1. Мінез-құлық акцентуациясы клaccификaциясын сипатта. Акцентуациялардың классификациясы акцентуация идеясының

СРСП-6
1. Мінез-құлық акцентуациясы клaccификaциясын сипатта.
Акцентуациялардың классификациясы – акцентуация идеясының
негізінде жасалған психологиялық типология (мінез, тұлға).
«Акцентуация» концепциясы болған кезде мұндай бірнеше типологиялар
әзірленді. Олардың біріншісі (1968) тұжырымдаманың авторы Карл
Леонхардқа тиесілі[1]. Келесі, кеңірек белгілі классификацияны Личко
әзірледі (1977 жылы) және Ганнушкиннің 1933 жылы жасалған психопатия
классификациясына негізделген.Карл Леонхард акцентуацияның он екі
түрін анықтады. Олардың шығу тегі бойынша олар әртүрлі локализацияға
ие.Леонгард темпераментті табиғи формация ретінде келесі түрлерге
жіктеді:гипертимиялық - белсенділікке ұмтылу, тәжірибеге ұмтылу,
оптимизм, сәттілікке назар аудару;дистимиялық - этикалық аспектілерді,
алаңдаушылық пен қорқынышты, сәтсіздіктерге назар аударатын
тежелу;аффективті-лабильді («циклотимдік» күшті ауырлықпен) -
гипертимиялық және дистимиялық күйлердің мерзімді өзгеруі;аффективті
түрде көтерілген – шабыт, асқақ сезімдер, эмоцияларды культке
көтеру;мазасыз (қорқыныш) – ұялшақтық, ұялшақтық,
кішіпейілділік;эмоциялық – мейірімділік, ұялшақтық,
жанашырлық.Мінезге әлеуметтік шартты формация ретінде ол келесі
түрлерді жіктеді:демонстративті - өзіне деген сенімділік, бос сөз, мақтану,
өтірік айту, мақтау, өз-өзіне стандарт ретінде назар аудару; сонымен қатар
басқаларға бейімделу қабілеті (өзін «өзін жоққа шығару» дарыны),
суретшілік;педантикалық - шешімсіздік, саналылық; ұқыптылық,
тиянақтылық;[3] ипохондрия, өзін-өзі идеалдарға сәйкессіздіктен
қорқу;кептеліп қалған – күдік, реніш, бос әурешілік, шаттықтан
үмітсіздікке көшу;қозғыш - қызбалық, тым ауырлық, педантизм,
инстинкттерге назар аудару.Жеке деңгейде келесі түрлер
жіктеледі:экстраверттік;интроверт.Личко классификациясыӨңдеуАстено-
невротикалықӨңдеуАстено-невротикалық түрі шаршау мен тітіркенудің
жоғарылауымен сипатталады. Астено-невротикалық адамдар
гипохондрияға бейім, оларда бәсекелестік белсенділік кезінде жоғары
шаршау бар. Олар елеусіз себептерге байланысты кенеттен аффективті
жарылыстарға тап болуы мүмкін, егер олар өз жоспарларының
орындалмайтынын түсінсе, эмоционалды күйзеліс. Олар ұқыпты және
тәртіпті[2].ГипертимиялықӨңдеуАкцентуацияның гипертимиялық
(шамадан тыс) түрі тұрақты көтерілген көңіл-күйде (гипертимия сияқты)

және тонуста, бақыланбайтын белсенділік пен қарым-қатынасқа шөлдеуде,
шашыраңқы және басталған істі аяқтамау үрдісінде көрінеді. Мінездің
гипертимиялық акцентуациясы бар адамдар монотонды ортаны,
монотонды жұмысты, жалғыздық пен шектеулі байланыстарды, бос
жүрістерді көтере алмайды. Дегенмен, олар энергиямен, белсенді өмірлік
ұстанымымен, көпшілдігімен ерекшеленеді және жақсы көңіл-күй
жағдайға байланысты емес. Гипертимиялық акцентуациясы бар адамдар
өздерінің хоббилерін оңай өзгертеді және тәуекелдерді жақсы көреді.
Олардың идеалы - сыртқы бақылаусыз қалу және өз еркімен қалу. Олар
көпшіл, ашық, көмекші. Олар көп сөйлейді. Олар үшін секс – көңіл көтеру
көзі, жыныстық өмір ерте басталады, махаббат сезімі олар үшін жиі
бейтаныс. Алкоголь мен есірткі тұтынуға
бейім[2].ПсихастенияӨңдеуПсихастеникалық тип интроспекция мен
рефлексияға бейімділігін анықтайды. Психастениктер шешім қабылдауда
жиі тартыншақ болып, өздеріне және басқаларға жоғары талаптар мен
жауапкершілік жүгін көтере алмайды. Мұндай субъектілер ұқыптылық пен
парасаттылық танытады, олардың ерекшелігі - өзін-өзі сынау және
сенімділік. Олар әдетте кенеттен өзгерістерсіз біркелкі көңіл-күйге ие.
Жыныстық қатынаста олар жиі қателесуден қорқады, бірақ жалпы олардың
жыныстық өмірі еш қиындықсыз өтеді
2. Қандай пcиxoлoгиялық соққылар жасөспірімдердің жеке тұлғалық
дамуында ауытқуылар туғызуы мүмкін?
Ефимова О.И, Скакун И.В. өз зерттеулерінде жасөспірімдер
ортасындағы қауіп- қатерлердің психологиялық және әлеуметтік
психологиялық факторларын оқып- тануды нақты міндет етіп қойды. Оның
ішінде жасөспірімдер акцентуациялық мінезі, өзара қатынас стилдері және
суицидтік қауіп- қатердің айқындалу деңгейі. Эмпирикалық зерттеулердің
нәтижесінде суицидтік қатер көрінісі байқалмаған топтарда
акцентуациялық мінез басымдылығы көрінбегенін дәлелдеді. Жоғарғы
суицидтік қауіп-қатер жасөспірімдердің акцентуциялық мінезінің
аффективті- экзальтивті және қозғыш типтеріне тән, бұл типтер зерттеу
барысында басқа типтер арасында айқын басымдылық көрсетті. Бұл тип
көңіл*күйінің ауыспалығымен, жарқын эмоцияларымен, эмоуһционалды
күйінің үлкен диапазоныен сипатталады: қуанышты хабарға тез шаттанады
және жағымсыз хабарға тез қайғырады. Бұл типтегі адамдардың мінез-
құлқын жоғары эмоциялар, сезімдер, әуесқойлық сияқты негізгі бейнелер

