Ұлттық банктің басқару құрылымы және реттеу қызметі

Қазақстан Ұлттық Банкінің басқару органдары – Басқарма және Директорлар кеңесі (Директорат).

Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі мақсаты – Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету. Негізгі мақсатқа жету үшін келесі міндеттер орындалады:

• 
  Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік ақша-несие саясатын жүзеге асыру;
  
• 
  Үкімет пен басқа да мемлекеттік органдардың банкі және агенті ретінде әрекет ету;
  
• 
  банктердің қызметіне бақылау мен қадағалауды жүзеге асыру, сондай-ақ олардың қызметін реттеу;
  
• 
  Қазақстан Республикасында валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асыру;
  
• 
  алтын-валюта қорларын басқару.
  

• 
  айналыстағы ақша массасының көлемін реттейді;
  
• 
  ресми мөлшерлемелерді өзгерту арқылы Қазақстан Республикасындағы банктік пайыздық мөлшерлемелердің деңгейін реттейді.
  
• 
  Қазақстан Ұлттық Банкі қарыздарды қамтамасыз ету үшін жарамды деп санайтын өтеу мерзімі бір жылдан аспайтын облигацияларды, депозиттік сертификаттарды, дисконттық және пайыздық бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
  
• 
  туынды қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
  
• 
  кез келген валютадағы чектер мен вексельдерді шығарады;
  
• 
  Қаржы министрлігіне олардың банк жүйесінің өтімділігіне және ақша-несие саясатының басымдықтарына әсерін ескере отырып, мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару және мемлекеттік борышты өтеу кестесінің мәселелері бойынша ұсыныстар енгізеді;
  
• 
  айналыстағы ақша массасының бір немесе бірнеше көрсеткіштері бойынша өсу жоспарын белгілейді;
  
• 
  өз операциялары бойынша пайыздық мөлшерлемелерді белгілейді;
  
• 
  валюта нарығында интервенцияларды жүзеге асырады;
  
• 
  Қазақстан Ұлттық Банкіне орналастырылатын ең төменгі міндетті резервтердің нормативін, оның ішінде тартылған қаражаттардың мерзімдері, көлемі және түрлері бойынша (резервтік талаптар) ықтимал саралаумен белгілейді;
  
• 
  Қазақстан Республикасының аумағында айналысқа рұқсат етілген төлем құралдарының түрлерін айқындайды және олардың айналысы ережелерін белгілейді.
  

• 
  Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен тұжырымдама негізінде номиналдардың құрылымын, банкноттар мен монеталардың дизайнын, банкноттар мен монеталардың қажетті санын анықтайды және олардың жасалуын қамтамасыз етеді;
  
• 
  қолма-қол ақшасыз балама алу үшін банкноттар мен монеталарды банктерге сату арқылы қолма-қол ақшаны шығаруға және оның айналысын ұйымдастыруға айрықша құқыққа ие;
  
• 
  пайдаланылған банкноттар мен монеталардың жарамдылығын және айырбасталуын айқындау, оларды айналыстан алу, сақтау және жою тәртібін белгілейді;
  
• 
  қолма-қол ақша белгілерін және монеталарын есепке алу, сақтау, тасымалдау және инкассациялау қағидаларын белгілейді, банкноттар мен монеталардың тасымалдануын, сақталуын және инкассациялануын қамтамасыз етуге қатысады, банкноттар мен монеталардың мемлекеттік резервтік қорларын құрады.
  

• 
  Қазақстан Республикасында қайта қаржыландыру жүйесін ұйымдастырады;
  
• 
  бірінші класты (өтімділігі жоғары, тәуекелсіз) бағалы қағаздармен және басқа да активтермен қамтамасыз етілген алты айдан аспайтын мерзімге несиелер береді;
  
• 
  екінші деңгейдегі банктер үшін соңғы инстанциядағы кредитор болып табылады, сондықтан оларға Ұлттық Банк Басқармасы белгілеген тәртіппен және мерзімдерде ұлттық және шетел валютасында қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген несиелер беруге құқылы;
  
• 
  Қазақстан Республикасында есеп айырысу тәртібін, жүйесі мен нысандарын айқындайды, төлем жүйесінің жұмыс істеуін ұйымдастырады, қазақстандық теңгемен банкаралық есеп айырысулардың уақтылы және үздіксіз жүргізілуін қамтамасыз етеді;
  
• 
  Клиенттер мен банктердің шоттарынан ақша қаражаттарының қате енгізілгені немесе жалғандықтың айқын белгілері бар төлем құжаттары негізінде есепке алынған қаражаттар анықталса, сөзсіз есептен шығаруға құқылы.
  
