Ң о в о л гт л с а ры повестер мен әҢгімелер ьжазушы баспасы

ж а п қ а н к ү й і сөл тұр д ы да п еш тің ү с тін д е гі верең табақ- 
та ғы кеспені ал ы п , нан ту р а п , ңаеың салы п баласы м ен 
е к е у і там аң ң а к ір іс т і.
Ү ы ш ы ғар ған еш кім ж о қ. К е м п ір де бұлар ға ңара- 
м ад ы . О ның в ж ім д і сұп-сұр б етін д егі аш уд ы аң ғару 
ңиы н емес. Б ір сойңан болғаны н бала іш те й сезіп оты р. 
Б ір а ң ңари ялар бір бірінө үн қ а тп а д ы .
Осы бір ауы р ү н с із д ік баланы бір ңорқы ны ш қа бө- 
легендей іш ке н асы та м ағы н а н өорға ө тіп оты р. Дүниө- 
де там ац іш кен д е ж ұ р тты ң ү н -тү н с із, бір-бірінө сұста н а
сезіктен е қар аған ы н ан ауы р ештеңе ж о қ. « М үм кін , біз 
екеум із к ін о л і ш ы ға р м ы з?» — деді бала іш ін е н , порт- 
ф еліне қ ар ап . П ортф ель терезенің алды нда ж а тқ а н . 
Б ал ан ы ң ж ү р е гі ж ы л ж ы п , терезенің алды н а барып, 
е зін ің портф елім ен сы бы рлап сөйлесе б астады .
•вСен бірдеңе б ілесің бе, ө зің ? А та м негө сонш а 
м ұң ай ы п оты р? Б ұ л к ім ге к ін ә л і боп ң ап ты ? Б ү г ін
негө к е ш ігіп барды б ізге? А л аб ас а тты ж ай даң м ін іп
б ар ғаяы қ а л а й ? Бұры н-соңды м ұндай болған ж оң еді 
ғо й ? М ү м к ін , орманда м аралдарды көрген соң к е ш ігіп
ң ал ған ш ы га р ? .. М ү м к ін , м арал т ү г іл ш ай тан да ж оқ 
ш ы ғар ? Ж а л ға н ж оң боп ш ы қса ң ай тем із? О йпырм-ай, 
ондайды ң беті а у л а қ . Б ір а қ ө зі ай тқ ан ж оң па бөрің 
де. Бгер атам е кө ум ізд і а л д а са , ең алды м енен М ү й ізд і 
Б ұ ғ ы ан а р ен ж и ді ғо й ?..»
Т а м а ң іш іп болғаннан ке й ін М омын атасы балаға 
б аяу үн м ен і
— Ң а л қ а м , сен а у л а ға ш ы ға бер, бір ш ар уа бар, 
ң азір м аған кө м ектесесің , өзім ш ы ға м ,— д ед і.
Б а л а қ ұ л а ң ңаңпай ты сң а ш ы ң ты . Таб алд ы р ы ң тан
а тта й бере кем п ір д ің ш а л ғ а :
— Сен қай да барасы ң? — деген ү н і е с тіл д і.
— А н а бөренені өкелем. Б а ға н а өзеннің ортасы нда 
ң алы п қойды ғо й ? — деді М ом ы н.
— Ө , ө ... Е н д і есің е, т ү с т і ме? — деді ай ң айлап кем - 
n ip .— Е с у а с-а у , сен ал ж ы ға н д а бір ш айнам ақ ы л бол- 
сай ш ы , бар ана ңы зы ңны ң не болып ж атң ан ы н көр! 
Ж а ң а Г ү л ж а м а л үй ін ө ө келді. С енің ол есерсоң бедеу 
қ а н ш ы ғы ң к ім ге керек вд і? Б ар е н д і, кім болғаны н енді 
е з і а й тсы н . В ай ы үй ін е н бұралңы и ттей ңы й ң уы п
ш ы қ ты .
— Е н д і ң а й те й ік , ң уса қ у с ы н ,— деді к ү й ін іп Мо­
м ы н .
— С өзін ңараш ы ! Сен өзің к ім едің ? Ң ы здар ьщ ше- 
тін е н са й қ а л , солардан қ а л ға н м ы на ж е тім е к немерең-
259

нен бір өулие ш ы ғад ы деп ж ү р м іс ің ? Ж е тісе р сің , осы 
ү ш ін ж е к к ө р ін іш ті боп нең бар е д і, сен ің ? Алды -ар- 
ты ң а ңарам ай алабаоқа м іне ж ө н елген ің д і айтш ы -ей? 
