1. Кәдімгі маршанцияның құрлысы және даму циклі

Осылайша, көптеген ғалымдардың пікірінше, мүк және тамырлы өсімдіктер Жоғары өсімдіктердің дамуының екі түрлі эволюциялық желісі болып табылады және жасыл балдырлардың арасында алыс ортақ ата-бабаға ие.

Жасыл балдырлар мен жер үсті өсімдіктерінің (мүк тәрізді және тамырлы) туыстығы ең алдымен фотосинтетикалық пигменттердің бірдей жиынтығымен расталады: олардың негізгі фотосинтетикалық пигменті — хлорофилл а, көмекші пигменттер-хлорофилл В және каротиноидтар (ксантофилдерді қоса), сонымен қатар жасуша қабырғасында целлюлозаның болуы және цитоплазмада тікелей емес, қоректік заттардың жинақталуы, бұл балдырлардың басқа бөлімдеріне тән.

2. Мүктердің гаметофитінің құрлысы
Мүктәрізділер (лат. Брёпһyта) — жоғары сатыдағы автотрофты өсімдіктердің құрылысы қарапайым тобы. Қазба қалдықтары карбон кезеңінен белгілі. Үштік және төрттік кезеңдерде Мүктәрізділер құрлыққа тарап, ареалдары қалыптасты. Солтүстік жарты шардан тропиктік, қоңыржай аймақтарға дейінгі пайда болған шымтезектердің қалың қабаттарының қалыптасуы Мүктәрізділердің тіршілік әрекетіне байланысты.
Мүктәрізділердің 3 класы (Марцһантіопсіда, Брёпсіда, Антһоцеротопсіда), дүние жүзі бойынша 22000-нан 27000-ға дейін түрлері кездеседі. Қазақстанда 400-ге тарта түрі анықталған.
Көпшілік түрлері көп жылдық, аздаған түрі ғана бір жылдық өсімдіктер. Мүк тәрізділер аласа болып келетін көпжылдық, сирек жағдайда біржылдық өсімдіктер. Мүктердің биіктігі бір миллиметірден 70 сантиметрге дейін жетеді. Мүктердің құрылысы өте қарапайым түрлер де болады. Бірқатар мүктердің жер беті бөлігі тармақталып төселіп өседі, оны таллом деп атайды. Талломды мүктер көп клеткалы балдырларға ұқсас келеді. Мүктердің басым көпшілігінің сабағы мен жапырағы болады. Барлық мүктерде тамыр болмайды. Тамырдың қызметін ризоидтары атқарады. Ризоид — бір немесе бірнеше клеткалардан тұратын жіңішке жіп тәрізді эпидермистің өсіндісі. Ризоид арқылы өсімдік топырақтан суды және онда еріген минералды затарды бойына сіңіреді.

Мүк сабағының сыртын бір қатар клеткалардан тұратын қабықша жауып тұрады. Бұл клеткалардың хлорофилдері болмайды. Қабықшаның астында клеткалары хлоропластарға толы, жақсы жетілген фотосинтездеуші ұлпа орналасады. Өткізгіш, тірек, қор жинаушы және жабын ұлпалары нашар жетілген. Су мен минералды заттардың сабақ бойымен тасмалдануы өткізгіш ұлпалардың қатысуымен жүзеге асады.

Түсі – жасыл қоңыр, қызыл қоңыр. Белгілі бір затқа ризоидтары арқылы жабысып бекиді. Құрамында хлорофилі бар. Даму циклінде автотрофты гаметофиттің үлесі басым. Гаметофиттер ұзақ уақыт бойы дербес вегетативтік жолмен көбейіп таралады. Гаметангиялары екі түрлі жолмен: аталық (антеридия) және аналық (архегония) жыныс жасушалары жұптасып бір өсімдікте немесе бөлек екі өсімдікте пайда болады. Жыныстық көбеюден пайда болған зиготадан спорофит өсіп шығып, онда жыныссыз көбею органдары – спорогандар түзіледі. Соның ішінде споралар пісіп жетіліп, сыртқа шашылып, ауамен, сумен таралады. Споралары гаплоидты, олардан гаметофит өсіп жетіледі.

Мүктәрізділердің табиғатта судың тепе-теңдігін сақтауда маңызы зор. Кейбір түрлері (мысалы, сфагнум) антибиотик ретінде медицинада қолданылады. Сондай-ақ құрылысқа қажетті престелген тақтайшалар жасауға, ауыл шаруашылығында, әсіресе, отын көзі (шымтезек) ретінде пайдалынады. Өте сирек кездесетін түрлері: тықыр сфагнум, ірі жапырақты пахифиссиденс, жатаған ортотрихум қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.