• 
  Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Үкіметтің және өзге де мемлекеттік органдардың банк және агент функцияларын жүзеге асыру мақсатында:
  
• 
  кепілгері Қазақстан Республикасының Үкіметі болып табылатын Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы борышына қызмет көрсетуге қатысады;
  
• 
  Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң шоттарында дебеттiк сальдоның туындауын болдырмау жөнiнде қажеттi шараларды қабылдайды;
  
• 
  Қаржы министрлігімен жасалған шарт негізінде мемлекеттік бағалы қағаздарды орналастырады;
  
• 
  мемлекеттік бағалы қағаздарға қатысты депозитарлық қызметті жүзеге асырады;
  
• 
  ерекше жағдайларда мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын ұйымдарға кредиттік, есеп айырысу-кассалық қызмет көрсетуге байланысты операцияларды жүзеге асырады.
  
• 
  Банктердің қызметіне бақылау мен қадағалауды жүзеге асыру және олардың қызметін реттеу мақсатында Қазақстан Ұлттық Банкі:
  
• 
  Қазақстан Республикасының аумағында банктер, еншілес банктер ашуға рұқсат береді және Қазақстан Республикасының аумағында да, одан тыс жерлерде де филиалдар мен резидент емес банктердің өкілдіктерін ашуға келісім береді;
  
• 
  банк операцияларын, сондай-ақ банктер жүзеге асыратын өзге де операцияларды жүзеге асыруға лицензиялар береді және банк қызметіне аудит жүргізеді;
  
• 
  ол белгiлеген тәртiппен банктердiң бағалы қағаздарын шығару проспектiлерiне олар тiркелгенге дейiн мiндеттi сараптама жүргiзедi, сондай-ақ банктерге бағалы қағаздар рыногында кәсiптiк қызметтiң жекелеген түрлерiн жүзеге асыруға келiсiм бередi;
  
• 
  заңнамада белгіленген өкілеттіктер шегінде барлық банктерге, сондай-ақ банктік емес қаржы институттарына және олардың клиенттеріне банктік, бухгалтерлік есеп, есеп айырысу, валюталық операциялар мәселелері бойынша міндетті нормативтік құқықтық актілерді шығарады, сондай-ақ олардың сақталуын қадағалауды жүзеге асырады;
  
• 
  бақылау-қадағалау функцияларын қамтамасыз ету үшін банктерде бухгалтерлік есеп жүргізудің әдістемесі мен ережелерін, тізбесін, нысандарын, бухгалтерлік, банктік және өзге де есептерді ұсыну мерзімдерін, сондай-ақ оларды бұзғаны үшін жауапкершілікті белгілейді;
  
• 
  есеп айырысуларды ретке келтіру мақсатында, егер заңнамалық актілерде өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісу бойынша банктер мен барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер жүргізетін есеп айырысу, ағымдағы, бюджеттік және өзге де шоттардан төлем жасау тәртібін белгілеуге құқылы. актілер;
  
• 
  банктер мен олардың клиенттері үшін міндетті ережелер мен нұсқауларды белгілейді;
  
• 
  банктерді лицензиялау тәртібі мен стандарттарын белгілейді;
  
• 
  банктердiң және олардың қорытындыларын, оның iшiнде жергiлiктi жерде тексеру немесе аудиторлық ұйымды шақыру арқылы тексередi және банктерден өзiнiң консольдық және қадағалау функцияларын дұрыс орындау үшiн қажеттi және орынды деп есептейтiн ақпаратты алады, алынған ақпарат бойынша түсiндiрудi талап етедi;
  
• 
  банктер үшін пруденциалдық нормативтерді есептеу әдістемесін және қолдану қағидаттарын айқындайды;
  
• 
  банктер үшін ашық валюталық позицияларды есепке алу және осы позицияға мониторинг жүргізу тәртібін айқындайды;
  
• 
  үмітсіз және күмәнді активтерді, валюталық және пайыздық тәуекелдерді қамтамасыз ету күні банктердің провизияларын және қайта бағалау шоттарын қалыптастыру тәртібін айқындайды;
  
• 
  заңнамалық және нормативтік құқықтық актілерді бұзған жағдайда, Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы», «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» заң күші бар Жарлықтарына сәйкес банктерге ықпал ету шараларын қолданады. Банктер және банк қызметі туралы»;
  
• 
  банктерден Қазақстан Ұлттық Банкінің консольдық функцияларын қамтамасыз ету үшін қажетті баланстарды, есептерді және басқа да құжаттарды алады;
  
• 
  есеп айырысу операцияларын жүргізу ережелерін бұзғаны үшін банктердің және олардың клиенттерінің экономикалық жауапкершілігін белгілейді;
  
• 
  шоттардың түрлері мен құқықтық режимін, шоттарды ашу, пайдалану және жабу тәртібі мен шарттарын белгілейді.
  

