Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

373
дағы дыбыстардың ешқандай мағы-
насы болмағандықтан нақтылы ті-
тіркендіргіштер ретінде тиісті жауап 
реакциясын туғызбайды.
Адамдарда екі сигнал жүйесінің 
қатарынан болуы адамға бейнелеу 
тәсілінің ең жоғары түрі тән екенді-
гін көрсетеді. Адамның сөзі барлық 
нақтылы тітіркендіргіштердің ор-
нына жүреді де, ол ми қабығында сан 
алуан қозулар мен тежелулер туғыза-
ды. Сөз тек жеке, жалғыз, нақтылы
зат туралы ғана хабар беріп қоймай, 
толып жатқан біртектес заттарды да
білдіреді. Сөз арқылы ой қорытын-
дыларын жасауға, абстракті түрде
ойлауға, түрлі ұғымдарды қалыптас-
тыруға мүмкіндік туады. Екінші сиг-
нал жүйесі (сөз) адамды тәрбиелеу-
ге де, ұрпақтан ұрпаққа тәжірибе 
жинауда да зор маңыз алады.
И.П.Павлов адамдардың сигнал жү-
йелері бір-бірімен үнемі тығыз бай-
ланысты, екініші сигнал жүйесі адам-
ның тарихи даму процесінде туған
және бұл бірінші сигнал қызметін 
реттеп, бақылап отырады деп тұжы-
рымдады.
Адамның сигнал жүйелері даму-
дың, оқу-тәрбиенің барысында қа-
лыптасады. Сөздік сигналдар адам-
ның айналасындағы қоршаған дү-
ниемен белсенді қарым-қатынас жа-
сауының арқасында біртіндеп қор-
ланып отырады.
МИДЫҢ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ЖИ-
 
НАҚТАУ ҚЫзМЕТІ. 
И.П.Павлов 
ми қабығының негізгі жұмысы ана-
лиздік, (талдау) және синтездік (жи-
нақтау) қызметтен тұратындығын 
және бұл миды зерттеудің басты 
приндиптерінің бірі екендігін көрсе-
тіп берді. Мидың анализдік қызметі 
түрлі тітіркендіргіштердің жеке бө-
ліктерін айыруда, осы жеке тітіркен-
діргіштерге шартты рефлекстер жа-
сауда көрініп отырады. Ал мидың
синтездік қызметі жеке тітіркендір-
гіштерді біріктіруден, яғни ми қа-
бығында уақытша байланыстардың 
жасалуынан көрінеді. Мысалы, ит-
тің аяғын электр тогымен тітіркен-
діргенде (шартсыз тітіркендіргіш), 
мұны даусы әлсіз қоңыраумен нығай-
татын болсақ (шартты тітіркендір-
гіш), ит одан аяғын көтеріп корға-
натын болады. Электр тогымен тітір-
кендіруді даусы күшті қоңыраумен 
нығайтсақ та осындай реакцияны 
байқаймыз. Бұл жерде ми қабығында 
екі ұқсас тітіркендіргішке (әлсіз жә-
не күшті коңырау) бір жауап бері-
ліп отыр. Бұдан біз мидың синтез-
дік қызметін көреміз.
Мидың анализдік, синтездік қызметі 
организмнің өмір сүруінің басты 
шарты болып табылады. Мысалы, 
жануарлар үшін әрбір сыбдыр, әр-
бір көлеңке, болмашы иіс, ауадағы 
болмашы қозғалыстар т.б. тамақтың 
не қауіптің алыс-жақын екендігін 
білдіретін сигналдар болып табы-
лады». Жануарлар сыртқы дүние-
нің тітіркендіргіштерін өте нәзік айы-
ра және біріктіре алуы нәтижесінде 
ғана өзіне төнген қауіпті не тіршілігі-
не қажетті нәрсені дер кезінде сезіп, 
өмір сүретін ортасына дұрыс бейім-
деле алады.
Анализ бен синтез мидың бірімен-бі-
рі тығыз байланысты, біртұтас қыз-
меті болып саналады. Мидың бұл
қызметі жүйке жүйесінің структура-
лық дәрежесіне қарай әр түрлі си-
патта көрініп отырады. Мысалы, ми

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: