Кең таралған және жан-жақты зерттеу әдістерінің бірі. «Бәрі салыстырмалы түрде белгілі» деген белгілі афоризм соның ең жақсы дәлелі. Салыстыру – объектілердің ұқсастықтарын немесе айырмашылықтарын анықтау мақсатында салыстыру әдісі.
Өлшеу
Бұл танымдағы әдіс, оның көмегімен бірдей сападағы құндылықтарды сандық салыстыру жүзеге асырылады. Объектінің сапалық сипаттамалары, әдетте, аспаптармен бекітіледі, объектінің сандық ерекшелігі өлшемдер арқылы белгіленеді.
Эксперимент
Таным әдісі, оның көмегімен шындық құбылыстары бақыланатын және басқарылатын жағдайларда зерттеледі. Бақылаудан зерттелетін объектінің белсенді жұмысымен айырмашылығы, эксперимент есептерді құрастыру мен оның нәтижелерін түсіндіруді анықтайтын теория негізінде жүзеге асырылады. Бұл эмпирикалық зерттеудің ең күрделі және тиімді әдісі.
2
Әңгімелесу
Алдын ала құрастырылған бағдарлама бойынша зерттеуші мен зерттелушінің арасындағы диалогтік сөйлесуі. Арнаулы құрастырылған сұрақтар бойынша әңгімелесу зерттелетін құбылыстың бірнеше аспектілерін, оған баға беріп, позициясын түсіндіруге, кез келген әрекетінің мотивін, сезімін, көңіл-күйін анықтауға көмектеседі. Әңгімелесу негізгі зерттелетін бағытта жүргізіле отырып, жеке әсері алынады, әңгімелесуді диктофонға түсіруге болады. Сондықтан есте сақтап, кейін жазып алу керек. Әңгімелесу әдісі өте күрделі, кез келген зерттеуші тиімді қолдана бермейді, себебі әңгімелесуші өзінің ақиқат ойын, сезімін жасыруы мүмкін, бұл зерттеушіні адастырады.
Анкета
Зерттеушінің жауапшымен (респондент) анкета арқылы контактыға негізделген эмпирикалық әлеуметтану зерттеуіндегі әлеуметтік өлшеуіштің бірден-бір кеңінен тараған тәсілі. Кез-келген анкетаның үш құрамдас бөлігі: кіріспе, мазмұндық (негізгі бөлім) және қорытынды (төлқұжат) бөлімдері болады.
Сұрақтар түзу анкета жасаудың ең күрделі кезеңі. Заттық мазмұнына қарай сұрақтарды мынандай категорияларға бөлуге болады:
- деректер жайлы сұрақтар
- білімі туралы сұрақтар
- пікір жайлы сұрақтар
- себеп жайлы сұрақтар
- логикалық сұрақтар
- елек сұрақтар
- бақылау сұрақтары
- контактылық сұрақтар
- аралық (буферлік) сұрақ
3
Сұхбат
Бұл зерттеудің дербестік және қосымша әдісі, байқаудың жетіспей жатқан және алған ақпараттардың толық болмау жағдайларында қолданылады. Зерттеуші алдын-ала беретін сұрақтарын дайындап алып, сұхбаттасқан адамға бір жүйемен сұрақтар беріп, оның жауаптарын көзбе-көз жазып алады. Мысалы, ағарту саласымен шұғылданатын тарихшы ғылыммен педагогика тарихы жайлы мәселелер төңірегінде сұхбаттасқанда сұхбатты қолма-қол қағазға түсіреді.
Сұхбат мынандай түрлерге жіктеледі:
Формальді сұхбат – тақырып бойынша алдын ала құрастырылған сұрақтарға орай реттік тәртібін сақтау арқылы сұралушымен пікір алмасып мәліметтер жинау. Бұндай сұрақтарға өзгерістер енгізуге, одан ауытқуға болмайды.
Жартылай формальді сұхбат – пікір алмасу барысында тақырып бойынша алдын ала дайындалған сұрақтармен қатар, қосымша сұрақтар қою арқылы мәліметтер жинау.
Формальді емес сұхбат – нақты тақырып бойынша зерттеуші мен респонденттің еркін пікір алмасуы арқылы мәліметтер жинауы болып табылады. Бұндай сұхбатта сұрақтар алдын ала дайындалмайды, зерттеуші сұхбат барысында туындаған сұрақтарды қойып, респондент оған өз ойын еркін білдіріп жауап беруіне толық жағдай жасалады.