О ндай ж ү р е к са ға н ңайдан п айда болды ? «А р ы стан
ә л ің д і б іл , ң ұм ы р сқа ж о лы ң ды б іл » ,— деген ді ескерэтін 
к ү н ің бола м а? К ім м е н ай қасы п ж ү р с ің ... Ол сенің мой- 
ны ң ды та у ы ң ты ң м ойны ндай бұрап ал ад ы . Сен ш ір іккө
а ш у қай д ан п айда боп ж ү р ? О сы нш а е р л ік т і б үгін са­
га н к ім берді. А н а ж ү з і ңара ңы зы ңды б ұл үй ге ертіп 
к е л у ш і болма! Таб алд ы р ы ғы м н ан а тта тп а й м ы н ...
Б а л а ңораны ң іш ін д е әрі-бері м ұң ай ы п ж ү р іп алды . 
Ү й д ің іш ін е н кем п ір д ің ай қай ы ке л іп ж а ты р . Кенет 
е сік аш ы п ж аб ы л ған д ай болды , М омын ш ал ж үгірө 
ш ы ң ты . С ей д ахм еттің үй ін е беттей бергенде, оны есік- 
т ің алд ы н ан Г ү л ж а м а л ңарсы ал д ы .
— Ң азір бармай-аң қо й ы ң ы з, к е й ін ,— деді ол Мо- 
м ы н ға . Ш а л абы рж ы п тұр ы п қ а л д ы .— Ж ы л а п отыр. 
К ө к а л а қо й д ай , сабап та с та п ты . Е н д і бұдан бы лай бірге 
тұ р м а й м ы з, ке т деп қ уы п ш ы ғы п ты . Б ар ңарғы сты
сізге ү й іп -тө гіп ж а ты р . Бәріне әкем к ін ә л і деп маңда- 
йы н төбелеп о ты р ,— деді сы бы рлап Г ү л ж а м а л .
М ом ы нда үн ж оң. Н е ай тар сы ң ? Е ң ар ж а ғы іш тен 
ш ы ң қан ң ы зы да м ұн ы ң ж ү з ін к ө р гіс і келм ей ді.
— О р азқұл үй ін д е арақңа баты п ж а ты р . Х ай уан - 
ны ң аты х а й у а н емес п е ,— деді та ғы да сы бы рлап Гүл- 
ж а м а л .
Е к е у і де біраз ү н с із тұ р д ы . Г ү л ж а м а л ж ан ы аши 
к ү р с ін іп :
— Ер тер ек С ей дахм ет келсе екен, б ү гін ж е ту керек 
е д і. А н а бөренені бірге ш ы ғар ы п , кө зін ж ойғандары ң 
ж а қ сы болар ед і.
— Бөренеде не тұ р дей сің , ш ы р а ғы м ,— деді Момын 
басы н ш ай ң ап . Б ір а з ойланы п тұр д ы д а , ж аны ндағы
немересіне қ а р а п .— А й н а л а й ы н , бар ойнай бер.
Б а л а өз ж өнін е к е т т і. С арайға барып ж асы р ы п қой- 
ған д үр б ісін ал д ы . Ш аң ы н с ү р тіп , өзінш е м әз. «Ж ағдай
онш а ем ес,— деді ол м ұң ай ы п д ү р б іге ,— ш ам асы бәрі- 
не біз портф ель е кеум із к ін ө л ім із-а у . Б а сқ а бір мектеп 
болса портф ель е ке ум із сонда кетер е д ік . Е ш к ім гө кө- 
рінбей ж о ғал ы п кетсек ж ақ сы болар ед і. Б ір а қ , атам
сорлы б ізд і іздеп зар қ а ға д ы ғой. Егер біз к е тіп қалсаң , 
сен аң кем ені кім м ен қар ай сы ң ? Немене мен балы қ боп 
кете алм ай ды дейсің бе? Сол кездері сен қарап тұрсаң 
қы зы ң болар ед і. А қ кемегө м енің ж ү з іп барғаны м ды
көресің ғо й , ө ? ..*
256

Бала пішеннің ар жағына шығып, жұрттан жасы- 
рынып, дүрбісімен айнала қарап отырды. Өзі көңілсіз 
болған соң көп ңарамады. Былайғы күндері ңараудан 
шаршамайсың, ңоңыр күз, түнерген күз орманы, анау 
биікте ақша қар, етегі болса алқызыл өрт, ңандай 
тамаша.
