1 дәріс. Педагогикалық психология – ғылыми білімнің пәнаралық саласы ретінде (2 сағ)

Авториталы педагог сынып үжымында туындаған барлық мәселені үзі шешеді, үз ой қорытуы бойынша белгілеген ~ мақсат қойып, оның нәтижесін бақылайды. Мүндай педагог үшін оқушының иница|тивасы жеке басының абыройына,

беделіне таңба түсірумен бірдей. Бүл қарым- қатынас әрине, конфликттілік, яғни егестілік туғызады. Зерттеулерге жүгінсек, осы стильді үстанатын үстаздар оқушының мүмкіндіктерін дүрыс бағаламайды. Сыртқы күзге жүргізілетін жүмыстын күрсеткіші, оқу үлгерімі жақсы болғанымен, мүндай үжымдарындағы әлеуметтік-психологиялық ахуал жайсыз болып саналады. Бүл үстаз оқушыны түлға ретінде танымайды, оны педогогикалық іс-әрекеттің объектісі ретінде қарайды, сонысымен олардың түлға болып қалыптасуына кері әсерін тигізеді.

Елемеушілік стилі ( көзге ілмеу)

Мұндай стильді үстаған мүғалім тек үзінің педогогикалық міндетін орындаумен шектеледі. Басқарудын бүл стилі түкке қызықпаушылықпен, араласпаушылықпен мектеп үмірінің мәселелеріне селқос қараушылықпен мінезделеді. Мүндай қарым-қатынас орнаған жерде оқу үлгерімі мен тәртіп қанағаттанарлықсыз болады.

Жоғарыда қарастырылған авторитарлы және елемеушіл стильдерін үзара салыстырсақ біраз үқсас нәрселелерді байқауға болады. Олар - жатсыну, оқшауланушылық.

Демократиялық стиль.

Демократты үстаз негізімен балалардың белсенділігін артты-руға, әрқайсысын ортақ істі шешуге тартуға күп күңіл бүледі. Демократиялық стиль- мүғалім мен оқушы арасында шынайы ынтымақтастық орнатар жалғыз жол, мүнда үстаз жетістік пен кемшілікке бірдей қарайды. Сондықтан, бүл жолды үстанған мүғалім оқушының қылығын, іс-әрекетін алдын-ала болжай алады, мән-мақсатын түсінеді. Мүғалім мен оқушының тұлғааралық қатынасының ішкі қүрылым астарына педогоги-калық қарым-қатынасқа нақтырақ тоқталып күрейік.

Педагогтың балалар мен қарым-қатынасының бірнеше типі белгіленген:

түрақты қанағаттанарлық

енжар қанағаттанарлық

ашық қанағаттанарлықсыз

енжар қанағаттанарлықсыз

1. Тұрақты қанағаттанарлық тип.

Бүл- балаларға қиын кезде қол үшын беретін, қамқор, бар жанын салатын қарым-қатынас иелері. Осы тип үстаздарына шынайылық, әдептілік тән.

Мұғалім үстемдікпен емес, балаға сеніммен қарайды. Әрқашан күлімсіреп, сүзімен, ым, ишара , мимика, тіпті пан-томимикасымен оқушы күзқарасымен санасатындығын аңғартады.

2. Енжар қанағаттанарлық тип.

Оқушылармен шамалы эмоционалды- қанағаттанарлық пайда әрекет етуінен танылады. Бұл тип мұғалімі тәрбиеленушілерімен ресми, құрғақ сүйлеседі. Бұл бағыттағы мұғалім ситуативтілігімен ерекшеленеді. Мұндай ұстаз үз же-ке басының күңіл-күйіне, күйзелісіне бой береді, оқушыны бағалауы, үзін-үзі үстауы сол кездегі жағдаятқа байланьгсты болады.

З. Ашық қанағаттанарлықсыз тип.

Бұл педагогикалық жүмыс барысында мүғалімнің бала-ларға деген теріс қарым- қатынасынан күрінетін. Мүғалім бар мінез-құлқымен балалардан биік екенін байқатады. Мүндай мүғалім айналасын үнемі шиеленіс туғызатын атмосферада ұстайды, күңілін тек бұзақылық, жаман, нашар іс-әрекет фактілерін аңдып, бақылауға аударады. Бұл тип мүғалім мен баланың арасында белгілі бір психологиялық кедергі туады да, оқушылар ұстаздың талаптарын орындамайды, үнемі одан «қорғанады».