- Құрманғазы Сағырбайұлының қандай күйлерін білесің?
- Құрманғазы күйлері арқылы нені суреттейді?
Қазіргі кезде күйшілерден кімдерді білесің?
Күй атасы – Құрманғазы Сағырбайұлы 1806 -1879 жылдары өмір сүрген.Қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,сазгер.Жасынан ән-күйге әуестігімен көзге түседі. Алғашқы ұстазы Хан Базар күйшісі – Ұзақ. Есейе келе Құрманғазы домбырашылықты кәсіби өнерге айналдырады. Оның бүкіл өмірі әділетсіздікке, озбырлыққа қарсы күресте өтті.
Құрманғазы өзінің ыза-кегін домбырадан төгілген күйлері арқылы суреттейді. Сондай күйлерінің біреуі – «Адай», «Ақбай», «Ақсақ киік», «Көбік шашқан». Бұл күйлерді тыңдап отырып, халықтың ерлігін, ат шабысының дүрсілді ырғағын естисің.
Күйшінің «Аман бол шешем, аман бол», «Ертең кетем», «Қайран шешем» күйлерінің музыкалық тілі адамның сөйлеу тіліне өте жақын. Сонымен қатар әрі сазгер, әрі күйші Құрманғазы «Сарыарқы», «Балбырауын» күйлері арқылы туған жеріне деген сүйіспеншілікті, көңіл шаттығын, халықтың асқақ үнін жеткізе білген.
Х р о н о л о г и я л ы қ к е с т е
Қызығушылықты ояту
Ьүгінгі үй жұмысына дайындықтарың өте тамаша екен. Нағыз болашақ даналарымыздың қатарын толықтырушы сияқтысыңдар. Дана сөзінің синонимін атаңдаршы.
II. Мағынаны тану.
Автор туралы мәлімет беру. /1921- 2003 /
Тұрсынхан Әбдірахманова 1921 жылы 5 қарашада бұрынғы Семей облысының Жарма ауданына қарасты Бөке деген жерде туған. Әке-шешеден ерте қалып, ағасының қолында тәрбиеленіп оқыған.Аягөз педучилищесінде оқыған,1959 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген. Мұғалім, мектеп директоры болып істеген,Т. Әбдірахманованың еңбек жолы 1941 жылдан басталады. Ұлы Отан соғысы жылдарында мұғалім. Мектеп директоры, Абай, Аягөз аудандық комсомол комитеттерінде бірінші хатшы, шар аудандық партия комитетінде бөлім меңгерушісі болған. 1984 жылы қазақ ССР халық жазушысы атағына ие болды. Ғылым саласындағы еңбегі үшін 1985 жылы қазақ ССР Ғылым академиясының Ш. Уәлиханов атындағы сыйлығы берілді. — белгілі қазақ ақыны, филология ғылымдарының докторы (1981),Қазақстанның халық жазушысы (1984).партия және комсомол қызметтерінде, «Қазақстан әйелдері» журналында бөлім меңгерушісі болған. 1969-86 жылдары Қазақстан Ғылымдар академиясының М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында аға ғылыми қызметкер болып еңбек еткен. Шығармаларының жинақтары
-Өлеңнің алғашқы үш жолын оқып, соған жауап тауып көр.
3 саны туралы не айта аласың? (тақ сан, есептік сан есім, киелі сан )
-Үштің киелі сан екенін қалай дәлелдей аласың?
Керек дерек:
Үш қуат: 1. Ақыл. 2. Жүрек. Тіл.
Үш жүз: 1. Ұлы жүз. 2. Орта жүз. 3. Кіші жүз.
Үш құсты өлтіруге болмайды: 1. Көкқарға. 2. Қарлығаш. 3. Байғыз.
Үш адамның ниеті бұзық: 1.Өтірік айту. 2.Сөзінде тұрмау. 3. Аманатқа қиянат жасау.
