1. Қазақстанның қазіргі заман тарихы курсын оқудың маңызын түсіндіріңіз. Қазақстан Республикасы егемендік пен тәуелсіздікке ие болғаннан бері «Қазақстан тарихы»
ж. «Тіл туралы Заңнан» бастап Қазақстандағы тіл саясатын сараптаңыз
жүктеу/скачать 277,54 Kb.
|
Гос экзамен жауаптары
| 38. 1989 ж. «Тіл туралы Заңнан» бастап Қазақстандағы тіл саясатын сараптаңыз.
Туған тіл төңірегіндегі келелі әңгіме, тартысты күрес 1989 жылы наурызда «Қазақ әдебиеті» газетінде «Ана тілім – ардақтым» айдарымен жарияланған мақалалардан бастау алады. Тілші-ғалым, академик Ә. Қайдаров республикада мемлекеттік тіл – бір тіл, ол – қазақ тілі болуға тиіс екенін жан-жақты дәлелдеп жеткізген материалы осы айдармен жарық көрді /7/. Бұдан кейін жазушы С. Елубаев өз ойларын жоғарыдағы пікірмен сабақтастыра түсті /8/. Осыдан кейін «Қазақ әдебиеті» газетінің бетінде сол жылы белгілі әдебиет, өнер және ғылым қайраткерлерінің қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде тану қажеттігі туралы республика жұртшылығына арналған ашық хаты «Тіл тағдыры – ел тағдыры» айдарымен жарияланды да, қоғамда тіл мәселесі төңірегінде үлкен толқыныс туғызды. Республиканың түкпір-түкпірінен ашық хатты қолдаған пікір-ұсыныстар «Қазақ әдебиеті» газеті редакциясына толассыз түсіп жатты. Олардың арасында жеке авторлармен бірге мың жарым адамға дейін қол қойған ұжымдық хаттар да көп болды. Сол кезеңде қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуын қолдап, қордалы ой қозғаған заңгер-ғалым С. Сартаев, жазушы С. Шаймерденов, өздерін шынайы интернационалист ретінде танытқан қазақстандық орыс жазушылары Д. Снегин, И. Щеголихин, тілші-ғалым, украин А. Гаркавец құнды пікірлерін білдірді. 1989 жылы тамызда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің идеологиялық комиссиясы дайындаған «Қазақ ССР-індегі тіл саясаты мен тіл құрылысының концепциясы» жобасы тұңғыш рет жарияланып, «Қазақ тілінің бұрын да мемлекеттік тіл ретінде белгіленгені мәлім, бірақ ұлт саясатындағы қиғаштықтардың салдарынан саяси, мемлекетік, ғылыми және мәдени өмірде лайықты дәрежеде қолданылмай келді,» /9/ – деп бұл мәселедегі істің нақтылы жайы ашық атап көрсетілді және «Міне сондықтан да қазақ тілінің мемлекеттік органдарда, қоғамдық ұйымдарда, ғылым, мәдениет, білім беру мен денсаулық сақтау мекемелерінде, қызмет көрсету саласында кеңінен қоданылуына және барынша дамытылуына қазақ тілінде арнаулы орта және жоғары білім алу үшін жағдай жасау, оны үйренгісі келетін жұрттың бәріне мүмкіндік туғызу туралы қамқорлықты республика өз мойнына алуы үшін қазақ тілін қорғау және дамыту мақсатында оны Қазақ ССР-інің мемлекеттік тілі деп ресми түрде, конституция жүзінде тану керек,» /9/ – деп қазақ тіліне мемлекеттік мәртебе беру мәселесі алғаш рет ресми құжат ретінде жұртшылық талқысына ұсынылды. Тұжырымдамада атап көрсетілгендей, қазақ тіліне мұндай құрмет көрсету Қазақстанда тұратын өзге ұлт өкілдерінің өз ана тілін қолдану құқығын еш кемсітпей, еркін дамуына бөгет болмауға тиіс екендігі баса айтылды. Тіл тұжырымдамасынан кейін іле-шала баспасөзде жарияланған Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің «Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті мен Қазақ ССР Министрлер Советінің «Республикада қазақ тілін оқып-үйренуді жақсарту туралы» 1987 жылғы 3 наурыздағы қаулысын орындау жөніндегі қосымша шаралар туралы» қаулысы /10/ қазақ тілінің өрісін кеңейтуге үлкен септігін тигізді. Қаулыда қазақ тілін оқып-үйренудегі 1987-1989 жылдар аралығында оңды өзгерістермен қатар, қоғамдағы рөлін кеңейту процесі әлі де баяу жүзеге асырылып жатқандығы, қолданылу аясын шектеудің бұған дейін орын алып келген үрдісі әлі жойылмағандығы т.б. кемшіліктер атап көрсетілді. Осы кемшіліктерді жоюдың, қазақ тілін жан-жақты дамытудың мемлекеттік шаралары белгіленіп, бұларды орындау тиісті министрліктер мен ведомстволарға міндеттелді. Республикада Қазақ ССР-інің Тіл туралы Заңының жобасы талқыланып жатқан кезеңде 1989 жылғы 20 қыркүйекте өткен СОКП Орталық Комитетінің Пленумы «Партияның қазіргі жағдайдағы ұлт саясаты» тақырыбына арналып, ұлттық-тіл құрылысы мәселелеріне ерекше көңіл бөліп, оған айрықша маңыз берді. Пленумда «Партияның қазіргі жағдайдағы ұлт саясаты» атты СОКП платформасы қабылданды. Бұл саяси құжаттың КСРО-дағы ұлт тілдері үшін маңызы зор болды. Осы платформаның «Ұлттық мәдениеттер мен тілдер туралы» тарауында: «Одақтас немесе автономиялы республикаға аты берілген ұлттың тілін мемлекеттік тіл деп тану – республикалардың өздері шешетін мәселе. Мемлекеттік тіл статусы тілді кемсітуге бастамауға тиіс, ол мұның қоғамдық және мәдени функцияларын кеңейтуді, бұл үшін қажетті материалдық-техникалық, кадр, педагогикалық немесе басқа да мәселелерді шешуді, басқа ұлт өкілдерінің жергілікті тілді оқып-үйренуін көтермелеп, оған көмектесуді көздейді» /11/ деп жазылып, ұлт тілдерінің мемлекеттік мәртебесін көтеруге кең мүмкіндік ашып берді. Тіл мәселесінің мемлекеттік деңгейде талқыға түсіп, жұртшылық арасында жаппай саяси тақырыпқа айналуы республика көлемінде қазақ тілін мемлекеттік тіл деп тануға себеп болды. Осы талаптар мен ұсыныстар нәтижесінде Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің сессиясы 1989 жылғы 22 қыркүйекте Қазақ ССР-інің Тіл туралы заңын қабылдап, оның 1-бабында «Қазақ тілі Қазақ ССР-інің мемлекеттік тілі болып табылады» /12/ деп көрсетілді. Осылайша, халықтың көптен күткен арманы орындалды. Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің қаулысымен бұл заң 1990 жылғы 1 шілдеден бастап күшіне енгізілді. Бұл тарихи оқиға 1980-ші жылдардың соңына қарай қоғамдық өмірде орныға түскен әлеуметтік әділет принциптерінің бір жеңісі, қоғамтанушы ғалымдар мен көпшіліктің туған тіл жөніндегі талап-тілектері мен ұсыныстарын аса мұқият зерттеп қорытындылаудың нәтижесі болды. Республикада Тіл туралы заң қабылданғаннан кейін ғана 1990 жылдың 24 сәуірінде «ССРО халықтарының тілдері туралы» КСРО заңы қабылданып, онда тілдердің құқықтық мәртебесі нақтылы анықталды. Осы заңның 4-бабында: «Одақтас, автономиялы республикалар тілдерінің праволық статусын анықтауға, соның ішінде оларды мемлекеттік тілдер ретінде белгілеуге праволы» /13/ деп атап көрсетілді. жүктеу/скачать 277,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|