Урок Смена алфавитов. 1-тапсырма



Дата24.04.2017
өлшемі145,56 Kb.
#14783
түріУрок


  1. Класс

I модуль. Қазақ тілі туралы.

I модуль. О казахском языке.

3 – сабақ. Алфавиттердің ауысуы.

Урок 3. Смена алфавитов.

1-тапсырма. Мәтінді қазақ тіліне аударыңдар. Қазақ тілі тарихындағы алфавиттердің ауысуы туралы шағын әңгіме дайындаңдар. Мәтін бойынша деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.

Задание 1. Переведите текст на казахский язык. Подготовьте краткий рассказ о смене алфавитов в истории казахского языка. Выполните уровневые задания к тексту.

До Октябрьской революции казахи, как и ряд тюркоязычных народов, пользовались письменным, «книжным» языком, именовавшимся то «чагатайским», то «книжно-татарским» (Октябрь революциясына дейін қазақтар, басқа да түркі тілді халықтар сияқты, жазу үшін «кітап» немесе «шағатай», кейде «татар кітап тілі» аталатын тілді қолданған). Специфика этого письменного «книжного» языка в том, что он в лексическом отношении представлял элементы арабского, персидского и тюркского языков («Кітап» жазба тілінің ерекшелігі – ол лексикалық мағынасында араб, парсы және түрк элементтерінінен тұрған).

Задолго до Октябрьской революции казахский народ пользовался арабским алфавитом (Октябрь революциясынан көп бұрын қазақ халқы араб алфавитін қолданған). По мере дальнейшего нарастания темпа всестороннего развития экономики, культуры возникла необходимость перехода к латинизированной письменности (Экономиканың мұнан ары ілгері басуы латын жазуына көшу қажеттілігін туғызды). Латинизированный алфавит просуществовал с 1929 года до 1940 года. (Латын жазуы 1929 жылдан 1940 жылға дейін қолданылынған). На нем велось обучение школьников, на нем проводилась ликвидация неграмотности взрослого населения, печатались казахские газеты, журналы и книги (Латын жазуын пайдаланып, мектепте оқушылар оқытылған, ересек адамдардың сауаты ашылған, қазақ газет, журнал, кітаптары шығарылған).

В 1940 году казахский народ переходит к новому алфавиту на основе русской графики (1940 жылда қазақ халқы орыс жазуының графикасына негізделген жаңа алфавитке көшкен).

Современный казахский алфавит и орфография на основе русской графики является национальной системой письменности, где максимально учтены специфические особенности родного языка (Қазіргі күнде орыс жазуының графикасына негізделген қазақ алфавиті ана тіліміздің ерекшеліктерін барынша еске алатын ұлттық жазба жүйесі болып табылады).

Увеличение количества знаков (букв) в алфавите идет за счет обозначения специфических фонем казахского языка (ә, ғ, қ, ө, ұ, ү, ң, і, һ) (Белгілердің (әріптердің) саны артуы қазақ тіліндегі ерекше фонемаларын (ә, ғ, қ, ө, ұ, ү, ң, і, һ) қосуына байланысты). До 1957 года буквы, выражающие специфические для казахского языка фонемы, были расположены в конце всех букв алфавита (1957 жылға дейін қазақ тіліндегі ерекше фонемаларды белгілейтін әріптер алфавиттің ең соңында орналасқан).

В 1957 году указом Президиума Верховного Совета Казахской ССР специфические буквы (ә, ғ, қ, ө, ұ, ү, ң, і, һ) были расположены соответственно после тех основных букв, на основе которых они были образованы (ө после о и т.д.) (1957 жылда Қазақ ССР Жоғары Кеңес Төралқасының жарлығы бойынша ерекше әріптер (ә, ғ, қ, ө, ұ, ү, ң, і, һ) алфавитте өздеріне сәйкес негізгі әріптердің артынан орналасатын болған (ө әрпі о-дан кейін, т.б.)).