басқарады, сондықтан олар өз жүріс-тұрыстарын және рефлексияларын
реттей алмай жатады. Осының нәтижесінде не істерлерін білмей қалу
күйлерінен олардың ойлары тез арада суицидтік ниеттерге әрекеттерге
ауысып кетеді.
3. Ерте жастағы балалар аутизмі немесе аутистік спектрдегі
бұзылыстар.
Аутизм ми жұмысының бұзылуынан туады. Мамандар аутизмнің 300-ге
жуық себебін атап отыр. Бірақ нақты тұжырым, дəйекті дəлел жоқ. Ең
алғаш аутизм туралы Э. Блейлер, Лео Каннер, О.С. Никольская, Г.
Аспергер, А. Ретта, К.С. Лебединская сынды ғалымдар қарастырған.
Қазіргі кезеңде аутизмді зерттеу өрісі кеңейіп отыр. Аутизм ¾ бала
дамуындағы ауытқушылықтың ауыр түрі, ол əлеуметтік ортамен қарым-
қатынастың жоқтығын білдіреді. Симптом ретінде аутизм көптеген
психикалық ауруларда кездеседі, бірақ кейбір жағдайларда ерте жастан
байқалып, бала дамуына кері əсерін тигізеді. Бұл жағдайды ерте балалық
аутизм (ЕБА) синдромы дейді. Ол болса психикалық даму зақымдалуының
бір нұсқасы ретінде қарастырылады. Сонымен қатар бала бойында
аутизмнің кейбір клиникалық көріністері байқалса, оны аутистикалық
тұлғалық қасиеттер деп атайды. Нақты симптом ретінде 2-3 жасқа қарай
қалыптасуы мүмкін [2]. Қазіргі уақытта аутизмнің нақты себептері анық
зерттелмеген. Көп ғалымдардың деректері бойынша, аутизмі бар
балалардың себебі орталық жүйке жүйесінің бұзылуы салдарынан болады.
Тұқымқуалаушылық фактордың əсері мол екенін көптеген зерттеушілер
мойындайды. Сонымен бірге мидың органикалық зақымдалуы да аутист
балаларда жиі кездеседі.Тұқым қуалаушылық хромосомалық өзгерістер,
зат алмасу өзгерістері, анасы жүкті жəне туу кезінде алған жарақаттар,
нейроинфекция- лар, тағы басқа жағдай лар барлығы да жағымсыз əсер ету
мүмкіндігі бар. Аутизмнің пайда болу себептерін түсіндіретін нақты дə
лелденген ақпараттар өте аз. Бұрынырақ балаларға қызылшаға жəне
шошқаборлыққа (свинка) қарсы егілетін екпе салдарынан пайда болады
деген болжам болған. Бірақ уақыт өтісімен, көптеген зерттеулер нə
тижесінде бұл болжам жоққа шығарылды. Ал, психоаналитиктердің
ойынша, баланың алғашқы даму кезеңіндегі «ата-ананың эмоциялық
салқындығы» да себеп болады.

 4. ЗТСГ синдромы деген не?
Зейін жетіспеушілігі және гипербелсенділік синдромының алғашқы
белгілері:
- Тапсырма орындау кезінде зейін салу қиындығы;
- Шамадан тыс белсенділік;
- Қарым-қатынас жасау кезінде мінез-құлықтың бақыланбауы.
Оқушының импульсивтілігі ойланбастан сөйлеуде, сөйлеудің мерзімінен
бұрын болуында, толық қойылмаған сұраққа жауаптарда, ересектерді үзуде
және әңгімеге араласуда көрінеді. Гиперактив бала үнемі қозғалыс үстінде
болады, орнында отыра алмайды, тыныш ойнай алмайды, тым көп
сөйлейді және т.б.