• 
  Қазақстан Республикасында шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы қағаздардың айналысының көлемін және тәртібін айқындайды, шетел валютасындағы операцияларға, оның ішінде осындай операциялардың көлемі мен сыйақы мөлшерлемелерінің деңгейіне қажетті шектеулер енгізеді;
  
• 
  Қазақстан Республикасында резиденттер мен резидент еместердің шетел валютасымен және шетел валютасындағы бағалы қағаздарымен операцияларын жүргізу қағидаларын белгілейді;
  
• 
  резиденттерге шетел валютасын және шетел валютасындағы бағалы қағаздарды Қазақстан Республикасына мiндеттi түрде аудару, әкелу, әкету және аудару тәртiбiн белгiлейдi, сондай-ақ Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң шетел валютасындағы шоттарын ашудың орындылығын, тәртiбi мен шарттарын айқындайды. Қазақстан Республикасының шегінен тыс банктерде және оларды ашуға рұқсат береді;
  
• 
  банктерге валюталық құндылықтармен банк операцияларын жүзеге асыруға және валюталық операциялар бойынша шетел валютасында есеп айырысуға банктік қызметтер көрсетуге лицензиялар беру қағидаларын белгілейді және береді, сондай-ақ олардың қызметіне бақылауды жүзеге асырады;
  
• 
  шетел валютасын сатып алу-сату және айырбастаумен айналысатын мекемелерге валюталық операцияларды жүзеге асыруға және олардың қызметіне бақылауды жүзеге асыруға лицензиялар беру ережелерін белгілейді және береді;
  
• 
  Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының шетел валюталарына қатысты бағамын реттейді;
  
• 
  валюталық операцияларды есепке алудың, есептіліктің, басқа да құжаттаманың және статистиканың бірыңғай нысандарын әзірлейді, сондай-ақ оларды ұсыну тәртібі мен мерзімдерін айқындайды;
  
• 
  Уәкілетті банктердің тізілімін жүргізеді және басып шығарады; - лицензиаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны анықталған жағдайларда, ол валюталық құндылықтармен банк операцияларын, шетел валютасындағы сауда және саудалық емес операцияларды жүзеге асыруға берілген лицензияларды қайтарып алуға құқылы;
  
• 
  халықаралық төлемдерді ұйымдастырады, шет мемлекеттермен ақша-қаржылық-несиелік және есеп айырысу қатынастарын жетілдіреді;
  
• 
  жасалған мемлекеттік шарттарға сәйкес шетелдік және халықаралық ұйымдардан шетел валютасындағы қаражатты тартады;
  
• 
  жасалған мемлекеттік шарттарға сәйкес шетелдік және халықаралық ұйымдардан шетел валютасындағы қаражатты тартады;
  
• 
  сыртқы резервтерде ұстауға болатын сыртқы активтердің түрлерін анықтайды;
  
• 
  валюталық құндылықтарды әкетуге рұқсат береді, сондай-ақ шетелден алынған банктік несиелердің есебін жүргізеді;
  
• 
  шетелден қосымша несиелер тарту мәселелері бойынша ұсыныстар жасайды.
  

• 
  шетел валютасын сатып алу және сату;
  
• 
  шетел үкіметтері немесе халықаралық қаржы институттары шығарған және кепілдік берген қазынашылық вексельдерді және басқа да бағалы қағаздарды сатып алу, сату немесе мәмілелер жасау;
  
• 
  Қазақстан Республикасының шегінен тыс шетелдік орталық банктерде, банктерде және басқа да уәкілетті қаржы ұйымдарында, сондай-ақ халықаралық қаржы ұйымдарында шоттар ашуға және жүргізуге;
  
• 
  шот ашу және жүргізу, шетелдік орталық банкте, банктер мен Қазақстаннан тыс басқа да уәкілетті мекемелерде, шетел үкіметтері мен олардың агенттерінде, халықаралық қаржы ұйымдарында өкіл немесе корреспондент ретінде әрекет етеді.
  

• 
  алтын-валюта резервтерін қалыптастырады және олармен операцияларды жүзеге асырады;
  
• 
  Қазақстан Республикасы Президентінің «Бағалы металдар мен асыл тастарға байланысты қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы» Заң күші бар Жарлығына сәйкес тазартылған бағалы металдардың бастапқы саудасына бірінші сатып алу құқығымен қатысады. , Қазақстан Ұлттық Банкінің және басқа өндірушілердің (сатушылар) алтын-валюта қорын толықтыру үшін Қазақстаннан бағалы металдарды сатып алады[8];
  
• 
  сатып алынған тазартылған бағалы металдар мен табиғи асыл тастарды Қазақстан Ұлттық Банкінің сақтау қоймасына шикі және өңделген күйде қабылдайды. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес оларды сақтауды және өткізуді жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Президентінің немесе Үкіметінің тапсырмасы бойынша мемлекеттік (бюджеттік) резервке енгізілген құндылықтарды Қазақстан Ұлттық Банкінің қоймасына сақтауға қабылдайды;
  
• 
  Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында айқындалған тәртіппен асыл металдармен, асыл тастармен және зергерлік бұйымдармен байланысты операцияларды лицензиялауды жүзеге асыруға;
  
• 
  Қазақстан Республикасының аумағында және сыртқы нарықта алтынды, құймалардағы, монеталардағы, кесектердегі және өзге де нысандағы басқа да бағалы металдарды, сондай-ақ шикі және өңделген түрдегі табиғи асыл тастарды сатып алу-сату бойынша операцияларды жүзеге асырады.