ойларын айтады.

Деген сұрақ төңірегінде өз ойларын айту,

-Шіріп, жерге түскен жапырақтарды өртемей, жинап алу.

-Бөлме өсімдіктерінің жапырақтарының шаңын сүрту.

-Зауыт, фабрикалардан шығатын түтінді азайту үшін, трубаларына сүзгіш орнату.

-Машиналардың түтін шығаратын түтігіне сүзгіш орнату,т.б.