Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

498
жұмысшылардың 8 сағаттық жұмыс 
күнін енгізу керек деген талабын 
физиология ғылымы негізінде дә-
лелдеді. Орыстың революционер-
демократы Н.Г.Чернышевскиймен, 
оның отбасымен тығыз байланысты 
болды. Чернышевский өзінің «Не іс-
теу керек?» деген романында Кирса-
нов пен Вера Павлованың бейнесі 
арқылы Сеченовпен оның әйелі Бо-
кованың іс-әркеттерін суреттейді.
И.П.Сеченов өз өмірінің ең соңғы 
минуттарына дейін орыс ғылымы-
ның озат өкілдері – Тимирязев, аға-
йынды Ковалевскийлер, Мечников, 
Менделеевтермен бірге Ресейдегі 
реакцияның қара күшіне қарсы, 
материалистік көзқарастың жеңісі 
үшін бар күш-қуатын жұмсады.
Оның асқан қарапайымдылығы, та-
маша лекторлық қабілеті мен ұстаз-
дық өнегесі тек өз замандастарының 
арасында ғана емес, бүкіл орыс 
қауымына ерекше әсер етті.
Сеченовтың ғылымдағы дәстүрін 
академик И.П.Павлов ілгері қарай
дамытты. Ол Сеченовтың еңбегін 
жоғары бағалап, оны «орыс физио-
логиясының атасы» деп атады.
СИГНАЛ
(лат. 
signum –
белгі). Ана-
лизаторлардың т.б. қабылдаушы 
жүйелердің сипатына қарай: оп-
тикалық, акустикалық, тактильдік, 
электромагниттік, химиялық, био-
ритмдік және т.б. сигналдар болады. 
Бұл айтылғандар психофизиология
мен нейропсихологияда, психофизи-
када, ииженерлік және жалпы пси-
хологияда перцептивтік процестерді 
зерттеу кезінде, әлеуметтік психоло-
гияда коммуникация процестерін 
зерттеуде кеңінен пайдаланылады.
СИНЕРГЕТИКА
(грек. 
synergia 
–
ынтымақтастық) – күрделі жүйелер-
дің бей-берекет күйден реттелген 
күйге өту процесін зерттейтін және 
осы жүйе элементтерінің арасында-
ғы белгілі бір байланыстарды аша-
тын ғылым. Мұндай байланыстар ке-
зінде элементтердің жүйе шеңберін-
дегі жиынтық әрекеті нәтижелілігі 
жөнінен элементтердің әрқайсысы-
ның әрекеттерінің қарапайым қо-
сындысынан асып түседі. Дербес 
ғылым ретінде XX ғасырдың 70-
жылдарының ортасында пайда бол-
ды. Педагогика үшін әдіснамалық 
принциптердің бірі болуға бет алды. 
Өйткені педагогикалық процесте 
мақсаткерлік өзара әрекеттестік шең-
берінде нақ осы ғылым зерттейтін 
нәтижелер шығатыны білініп отыр.
СИНЕСТЕзИЯ
(грек, 
synaisthe- 
sis – 
қосарласқан түйсік) – тітіркен-
діргіштер сезім мүшелерінің біреуін 
тітіркендіргеңде оған тән түйсіктер-
мен қатар басқа сезім мүшелеріне 
де тән түйсіктердің пайда болуы. 
Мысалы, кейбір адамдар бір дыбыс 
естігеңде бұған қоса әртүрлі дәм 
мен түстерді де сезінуі мүмкін. Ен-
ді басқалары сары түсті заттарды 
көргенде жылылықты қоса сезінеді
де, ал көк, жасыл түсті көргенде –
суықты сезінгендей болады. Есту, 
көру, сипай сезу, иіс, дәм түйсікте-
рінде кездесетін бұл құбылыс өмір-
де жиі кездеспейді. С. – түйсіктердің 
өзара байланысының мөлшерден тыс 
дамыған бір көрінісі болып табыла-
ды. Мысалы, кейбір адамдарда есту
 
түйсіктерімен қатар көз алдарына 
көптеген бейнелер пайда болады, бұл 
патологияға жатады.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: