Типтік оқу бағдарламасы Жоғары кәсіптік білім

№ 051301 – « Жалпы медицина» № 041104 – « Тіс емдеу » мамандықтары бойынша , 2006 ж. мемлекеттік білім стандыртына сәйкес пәннің типтік оқу бағдарламасын м.ғ.к., проф. Әбішова З.С., м.ғ.к., доцент Жетписбаева Ғ.Д. құрастырды .

Алғы сөз

1. 
   С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медицина Универиситеті әзірлеген және ұсынған
   

2. 
   Алғаш рет енгізілген
   
3. 
   Типтік оқу бағдарламасы 2006 жылғы мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес 0513001 «Жалпы медицина », 051104 «Стаматология » мамандықтары бойынша жасалды.
   

Бұл типтік бағдарламаны Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау Министрлігінің рұқсатынсыз шығаруға, таратуға болмайды.

1. Түсініктеме хат 3

2. Пәннің мазмұны 5

3. Білім беру және оқыту әдісі 9

4. Білім бағалау 9

5.Құрал жабдықтар және жабдықталуы 10

6. Пән сағатын бөлу 10

7.Дәрістер, тәжірибелік сабақтар, СӨЖ-дің тақырыбтық

жоспарлары . 10-12

8.Ұсынылған әдебиеттер тізімі 12

9. Авторлары 13


Түсініктеме хат
Валеология – денсаулықты сақтау және оны нығайту туралы ғылым. Соңғы он жыл шамасында дүниежүзіндегі көптеген елдерде, сонымен бірге ТМД-ға мүше елдердегі халық денсаулығының едәуір нашарлауына және адамның өмір сүру деңгейінің қысқаруына байланысты – осының себептерін анықтайтын және салауатты өмір сүруді қалыптастыру бағытындағы адам денсаулығы жөніндегі ғылым болып қалыптасты. Бұл ғылымның негізін қалаушы профессор И.И.Брехман болып саналады(1980ж.). Адам денсаулығының негізгі көрсеткіштерінің төмендеуі көптеген себептер мен факторларға, денсаулық туралы ілім жаңалықтарынан адамдардың беймағұлымдығына және немқұрайлығына да байланысты екенін аңғарамыз. Сонымен бірге аурудың алдын алудың бірінші деңгейдегі бірегей амалдар жүйесінің едәуір нашарлауы да осындай жағдайларға әкеп соқты .

Медицина ғылым болып қалыптасқаннан бері оның басты мақсаты – адам денсаулығын сақтау және нығайту, ал ауруларды емдеу –медициналық докторинаның екінші бөлімін құрастырады деген тұжырымға ден қойсақ, көне шығыс ғалымдарының денсаулық сақтауды өте дәріптегенін көреміз .

Кез келген заманның медицина саласымен айналысқан кемеңгерлері денсаулықты табиғаттың керемет сыйы ретінде бағалап, денсаулықты сақтауға көп мән берген .

Адам денсаулығы деген ұғым бір ғана шеңбер ауқымында қарастырылмауы керек, ол көптеген факторларға тәуелді, ішкі және сондай-ақ сыртқы себептермен бірге, бір адамның және тұтастай әлеуметтік, мемлекеттік тұрғыдағы денсаулығына кемел, ұтымды да, тиімді қөзқарастарды қалыптастырғанда ғана денсаулық ауқымын тұтастай қамтуға болады .

Валеологияның обьектісі – дені сау немесе ауырайын деп жүрген адам болып табылады. Бұндай адамдар денсаулық сақтау ұйымының назарынан тыс қалады. Валеология осындай адамдармен жұмыс жасай отырып, денсаулықты сақтау үшін салауатты өмір салтын қалыптастыруда адам ағзасының қызметтік қорларын пайдаланады .

Пәннің мақсаты:

Студенттерге денсаулық сақтау және нығайтудың әдістерін мен тәсілдерін үйрету, өзінің денсаулығына және өз ортасының денсаулығына сауатты көзқарасқа тәрбиелеу.

1. Адам денсаулғын және адам ағзасының қорларын анықтау және сандық баға беру.

2. Салауатты өмір салтын қалыптастыру .

