1 дәріс Әлеуметтану ғылым ретінде Әдебиеттер
жүктеу/скачать 1,2 Mb.
|
ЛЕК 1
- Бұл бет үшін навигация:
- К.Дэвис пен У.Мурдың
- Р.Парк пен Э.Берджестің
| Талкотт Парсонс “Әлеуметтік стратификация теориясына аналитикалық көзқарас” атты еңбегінде қоғам туралы функционалдық ұғымды теориялық тұрғыдан негіздей бастайды. Қоғамның стратификациялық жүйесі бір жағынан еңбек бөлінісіне және әр түрлі топтардың әлеуметтік жіктелуіне негізделген болса, екінші жағынан, қандай да бір қызметтің мәнін анықтайтын және марапаттар мен ынталандыруларды бірдей бөлмеуден пайда болатын қалыптасқан әлеуметтік теңсіздіктерді заңдастыратын қоғамдағы басым құндылықтар мен мәдени стандарттар жүйесінің іс-әрекетінің нәтижесі. Т.Парсонс өзінің әлеуметтік әрекет теориясында әлеуметтік стратификацияның әмбебап белгілерін ұсынған:
“Сапа”, яғни жеке адамға белгілі бір сипаттаманы, позицияны таңып жазу; “Атқару”, яғни жеке адамның қызметіне басқа адамдардың қызметімен салыстыра отырып баға беру; материалдық құндылықтарға, талантқа, шеберлікке, мәдени ресурстарға және т.б. “ие болу”. Осы жерде Т.Парсонс бұл үш әмбебап объектілерді бағалаудың қоғамдағы үстемдік етуші құндылықтар үлгісіне сәйкес жүзеге асырылатындығын атап көрсеткен. Функционализм тұжырымдамасы неғұрлым анық және толық түрде К.Дэвис пен У.Мурдың “Стратификацияның кейбір принциптері” атты еңбегінде баяндалған. Функционалдық көзқарастың негізгі тезисі - “кез келген қоғамдағы стратификация функциясы (ал стратификация кез келген қоғамда болады) қоғамдағы жағдайды қоғам үшін неғұрлым өмірлік маңызы бар аса қабілетті және білікті адамдармен қамтамасыз ету болып табылады” [29]. Сөйтіп, Уорнердің эмпирикалық тәжірибелерінен, ал теорияда - Т.Парсонстің, Д. Мурдың және К.Дэвистің алғашқы мақалаларынан бастап “әлеуметтік рөлді” социологтар жеке адамның немесе топтың экономикалық жағдайының туындысы ретінде емес, дербес айнымалы мінездеме ретінде қарастырады. Қақтығыстар теориясын жақтаушылар теңсіздікті қоғамның өзін-өзі сақтауын қамтамасыз етудің бірден-бір тәсілі деген ұғыммен келіспейді. Олар функционалистік көзқарастардың кемшіліктерін көрсетіп қана қоймай, функционализм статус-квоны ақтауға тырысу ғана деп сендіреді. Олардың пікірінше, “теңсіздіктің мәні: қоғамдық құндылықтарды (бастылары байлық пен билік) бақылайтын адамдардың пайда көруіне мүмкіндік беретін жағдайдың нәтижесі болып табылады”. Жоғарыда сипатталған теориялардан мүлде өзгеше теория - Р.Парк пен Э.Берджестің әлеуметтік арақашықтық тұжырымдамасы. Олардың түсініктері социологиялықтан гөрі психологиялыққа жақын: бір-бірін жақсы көретін адамдар - әлеуметтік жағынан жақын адамдар; бір-бірін жек көретін адамдар - әлеуметтік жағынан алшақтаған адамдар. Бұл ғалымдардың теориясы социологиялық болмағаны үшін сынға ұшыраған - оны өте-мөте психологиялық және субъективті деп есептейді, өйткені авторлар әлеуметтік арақашықтықты “жақсы көру” мен “жек көру” сияқты субъективті сезімдер арқылы өлшейді [30]. жүктеу/скачать 1,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|