Адам Атаны жаратқанда жіберген үш қасиет:
1. Ақыл. 2. Ұят. 3. Сабыр.
Үш нәрсе аз болса да, көп болады: 1. Қайыр – садақа. 2. Сауап. 3. Дұға.
Үш жұрт: 1. өз жұртың – күншіл. 2. қайын жұртың – міншіл, 3. нағашы жұртың – сыншыл.
Ақын қазақ даналарын қалай мақтан етеді?
4]
.
Халқымыздың қайта тумас үш дарасы
Төле би
/1663-1756/
Әйтеке би
/1689-1766/
Қазыбек би
/1667-1763
Х р о н о л о г и я л ы қ к е с т е
Төле Әлібекұлы /1663 – 1756/ – қазақтың қоғам қайраткері, шешен, Төле би 1663 жылы қазіргі Жамбыл облысы Шу өңірінде туған.Ұлы жүздегі дулат тайпасының жаныс руынан. Бала күннен жас Төле әкесіне еріп жүріп ел көреді, жұрт таниды.
Қазақ халқының ақындық-шешендік өнерінен тәлім алады. Он бес жасынан ел билігіне араласып, ақыл-парасаттылығы, әділ шешімі, шешендік өнерімен көзге түседі.Ұлы жүздің бас биі, Қазыбек, Әйтеке бидің қолдауымен үш жүзге төбе би болып сайланған. Артында "бүтін билікке Төле би жеткен" деген сөз қалған тарихи тұлға. "Жеті жарғыны" жасаушылардың бірі.
Әйтеке Байбекұлы(1689 -1766ж.) — қазақ халқының бірлігін нығайтуға үлкен үлес қосқан атақты үш бидің бірі, мемлекет қайраткері.Әлім тайпасының төртқара руынан шыққан.Әмір-Темірдің бас кеңесшісі Ораз қажының бесінші ұрпағы. Бүкіл парсы, өзбек,қырғыз,қазақ жұрты Сейітқұл әулиенің үшінші үрпағы. Әбілқайыр ханға дейін Кіші жүздің сөзін ұстаған қазақтың биі. Есім хан тұсында Самарқандыбилеген Жалаңтөс батырдың жақын туысы. Әйтеке бес жасында молдадан оқып сауатын ашқан.
Қазыбек Келдібекұлы – қазақ халқының XVII – XVIII-ғасырлардағы ұлы үш биінің бірі, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері. Орта жүз арғын тайпасының қаракесек руына кіретін болатқожа атасынан шыққан ол 1667 жылы Сыр бойында дүниеге келген. Арғы аталары Шаншар абыз, Бұлбұл, өз әкесі Келдібек — есімдері елге белгілі әділ билер болған. Ел аузындағы әңгіме, аңыздар мен биден жеткен шешендік сөздер оның өз заманында білімді де жетелі, халықтың ауыз әдебиеті мен салт-дәстүр, рәміздерін, ата жолы заңдарын мейлінше мол меңгерген, озық ойлы, әділ де көреген, батыл да батыр адам болғандығын айқын аңғартады. Әділдігі мен алғырлығы үшін Тәуке хан Қазыбекті Орта жүздің Бас биі еткен. Би Әз Тәукенің тұсында хан кеңесінің белді мүшелерінің бірі болса, Абылай ел билеген кезеңдерде де мемлекет басқару ісіне жиі араласып, ішкі-сыртқы саясатта ақыл-кеңестер беріп отырған.
Өлең жолдарындағы қазақ даналарын толық аты –жөнімен дәптерге жазып ал.
Ахмет Байтұрсынов - Ақын, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері Туған жері - бұрынғы Торғай уезінің Тосын болысы (қазіргі Қостанай облысының Жангелдин ауданындағы Ақкөл ауылы) 5 қыркүйек 1872, қайтыс болды 8 желтоқсан1937 (65 жас).