3. Студенттерге денсаулықты сақтау және нығайту әдістерін үйрету

• 
  Пәннің мақсатын, міндетін және оның болашақ мамандық үшін маңыздылығын;
  
• 
  Денсаулық туралы негізгі түсінікті;
  
• 
  Денсаулыққа қауіп төндіретін факторларды;
  
• 
  Денсаулықтың жасқа байланысты ерекшеліктерін;
  
• 
  Денсаулық сақтау әдістері мен тәсілдерін;
  
• 
  Салауатты өмір салтын қалыптастырудың ғылыми негіздерін;
  
• 
  Ағзаны сауықтырудың әдістерін;
  

• 
  Жеке адамның және ұжымдық денсаулық сақтаудың деңгейін талдау және болжауды;
  
• 
  Денсаулық сақтау және нығайту үшін қажетті валеологиялық білімді қолдануды;
  
• 
  Оқулықтар және ғылыми әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істеуді;
  

• 
  Антропрометриялық көрсеткіштерді өлшеуді;
  
• 
  Артериялдық қан қысымын өлшеуді;
  
• 
  Жүрек қағысы мен тыныс алу жиілігін анықтауды;
  
• 
  Өкпенің тіршілік сиымдылығын анықтауды (ӨТС);
  
• 
  Адам денсаулығын сипаттайтын жүктемелерге сынақ жүргізуді ( Мартине сынамасы, , Штанге сынамасы, Генче сынамасы, Гавард степ-тесі, Купердің 12-минуттық сынамасы);
  
• 
  Балалалар мен іштегі нәрестелердің физикалық дамуын есептеуді;
  
• 
  Сауалнама жүргізу,тестер ;
  
• 
  Ағзаны сауықтыру және шынықтыруды;
  

• 
  гигиеналық (адам ағзасына қоршаған ортаның жәйсіз факторлары әсерін);
  
• 
  әлеуметтік (сауалнама);
  
• 
  психофизиологиялық (тестер, сұрақтар, тұлғалық мазасыздануды бағалау және т.с.);
  
• 
  ағзаны сауықтыру және шынықтыру әдістері (қимыл белсенділігі , рефлексотерапия , аутотренинг, тыныстау гимнастикасы , тиімді тамақтану т.б.);
  
• 
  отбасын құруды жоспарлау әдістері (контрацепция).
  

Денсаулық–экологиялық категория. Қолданбалы мәнде дені сау адам. Абсолюттік денсаулық. Денсаулық ағзаның қоршаған ортамен байланысындағы біркелкілігі іспетті. Денсаулық тұрақтылықты сақтаудың амалы, ортаның сандық және сапалық өлшемдеріндегі өзгерістерге деген икемділігі. Денсаулық адамның биологиялық, әлеуметтік және психологиялық бірлігінің көрінісі ретінде. Денсаулық анықтамасы (дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы, академик В.П.Казначеев және т.б. ).

Дене және психика саулығы. Жеке адамның және қоғамның денсаулығы, олардың өлшемдері. Денсаулықтың бір қалыпты болуы жеке адамның денсаулығының өлшемі іспетті. Денсаулықтың бір қалыпты болуы туралы ұғым. Физиологиялық қалып. Жеке адамның қалыптасуындағы онтогенетикалық және физиологиялық өзгерістеріндегі генотиптің, фенотиптің рөлі. Денсаулықты бағалаудағы қалып ұғымының жеткіліксіздігі .

Денсаулықтың «саны» мен «сапасы » туралы ұғым. Денсаулық қоры . Денсаулықтың саны мен сапасы – негізгі қызмет атқаратын жүйелердің «қорлық мүмкіндіктерінің » қосындысы ретінде.

Жеке адамның және қоғамның денсаулығын болжау. Денсаулықты болжаудың негізгі принциптері. Денсаулықтың демографиялық көрсеткіштері. Сауықтыру бағдарламаларының эканомикалық тйімділігін бағалау. Салауатты өмір салтының негіздемелері. Қатер факторларына жоламау, денсаулық қажеттілігінің белгісі ретінде зиянды әдеттерден бойды аулақ ұстау. Өз денсаулығыңды бағалау және денсаулығыңа деген көзқарас .

Геронтология және гериатрия. Кәрілік адамның физиологиялық дамуының қалыпты кезеңі. Ағзаның қартайған кездегі физиологиялық ерекшеліктері. Қартайған кездегі тамақтанудың физиологиясы мен гигиенасы. Биологиялық және күнтізбелік жас. Қартаю мен кәріліктің демографиялық, әлеуметтік, гигиеналық көрсеткіштері. Кәрілікте денсаулық сақтау. Геропротекторлар. Қартаю теориялары.

Қимыл белсенділігі гомеостатикалық реттелістің маңызды факторы. Қимыл икемделу мінезінің құралы. Психикалық, эмоциялық жағдайды реттеудегі қимыл белседілігінің рөлі. Қимыл белсенділігі жеке дамуды жеделдетуді ынталандырады.