Бала дүрбісін орнына апарып сқойды да, сарайдан 
бері шыға бергенде атқа ертоңымын салып ңамыт ки- 
гізіп, жетектеп келе жатқан атасына көзі түсті. Ол 
өзеннің өткеліне ңарай беттеп барады екен. Бала ата- 
сының соңынан ұмтыла бергенде, мұны Оразңұлдың 
айқайы тоңтатты. Көйлекшең тон жамылған Оразңұл 
үйінен атып шыңңан. Бет-аузының бәрі арам өлген 
сиырдың желініндей ісініп кеткен.
— Әй, ңақбас,— деді жекіре айңайлап Момынға,— 
атты ңайда апарасың? Ңайт бері, орнына байла! Сенсіз 
де шығарып аламыз. Жұмысың болмасын. Сенің енді 
бұл жерде барыңнан жоғың. Бүгіннен бастап ңызмет- 
тен босаттым. Ңайда барсаң онда бар.
Атасы ызалы мырс етті де атты жетектеген күйі 
ңайтадан ңораға беттеді. Ңас пен көздің араеында шал 
бұрынғыдан да қартайып, ібұрынғыдан да кішірейіп 
шөгіп кеткендей болды. Сол тырп-тырп басқан күйі, еш- 
кімге ңарамастан кетіп бара жатыр.
Бала атасының бұл көрген жәбіріне шыдай алмай, 
көз жасын ешкімге көрсетпеу үшін өзеннің жағасына 
ңарай жүгіре жөнелді. Жалғыз аяң жолды еміс-еміс 
көреді, өйткені көзінен жас парлап еш нәрсені аңғарар 
емес. Міне, өзінің жасынан тату, таның «ңаоңыр», «ерт- 
теулі ат», «Танк», «Шөккен түйелері», бала оларға үн- 
деген жоқ. Бәрібір бұлар ештеңеге түсінбейді, сол жат- 
ңан ңалыптарынан басңа не біледі? Бала «түйесінің» 
өркешінен ңұшақтап, күңрене-күйіне жылады. Көпке 
дейін өксігін баса алмай зорға дегенде тыйылды.
Біраздан кейін басын көтеріп, көзінің жасын сүртіп, 
қарсы алдына ңарағанда өз көзіне өзі сенбей мелшиіп 
ңалды.
Дәл ңарсы алдында өзеннің арғы бетінде су жаға- 
сында үш марал тұр екен. Кәдімгі марал. Tipi, жаңа 
ғана су ішіп ңанған сияңты. Ішіндегі үлкендеуі тағы 
да суға мойнын ңойып, сіміріп жатыр. Судың бетінен 
айнаға ңарағандай өзінің шаңырақ мүйізінің көлеңке- 
сін көріп, ңызыға ма, бас алмайды. Өзі ңара бурыл, 
кеудесі есіктей бәрінен ірі, басын судан жұлып алғанда 
жүндес аңшыл еріндерінен су тамшылап тұрды. Шаң-
9— 1693
257

рақ мүйіз еркек бүғы құлағын ңайшылап балаға қада- 
ла қарады.
Әсіресе, мүйіздері де анадай жіңішке екі бүйірі шы- 
ғыңқы ақ бұғы балаға бәрінен көп ңадалды. Мүйізі 
шағын болғанмен, сондай әдемі, әсем. Өзі мұндай сүлу 
болар ма? Баланың ойындағы Мүйізді Бұғы анадан ай- 
нымайды. Тостағандай көздері тұп-тұның мөлдіреп 
тұр. Өзі жыл сайын ңұлындайтын мама биедей көнтер- 
лі кең сауыр. Осы жалпақ бас, ңалқан ңұлақ баланы 
қайда көрдім дегендей Бұғы ана ұзаң көз алмай қарап 
тұрды. Жасаураған көз жанары алыстан ұшңын ша- 
шып тұрғандай. Жұқа буалдырланып танауынан шық- 
ңан демі де көзге шалынады. Оның ңасында бер жаққа 
артын беріп теріс ңарап тұрған мүйізсіз бұзауы тал- 
дың сабағын жүлмалап өзімен өзі. Оның ешнәрсемен 
ісі жоқ. Өзі сеп-семіз, жұп-жұмыр. Сергеи те қамсыз. 
Кенет жапырақты тастай беріп, секіріп түсті де, ана- 
сын иығынан ңағып кетіп айнала ойнаңтап, еркелей 
бастады. Мүйізсіз тоңал басымен Бұғы ананың бүйірі- 
не ңасынды. Мүйізді Бұғы ана сол баяғы қалпы, бала- 
дан көз айырмады.
Бала тастың таоасьгаан бой көтеріп барлың дүниені 
түсінде көргендей демін ішіне тарта, екі ңолын алдына 
ұмсына жайып, жағаға, су бойына жақындай берді. 
Маралдар мұнан сескенген де жоқ. Сол бей-жай тұрған 
ңалыптарында арғы беттен балаға қадалған күйінде. 
Астындағы дөңбек тастардан асыла аптығып шымыр- 
лай ңайнап ағып жатңан, көк, мөлдір өзен бұлардың 
арасын бөліп тұр. Әттең адуын ағып жатқан осы өзен 
болмаса, бала алдақашан барып маралдардың әукесі- 
нен, арқасынан сипап тұрмас па еді. Маралдар ңұм 
ңиыршақ ңайыр алаңда тұрған-ды. Сол алаң аяқтала 
бере әрі ңарай күздің қазан суығы шалған орман реңі 
ңара қошңыл жалындай көз тартады. Одан биікте жар- 
ңабаңтан басталатын сыңсыған қайың-ңарағайдың ал- 
тынмен аптағандай жалқын сары жапырағы жанардың 
жауын алады. Жыныс орман ұзак, өрлей отырып қарлы 
шың жабайы жартастардың алңымына барып тіреледі.
Бала бір сәт көзін жұмды да қайтадан ацгты. Әлгі 
көрініс қаз қалпында. Жалын жапырақты тоғайдың 
бергі етегіндегі алаңда атасының ертегісіндегі маралдар 
өлі тұр. Бұл недеген ғажап көрініс.
Міне, олар бұрылды да, бірінің соңынан бірі қаз- 
ңатар тізіліп орманға беттеді. Алдында ата марал, op-
258

тасында арда бұзау, ең соңында Мүйізді Бұғы ана. Ең 
соңындағы бұғы ана балаға бұрылып тағы бір ңарады. 
Маралдар тоғацдың ішіне кіре, әрмен ңарай жылжи 
берді. Олардың үстінен ағаш бұтақтары шайңалып ар- 
қаларына ал ңызыл жапыраңтар жауып барады.
Содан кейін ол жалғыз аяң соқпаң жолмен жар ба- 
сына көтеріліп барды да, тағы тоңтады. Баланың ойын- 
ша маралдар тағы да осыған ңарағандай боп сезілді. 
Ата марал мойнын бір созып алды да мүйізін арңасына 
ңайыра «Бао-бао» деп мөңіреп ңоя берді, осы алып үн 
анау шың жартастарды жаңғыртып, бүкіл өзен бойын 
күңірентіп «a-о, а-о» — деген жаңғырьщ бар әлемді 
басына көтерді.
Сонда ғана барып бала есін жинады. Алды-артьгаа 
ңарамастан өзіне белгілі жалғыз аяң жолмен үйге ңа- 
рай жүгіре жөнелді. Жанұшырып келеді. Аулада еш- 
кімге бұрылуға мұрша жоң, ентіккен күйі есікті шал- 
ңасынан ашып, табалдырыңтан аттамай жатып:
— Ата, маралдар келді, маралдар! Бәрі осы жерде 
жүр,— деді жан даусымен.
Еңсені басңан мұң-хасіреттен есеңгіреп бұрышта 
үнсіз отырған Момын атасы, немересіне бір ңарады да, 
мұның не айтып, не қойып тұрғанына түсінбеген кісі- 
дей, мелшиіп ңала берді.
— Немене сонша, айңайлағаның, келсе келген шы- 
ғар, әзір марал түгіл аспаннан әулие түссе де оған ңа- 
рар жай жоң,— деді кемпір жекіріп.
Бала үн-түнсіз далаға шьщты. Ауланың ішінде тірі 
жан жоң, күздің аласа күні Ңарауыл тауынан әрі асып, 
жалғас жатңан жалаңаш жартасты тауға ңұлап бара­
ды екен. Ңою суың сәуле тау жоталарын күмістей көм- 
кере көлбейді. Батып бара жатқандағы шашыранды 
сәуле тау шоңыларын ғана шалады.- Орман болса ңара- 
уытңан кеш ңұшағына еніп бара жатты.
Салңын соңты Ңарлы шыңдардың жалаң желінің 
лебі келеді. Бала тоңа бастады. Тұла бойы түршігіп- 
тітіреніп қоя берді.

жүктеу/скачать 11,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: