0 Қызылорда, 2022
жүктеу/скачать 3,47 Mb. Pdf көрінісі
|
АХМЕТ ПЕДОКУ ЖИНАГЫ
| 116
қазақтан М.Әуезов, Қ.Сәтбаев шықты» деген Рабиға Сыздықова сөзінің салмағы бар. Себебі, ақын ел мен елді, ұлт пен ұлтты теңестіретін ғылым, білім, өнер екенін айтып, оқуға, ағартушылыққа үлкен мән берген. Ахмет Байтұрсынов – XX ғасырдың басындағы алты миллион қазаққа ұлттық жазу жасап берген реформатор. Қазақ балаларының ана тілінде оқуына күш салған ағартушы әрі қоғам қайраткері; ұлттық мектептерде балалардың өз тілінде сауатын аштыратын «Әліппелер» мен әрі қарай оқытатын оқулықтардың авторы; ұлттық ғылым саласы – қазақ тіл білімінің іргетасын қалаушы лингвист-ғалым; қазақ әдебиеттану теориясын тұңғыш рет ұсынушы филолог-ғалым, халқының мәдениет тарихын зерттеуші тұңғыш культуролог-ғалым; ана тілін оқыту әдістемесін жаңа сипатта ұсынушы жаңашыл-педагог; осы күнгі Ұлттық академиямыздың іргетасын қалаушылардың, Қазақстан ғылымын ұйымдастырушылардың бірі; қазақ тілі мен әдебиетінің тұңғыш профессорларының бірі деп атаймыз. Осылардың барлығының үстіне ол – қазақ сөзінің құдыретін танытқан сөз зергері – ақын, кезінде «кесек сөз» деп аталған жанрдың көш бастаушысы – ірі публицист, қазақтың ән-күйін жақсы білген өнер иесі деп те бағалаймыз. Демек, біз Ахмет – бесаспап адам деген қорытындыға келеміз. Тарихшы-ғалым Дихан Қамзабекұлының сөзіне жүгінсек, Ахмет – поэзияда да, көсемсөзде де, ғылым-ілімде де ең алдымен ағартушы. «Әуелі біз елді түзеуді бала оқыту ісін түзеуден бастауымыз керек. Неге десек, болыстық та билік те, халықтық та оқумен түзеледі. Қазақ ішіндегі неше түрлі кемшіліктің көбі түзелгенде оқуменен түзеледі»,– деп өзінің жазғанындай, ол кезде Алашқа сауатты, білгір Ахмет ағартушы ретінде қажет болатын. Себебі Ахмет – қазақ балаларының ана тілінде сауат ашуына нақты мүмкіншіліктер туғызған бірден-бір ғалым. «Ана тілі» деген терминді де өзі ұсынғанын біз естен шығармауымыз жөн. «Әліпбиі» мен «Оқу құралы» тұңғыш әліппеміз болса, оның бірнеше рет қайта басылуы сол кездегі білім беру жүйесі үшін ауадай қажет құндылықтарға айналғанына көз жеткізеді. «Ахмет Байтұрсынов – біріншіден, қазақ тілінің тұңғыш әліппесі мен оқулықтарының авторы. Соңынан із салған жаңашыл ағартушы. Қазақ оқушыларының бірнеше буыны сауатын Байтұрсыновтың әліпбиімен ашып, ана тілін Байтұрсыновтың «Тіл құралы» арқылы оқып-үйренді», – деп Рабиға Сыздықова шегелеп айтқан болатын. Қазақ газетінің 1913 жылы 8 августегі тағы бір нөмірінде жарияланған «Земство» деп атлатын бас мақаласы біздер үшін өте құнды тағы бір мәлімет береді: «Россиядағы халықтың бәрін қосып жіберіп, топтап санағанда, жүз адамнан 20 адам-ақ хат білетін болып шығады, біздің қазақ облыстарында 100 кісіден 5 кісі-ақ хат біледі». Осындай жағдайлардан соң Ахаң өзінің жаны сүйген оқытушылық-ұстаздық жұмысынан қол үзбеген. Өйткені Алаш арысының алға қойған мақсаты – қазағының көзін ашу еді. Сол себепті де ол алдымен төл әліпбиімімізді жасап, оқулықтар құрастырды. 1912 жылы ана тіліміздегі тұңғыш әліппеміз «Оқу құралын» жазды. Ұлтымыздың талай ұланының сауатын ашқан бұл оқулықтың 1925 жылға дейін бірнеше мәрте |