Денсаулық үшін тағамның маңызы.Тағам қажеттілігін қалыптастырудың және оның белгілерінің негізгі заңдылықтары. Тағам мөлшерін, сапасын және уақытын реттейтін физиологиялық тетік-тегершіктер. Тағам өнімдері . Өнімдердің коллориясы . Теңдестірілген, жұғымды тағам туралы ұғым. Су – денсаулық пен өмір негізі . Дәрумендер және микроэлементтер .

Денсаулықты сақтай білудегі және нығайтудағы еңбек пен демалыстың маңызы. Демалыс туралы ұғым. Демалыс еңбектенудің түрін алмастыру ретінде. Ұйқының маңызы.

Гигиена – салауатты өмір салтының негізі. Гигиенаның мақсаттары және міндеттері. Гигиена түрлері. Тән, киім, аяқ киім, үй –жай және жұмыс орнының гигиенасы .

Биоырғақтар және денсаулық.

Психофизиологиялық денсаулық. Психика және тән саулығы.

Тұқымқуалау және денсаулық.

Қоршаған орта және адам денсаулығы. Адам ағзасына қоршаған ортадағы физикалық және химиялық факторлардың (шу, инфродыбыс, магниттік дауылдар, діріл, электромагниттік амалдар, ауыр металдар) қолайсыз әсерлері .

Психофизиологиялық жаттығу. Психофизиологиялық жаттығулардың денсаулық үшін маңызы. Шығыс медицинасының әдістерімен сауығу (йога, у-шу, рефлексотерапия). Өзін-өзі реттеу әдістері және релаксация (аутотренинг, медитация, вокалды және әуенді терапия және т.б. ).

Шынығу. Шынығудың жалпы принциптері. Шынығудың сауықтыру тиімділігінің тетік-тегершіктері. Шынығу түрлері .

П.К.Иванов әдісіне негізделген ағзаны кәдіулгі табиғи сауықтыру жүйесі .

Массаж денсаулықты қалыпты ұстаудың және нығайтудың тиімді амалы ретінде. Жұмысқа деген қабілетті жақсартуға арналған дененің жалпы массажы. Нүктелі массаж. Су-Джок .

Тыныс алу гимнастикасы және оның денсаулық үшін маңызы. Тыныс алу гимнастикасының кейбір таралған түрлері .

Фитопрофилактика және фитотерапия .
3.Білім беру және сабақ беру әдістері
Дәрістер – шолу.

Тәжірибелік сабақтар: Тақырып бойынша тәжірибелік жұмыстарды орындау, апараттармен, кестелермен, сауалнамалармен жұмыс жасау, тестік тапсырмаларды орындау, шағын топтарда жұмыс жасау, жұмыстың нәтижесін талдау, хаттамаларды толтыру, қорытынды бақылау.
Студенттердің өзіндік жұмысы:
Оқу және қосымша әдебиетпен жұмыс жасау, тақырыптарды өзіндік игеру, тест тақырыптарына өзіндік жауап беру, призинтацияны орындау, дайындау, тақырыптар бойынша рефераттарды қорғау, интерактивті оқыту бағдарламаларымен жұмыс жасау .
4.Білімдерін бағалау
Күнделікті бақылау: тест жүргізу, ауызша сурау, тәжірибелік жұмысты орындауын, хаттамаларды тексеру, рефераттарды қорғау .

Қорытынды бақылау : Ауызша сұрау, әңгімелесу .
5.Құрал-жабдықтар
Құралдар: қол динамометрі, тонометрлер, құрғақ спирометрлер, медициналық таразылар, компьютерлер, ноутбук, теледидарлар, DVD, ксерокс, магнитофон .

Жабдықтар: видиофильмдер, мультимедиялық дәрістік және оқу құралдары, таратылатын материялдар, бой өлшеуіш, еден таразысы, сантиметрлер, анатомиялық пинсет.

6.Пән бойынша сағаттардың бөліну үлгісі

Жалпы сағат саны	Аудиторлық сағат		СӨЖ
	Дәрістер	Тәжірибелік сабақтар
50	6	27	17

7. Дәрістер, тәжірибелік сабақтар және СӨЖ

тақырыптық жоспарының үлгісі

Дәрістердің тақырыптық жоспарының үлгісі

(Академиялық сабақтың ұзақтығы -50 мин.)

(Академиялық сабақтың ұзақтығы -50 мин.)

№	Тақырыптар
1	Адам ағзасына никотиннің әсерінің тетік-тегершіктері. .
2	Вегетативтік жүйкенің, эндокриндік, жүрек-тамыр, асқорту, сыртқа шығару жүйелерінің қызметтік жағдайларын бағалау үшін қолданылатын негізгі әдістер.
3	Тағамдық азық-түліктер, биологиялық қоспалар, олардың ағзаға әсері.
4	Белсенді, белсенді емес демалыс.
5	Ұйқы. Ұйқының маңызы.
6	Биоритмдер және денсаулық.
7	Дені сау адамдарға арналған диеталар.
8	Дәрумендер – денсаулықтың кірпіштері.
9	Темекіге- «Жоқ!» де ...
10	Өмір сүргің келсе – темекіні таста .
11	Өмір мен табиғаттың бірлігі .
	Барлығы:17 сағ.

1. 
   Валеология ( оқу-әдістемелік құрал), ред. Х.Қ.Сатпаева, Ж.Б. Нілдібаева. Алматы: «Ғылым», 1999 ж. 155 б.
   
2. 
   Валеология ( оқу-әдістемелік құрал), ред. Х.Қ.Сатпаева, Ж.Б. Нілдібаева. Алматы, 2003 ж.147б.
   
3. 
   Валеология ( оқу-әдістемелік құрал), ред. Х.Қ.Сатпаева, Ж.Б. Нілдібаева. Алматы, 2007 ж..164б
   
4. 
   Валеология- денсаулық туралы ғылым. Х.Қ. Сәтбаева. Алматы, Ғылым. 1999ж.62б.
   
5. 
   Валеология (Машықтану жумыстарының жинағы ) Алматы 20020 146 б.
   
6. 
   Есірткі –қазіргі заман кеселі .Ә.С.Сухамбердина Алматы 2002 ж. 38 б.
   
7. 
   ЖИТС (СПИД)-ғасыр індеті. Алматы, 2000. – 24 б.
   
8. 
   Алкоголь және денсаулық. Нілдібаева Ж..Б., Субханбердина А.С. Алматы, Ғылым. 2000ж.
   

10. Вайнер Э.Н. Валеология. М.: Флинта: Наука. 2001. 416 с.

11. Колбанов В.В. Валеология. С.-Пб ., 2001. 232 с.

12. Колесинская Р.Д. Возрастные особенности физиологических систем растущего организма. Алматы, 2007. 74 с.

13. Петленко В.П. Валеология человека. С.-Пб., 1998. 1-4 т.

14. Петрушин В.И., Петрушина Н.В. Валеология. 2003. 431 с.

15. Тель Л.З. Валеология человека – философия жизни. Астана, 1999. 1-3 т.

16. Жетписбаев Г.А. Валеология. Алматы, 2004. 124 с.

1. 
   Аканов А.А. Состояние здоровья населения. Алматы, 1998. 32 с.
   
2. 
   Амосов Н.М.. Раздумья о здоровье. М., 1987. 144 с.
   
3. 
   Амосов Н.М, Бандет Я.А. Физическая активность и сердце. Киев,
   

4. 
   Амосов Н.М. Преодоление старости. М., 1996. 86 с.
   
5. 
   Апанасенко И.А., Попова Л.А. Медицинская валеология. Р.-на-Дону, 2000. 248 с.
   
6. 
   Брехман И.И. Введение в валеологию -науку о здоровье. Л., 1987. 212 с.
   
7. 
   Брехман И.И. Валеология – наука о здоровье. 2-ое изд. М.,1990. 208 с.
   
8. 
   Зайцев Г.К., Зайцев А.Г. Валеология. Культура здоровья. Самара,2003. 272 с.
   
9. 
   Замановский Ю.Ф. К здоровью – без лекарств. М.,1990. 55 с.
   
10. 
    Здоровье человека и система П.К.Иванова «Детка».Алматы. 1999.174 с.
    
11. 
    Муминов Т.А., Маскеев К.М. /основные пути/ профилактики в Казахстане. Алматы. 2000. 80 с.
    
12. 
    Назарбаева С.А. Учение П.К.Иванова – как метод воспитания здоровой личности. Алматы, 1999. 94 с.
    
13. 
    Назарбаева С.А. Путь к себе. Алматы, 1999г. 95 с.
    
14. 
    Приходько Н.Г., Лукьяненко М.В. Валеология: курс лекций. Алматы, 2002. 496 с.
    
15. 
    Субханбердина А.С. Наркомания – социальное зло. Алматы, 2002. 64с.
    
16. 
    Шарманов Т.Ш. Казахстан в контексте глобальных проблем питания. Алматы. 2000. 224 с.
    
17. 
    Чумаков Б.Н. Валеология.- М. 2002. 407 с.
    

профессор Соколов А.Д., доцент Жетпісбаева Ғ.Д.