(С. Кенесбаев)

Шағын әңгіме «Алфавиттердің ауысуы»

Краткий рассказ «Смена алфавитов»

Қазақ алфавиті бірнеше рет ауысқан (Казахский алфавит менялся несколько раз). Октябрь революциясынан көп бұрын қазақ халқы «шағатай», сосын араб алфавитін қолданған (Задолго до Октябрьской революции казахский народ пользовался «чагатайским», затем арабским алфавитом). Араб алфавитінен кейін, 1929 жылдан бастап 1940 жылға дейін латын жазуын қолданған (После арабского алфавита, с 1929 года до 1940 года применялась латиница). Латын жазуында мектептерде сабақ жүргізілген, ересек адамдардың сауаты ашылған, қазақ газет, журнал, кітаптары шығарылған (На латинице проводились занятия в школах, обучали грамотности взрослое население, выпускались казахские газеты, журналы и книги). 1940 жылы саяси себептермен кириллица енгізілген (В 1940 году по политическим причинам была внедрена кириллица). Кириллицаны пайдалану үшін қосымша әріптер құрастырылған (ә, ғ, қ, ө, ұ, ү, ң, і, һ) (Чтобы пользоваться кириллицей были созданы дополнительные буквы (ә, ғ, қ, ө, ұ, ү, ң, і, һ)). Олар қазақ тіліндегі ерекше фонемаларды белгілейді (Они обозначают специфические фонемы казахского языка).



III деңгей

III уровень

  1. Мәтінді мәнерлеп оқып, аударыңдар.

Прочитайте с выражением текст, переведите его.

  1. Мәтіннің мазмұнын орысша айтып беріңдер.

Перескажите содержание текста на русском языке.

II деңгей

II уровень

  1. Мәтінді аударыңдар. Мәтін бойынша бірнеше сұрақ құрастырып, оларға ауызша жауап беріңдер.

Переведите текст. Составьте несколько вопросов по тексту и ответьте на них устно.

  1. 2 -3 мақал мен қанатты сөздің мазмұнын түсіндіріп, жатқа айтыңдар.

Скажите наизусть 2-3 пословицы и крылатые слова, объясните их смысл.

Пример выполнения задания № 1:

Сұрақтар:

Вопросы:

  1. Қазақ алфавиті кемінде неше рет ауысқан?

Сколько раз как минимум менялся казахский алфавит?

Жауабы: Төрт рет: «шағатай», араб, латын, орыс алфавиттері.

Ответ: Четыре раза: «чагатайский», арабский, латинский, русский алфавиты.

  1. Латын жазуы қай жылдары қолданылынған?

В какие годы применялась латинская письменность?

Жауабы: 1929 жылдан бастап 1940 жылға дейін латын жазуы қолданылынған.

Ответ: С 1929 года до 1940 года применялась латинская письменность.

  1. Кириллицаға қандай әріптер қосылынған?

Какие буквы были добавлены в кириллицу?

Жауабы: ә, ғ, қ, ө, ұ, ү, ң, і, һ әріптері қосылынған.

Ответ: Буквы ә, ғ, қ, ө, ұ, ү, ң, і, һ были добавлены.

Пример выполнения задания № 2:

Мақалдар (пословицы):

  1. Отанға опасыздық еткенің – Өз түбіңе жеткенің.

Дословно: «Предал Родину – дошел до своего дна» (т.е., хуже поступка, чем предательство Родины, нет, достал сам себя до дна: дальше можно и не жить)

  1. Қорқақ өзінің көлеңкесінен де қоркады.

Дословно: «Трус боится и своей тени»

  1. Көрмес түйені де көрмес

Дословно: «Невидящий не увидит и верблюда» (т.е., Кто не хочет видеть, тот ничего не будет замечать, даже верблюда)

  1. Адамды өмір үйретеді. Үйренбесе, күйретеді.

Дословно: «Человека учит жизнь. Если он не научится, сломает»

  1. Бас аман болса, бөрік табылады

Дословно: «Будет цела голова – шапка найдется» (т.е., главное – голова цела, а все остальное – дело наживное)

  1. Айдағаны бес ешкі, ысқырығы жер жарады

Дословно: «Пасет 5 козлов, а свист раскалывает землю» (т.е., легкое дело –пасти 5 козлов – представляет другим как дело значительное, грандиозное, т.е., громко свистит о нем, непомерно хвастает)

  1. Отан оттан ыстық

Дословно: «Родина горячее огня» (т.е., любовь к Родине такова, что сила ее сравнима с температурой огня)

  1. Анасын танымаған, Алласын танымас

Дословно: «Не узнающий матери, не узнает и Аллаха» (т.е., кто плохо относится к матери, тот плохо относится и к Богу)

  1. Тәрбиесі жаманға жақсы ұстаздан пайда жоқ

Дословно: «Плохо воспитанному нет пользы от хорошего учителя» (т.е., того, кто плохо воспитывается в семье, не исправит и хороший учитель)

  1. Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл

Дословно: «Знай язык семи народов, знай семь различных наук» (т.е., как назидание: выучи семь разных языков и приобрети знания в семи различных областях, чем больше знаешь – тем лучше)

Мәтелдер (поговорки):

  1. Біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді

Дословно: «Кто-то прыгает от холода, а кто-то – от сытости» (т.е., кто-то вынужден прыгать, чтобы не замерзнуть, выжить, а кто-то «с жиру бесится»)

  1. Қызым саған айтам, келінім сен тыңда

Дословно: «Дочка – тебе говорю, невестка – ты слушай» (т.е., напрямую невестку не поучают, а делая замечания дочери, внушают невестке как надо поступать)

  1. Қалауын тапса, қар жанар

Дословно: «Если найти подход – и снег загорится» (т.е., умелый сможет сделать так, что даже снег загорится)

  1. Сыныққа сылтау

Дословно: «разбитой (посуде) - причина» (т.е., любая причина сгодится, почему что-то разбилось, не получилось, не осуществилось)

  1. Кәрі түлкі қақпанға түспес

Дословно: «Старая лиса в капкан не попадет» (т.е., опытный, искушенный не попадет в ловушку, впросак)

I деңгей

I уровень

  1. Мәтіннің мазмұнын айтып беріңдер.

Перескажите содержание текста.

  1. Қазақстан Республикасында Тіл туралы Заңның жариялануының тарихи маңызы неде деп ойлайсыңдар?

Как Вы думаете, в чем заключается историческое значение принятия Закона О языках в Республике Казахстан?

  1. Қазақстаннан сырт жерлерде тұратын қазақтардың ана тілі қандай тіл болуы керек деп ойлайсыңдар? Неге?

Как Вы думаете, какой язык должен быть родным языком для казахов, живущих вне Казахстана? Почему?

Пример выполнения задания № 2:

Тіл мәселесі – саяси мәселе болғаннан соң, Тіл туралы Заңды қабылдау зор тарихи уақиға болып табылады (Так как вопрос о языках – политический вопрос, то принятие Закона О языках является значительным историческим событием). Кеңес Одағы кезеңінде қазақ тілі ысырылып, қосымша тіл болып қалған, өйткені орыс тілі мемлекеттік тіл ретінде енгізілген (При Советском Союзе казахский язык был передвинут (на второе место) и оказался дополнительным языком, потому что русский язык был внедрен как государственный). Қазақ тілі мемлекетімізде қайтадан тиісті қызметін атқару мақсатымен тіл саясаты жүйелі түрде өткізілуде (С целью возобновления выполнения казахским языком должной роли в нашем государстве, проводится системная работа по языковой политике). Осы бағытта жүргізіліп жатқан іс-әрекеттер Тіл туралы Заңына тікелей байланысты (Действия, предпринимаемые в этом направлении напрямую связаны с Законом О языках).



Пример выполнения задания № 3:

Қазақстаннан сырт жерлерде тұратын қазақтардың ана тілі – қазақ тілі болуы мүмкін деп ойлаймын (Думаю, что для казахов, живущих вне Казахстан, родным языком может стать казахский язык). Неге десеңіз, сол жерлерде тұратын қазақтардың өз халқының тарихынан қол үзбеуі де, дәстүрлерін, тілін сақтай білуі де немесе келешегін Қазақстанмен байланыстыруы да, өздерінің мақсаттарына байланысты (Если спросите почему, то это связано с целью казахов, живущих в тех странах: не порывать связь с историей собственного народа, уметь сохранить традиции, язык или же свое будущее связывать с Казахстаном). Бірақ қандай мақсат болмасын, қазақ мектептері болмаса, қазақ тілінде оқытатын жоғары оқу орындары болмаса, одан ары, тіл кеңінен қолданылмаса, тілді сақтау өте қиынға түседі, тіпті уақыт өте бере тіл жоғалып кетеді (Но какова бы ни была цель, если не будет казахских школ, не будет высших учебных заведений с казахским языком обучения, более того, не будет широко применяться язык, то сохранить язык весьма трудно, даже с течением времени язык исчезает). Сырт жерлерде тұратын қазақтардың ана тілі – қазақ тілі болу үшін олардың Қазақстанмен қатынасы тұрақты болу керек (Для того, чтобы родным языком казахов, проживающих в других странах, оставался казахский язык, нужно, чтобы их связь с Казахстаном была постоянной).



2-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, конспект дайындаңдар.

Задание 2. Прочитайте текст и подготовьте конспект.

Араб жазуымен жазылған тұңғыш кітаптар

Первые книги, написанные на арабской письменности

Араб жазуымен жазылған тұңғыш кітаптардың бірі – «Қутадғу білік» («Құт негізі – білік» - «Основа богатства – знание») (Одна из первых книг, написанных на арабской письменности - «Қутадғу білік» - «Основа богатства – знание»). Бұл кітапты 1069 жылы ірі ғұлама Жүсіп Баласағұн жазып, сол кезде Қашқария мен Жетісуды билеген Боғра ханға сыйлаған (Эту книгу в 1069 году написал крупный ученый Жусип Баласагун и подарил хану Богра, правителю Кажгарии и Семиречья).

Кітаптың араб алфавитімен жазылған екі нұсқасы Каир мен Ташкентте сақталған (Два образца, написанных буквами арабского алфавита, сохранились в Каире и Ташкенте). Ал Боғра ханға берілген ұшінші нұсқасы ұйғыр алфавитімен жазылған (А образец, данный Богра хану, написан буквами уйгурского алфавита). «Осыған қарағанда, - дейді атақты түрколог профессор С.Е. Малов, - кітап әуелде араб жазуымен жазылған болуға тиісті» (Судя по этому, - говорит знаменитый тюрколог профессор С.Е. Малов,- книга первоначально должна была быть написана на арабской письменности»).

Бұдан кейінгі кітап – «Диуани луғат-ат-түрік» («Түрік сөздерінің жинағы») 1072 – 1074 жылдары араб алфавитімен жазылған (Более поздняя книга – «Диуани луғат-ат-түрік» - «Словарь тюркских слов» написана в 1072 – 1074 годах на арабской письменности). Оның авторы – ұлы ғалым Махмұд Қашқари (Ее автор – великий ученый Махмуд Кашгари). Осыдан бастап Орта Азияның ұлы ғалымдары мен ақындары, тарихшылары араб жазуын орта ғасырға дейін пайдаланған (С тех пор великие ученые, поэты и историки Средней Азии пользовались арабской письменностью вплоть до средних веков). Ал араб алфавиті Қазақстанда XX ғасырдың басына дейін (1929 жылға дейін), яғни 900 жыл бойы қолданылды (А в Казахстане арабский алфавит применялся до начала XX века (до 1929 года), т.е., в течение 900 лет).



Қысқа конспект

Краткий конспект

Араб жазуымен жазылған тұңғыш кітаптар

Первые книги, написанные на арабской письменности

Араб жазуымен жазылған тұңғыш кітаптардың бірі – «Қутадғу білік» («Құт негізі – білік» - «Основа богатства – знание»). Бұл кітапты 1069 жылы Жүсіп Баласағұн жазып, Қашқария мен Жетісуды билеген Боғра ханға сыйлаған. Ханға берілген нұсқа ұйғыр алфавитімен жазылған, ал араб алфавитімен жазылған тағы екі нұсқа Каир мен Ташкентте сақталған. Содан соң ұлы ғалым Махмұд Қашқари «Диуани луғат-ат-түрік» («Түрік сөздерінің жинағы») деген кітапты 1072 – 1074 жылдары араб жазуымен жазған. Осыдан бастап Орта Азияның ұлы ғалымдары мен ақындары, тарихшылары араб жазуын орта ғасырға дейін пайдаланған. Ал араб алфавиті Қазақстанда 1929 жылға дейін, яғни 900 жылдай қолданылды.



Сөздік

жазу – письменность

нұсқа – образец, подлинник

ғұлама – ученый, мудрец

әуелде – сначала, первоначально

сыйлаған – подарил

пайдаланған – использован

билеген – управлял

қолданылды – применялся

3-тапсырма. Сөздерден сөз тіркестерін құраңдар.

Задание 3. Составьте словосочения из данных слов.

  1. Араб

жазылған

  1. алфавитімен

пайдаланған

  1. араб жазуын

жазуы

  1. араб алфавиті

қолданылды

4-тапсырма. «Алфавиттердің ауысуы» және «Араб жазуымен жазылған тұңғыш кітаптар» мәтіндерін пайдалана отырып, топтарға бөлініп, рөлді ойын өткізіңдер.

Задание 4. Используя тексты «Смена алфавитов» и «Первые книги, написанные на арабской письменности», разделившись на группы, проведите ролевые игры.

Әр топтағы бір оқушы – «сарапшы» (естігенін талдайды, жауаптың дұрыстығын және толықтығын айтады) (В каждой группе один ученик – «эксперт» (анализирует услышанное, выводит заключение о правильности и полноте ответа)); екінші оқушы – «сыншы» (жауаптың әлсіз, мәнсіз жерлерін талдайды) (другой ученик – «критик» (делает разбор слабых, бессмысленных мест выступления)); үшінші оқушы – «қорғаушы» (жауаптың жағымды жақтарын көрсетеді) (третий ученик – «защитник» (показывает положительные места выступления)); төртінші оқушы – «баяндамашы» (мәтіндердің мазмұнын қысқаша айтып береді) (четвертый ученик – «докладчик» (кратко рассказывает содержание текста)).

«Баяндамашының» жауабынан кейін олар кезегімен шығып, «қорғаушы» (мақтап), «сыншы» (жауаптың кейбір тұстарына күмән келтіре), «сарапшы» (қорыта) сөйлейді (После выступления «докладчика» они по очереди выходят и обсуждают доклад: «защитник» хвалит, «критик» высказывает сомнения по некоторым аспектам, «эксперт» поводит итог).

Ойын басталар кезде керек болатын кейбір сөйлем үлгілері (Некоторые полезные фразы, которые могут пригодиться в начале игры):



  1. Қош келдіңіздер! (Добро пожаловать!)

  2. Кім сөйлейді? (Кто будет говорить?)

  3. Қандай сұрақтарың бар? (Какие есть вопросы?)

  4. Баяндаманы талдауға кірісейік (Приступим к разбору выступления).

Каталог: doc
doc -> Тақырыбы: Ғарышты игеру (аудандық семинар)
doc -> 6 Хромтау гимназиясы тәрбие жұмысының жылдық жұмыс жоспары Азаматтық-патриоттық, құқықтық және полимәдениеттік тәрбие
doc -> Ғарыш әлеміне саяхат
doc -> Сабақ тақырыбы: Шерхан Мұртаза «Ай мен Айша» романы Сабақ мақсаты: ҚР «Білім туралы»
doc -> Сабақтың тақырыбы Бала Мәншүк ( Мәриям Хакімжанова) Сілтеме
doc -> Ана тілі №2. Тақырыбы: Кел, балалар, оқылық Мақсаты
doc -> Қызылорда облысының жер – су атаулары қызылорда, 2013 жыл сыр елі қызылорда облысы
doc -> Қазақстанның театр режиссурасы: сабақтастық және жаңашылдық
doc -> Сабақ жоспары «Сәулет және дизайн» кафедрасының арнаулы пән оқытушысы, ҚР «Еуразиялық Дизайнерлер Одағының» мүшесі: Досжанова Галия Есенгелдиевна Пәні: Сурет және сұңғат өнері


Достарыңызбен бөлісу:




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет