Әдебиеттер тізімі
Жұмағұлов И.И. Агрометеорология практикумы, Астана, 2019. - 110б
Т. А. Атақұлов, К. М. Ержанова. Агрометеорология - Алматы : Эверо, 2018. - 272б
М. А. Глухих. Агрометеорология СПб.: Лань, 2015. - 208 с.
Шмидт И. С.; Кузнецова С. Н.. Агрометеорология Тверская государственнаясельскохозяйственнаяакадемия. 2019. -160стр
КузьминаС.П..АгрометеорологияОмскийгосударственныйаграрныйуниверситетимениП.А.Столыпина2017 .-79стр.
http://znanium.com/catalog/product/551578
http://znanium.com/catalog/product/488075
http://znanium.com/catalog/product/553936 http://znanium.com/catalog/product/1055051
Сегізіншідәріс.
8.Ауа райы және оның ауылшаруашылығына маңызы.
Дәрістің мақсаты:
1. Агроклиматтық жағдайларының ауылшаруашылығының өнімділігіне әсері.
2. Шаруашылықтың агроклиматтық сипаттамасын жасау әдістемесі.
Белгілібіржердежәнеуақыттаәуеніңқұбылмалыөзгеруінауарайыдеп атайды. Ауа райының жүйелі және жүйесіз құбылмалығының түрлерінажыратады.ЖүйеліауарайыныңқұбылмалығыЖердіңтәуліктікжәнежылдық айналымына байланысты болады. Жүйесіз құбылмалылығы ауаныңауысуына байланысты. Олар ауа райының жүйелі құбылмалығын төмендетедінемесе толық өзгертеді. Мысалы, көктемде күн жылыған сайын топырақпенауа күн сайын жылынады, кейдебелгілібір аймақта суық арктикалық ауакіргенкездеәдеттегіауаныңтәуліктікағымыбұзылады.Мұндайсуықтыңтүсуі көктемде және жазда болуы мүмкін. Қоңыржай климаты бар елдердеқыстыңжылымалығы жиікездесетінқұбылыс.
Әуедебелгілібіраймақтанбасқааймақтарғаауаныңүлкенкөлемінауыстыратын күрделі ауа ағысыныңжүйесі бар. Жер жүзіндегі негізгі ауаағысының жиынтығын жалпыәуеніңайналуы/циркуляция/депатайды.
Негізгі ауаағысыныңтүрлеріәртүрліаймақтардағы температураныңөзгешелігінебайланыстыболады.Оларғажататын:1.сорғалапжылжитынағыстар–тропосфераның жоғарғы жәнестратосфераныңтөменгіқабаттарындағыауаныңағымы.2.циклонменантициклондағыауаағысы.
3пассаттар-солтүстік-шығыспенсолтүстікжартышарындағытропикалық ендіктерде шығыс бағыттағыжәне оңтүстік жарты шарындағыоңтүстік-шығыспеншығысбағыттағыжылбойыөзбағытынөзгертпейтінжелдер.
4.муссондар.Тропосферакөлемімиллионшаршыкилометрлердентұратынжәнеқасиеттерібір-бірінеұқсамайтынбөлекауамассаларынабөлінген.
Ауамассаларыныңқасиеттері,оларқалыптасқанаймақтыңерекшеліктерінебайланыстыболады.Мысалы,мұхиттардыңүстіндежазкезеңінденемесеқұрлықтыңүстіндегіқалыптасқанауамассаларыменсалыстырса,температурасытөмен,шандануыазырақжәнедымқылдығыжоғары.
Жағрапиялықаймақтарындақалыптасқанауамассаларыносылайжіктейді:1.арктикалық/антарктикалық/-оларАрктикада/Антарктикада/қалыптасады,содансоңолартөменірек ендіктерге ауысады.
Ауа райын қалыптастыратын факторлар.Ауа райын қалыптастыратыннегізгі факторларға күн радиациясы, әуенің айналымы және төсеніш беті. Жербетіне күн радиациясының келуі және радиациялық балансының маусымдықөзгеруі Жердің түйірпектігіне /шар тәрізділігіне/ жер шарының орбитасына,жербелділігініңеңкіштігінебайланыстыболады.Күнжылуыныңкелуіне байланысты Жер шарының бетін бес термиялық белдеуге бөледі: тропикалық,екі қоңыржай, екі поляр шеңберіне. Жер бетінің түрі жылудың таралуына әсеретеді.Олрадиациялықбалансына,ауаныңжылжубағытынаәсеретеді.Мысалы,Антарктидадамұзжәнеқаржамылғысыныңальбедосыжоғарыболады, жаз кезеңінде радиациялық баланс кері болады, сондықтан ауа райымұндаөтесуықболады.Құрлықпенсуқойманыңжылудыжинаужәнежоғалту,ылғалды буландырукабілеті әртүрлі. Осыған байланысты құрлықпентеңіздіңжылубалансыөзгешеболады.Мұхиттардыңүстіндежәнежағалауларындажылдықжәнетәуліктіктемпературасыныңамплитудасытөменылғалдытеңізауарайықалыптасады.Құрлықтыңбедерівертикальбағытында ауа райының айырмашылығына әсер етеді. Бұл жоғарылаған сайынтемператураныңтөмендеуінебайланыстыболады.Биіктаулар/Гималай,Памир, Кавказ/ маңайындағы аудандардыңауа райына көп әсер етеді. Әуеніңайналымы/циркуляциясы/оғанкіретінмуссондар,пассаттаржәнеауаағымдарыауарайынаүлкенәсерібар.Оларсуықкезеңдемұхиттарданжылудықұрлықтарға,алыстықуақыттасуықауаны апарады.
Екіншідәрежедегіауарайынқалыптастыратынфакторларғамұхиттардың ағымы жатады /Гольфстрим/. Одан басқа мұздықтардың әсеріболады/Антарктида,Гренландия/.
Климат.Жағрапиялық орнына байланысты белгілі бір аймақтың көпжылдықауарайыныңережесінклиматдепатайды.Климаттүзушіфакторлар: күн радиациясы; әуенің айналымы (циркуляциясы) және жердіңтөсенішбеті.ЖержүзіндеакадемикЛ.С.Бергтіңжіктеуібойынша12климаттықтипібар;
1.Мәңгі аяз климаты.
2.Тундра климаты.
Тайгаклиматы.
Жапырақтыорманқоңыржайаймағыныңклиматы.
.Муссонклиматы.
6.Далаклиматы.
7.Жерортатеңізіклиматы.
Субтропикалықормандараймағыныңклиматы.
Материкортасындағықоңыржайбелдеудегішөлдаланыңклиматы.10 Тропикалық шөлдалаклиматы.
Саваннанемесетропикалықорманшөпдаланыңклиматы.
Дымқылтропикалықормандардыңклиматы.
Агротехникатәсілдерініңагрометеорологиялықнегіздері.СолтүстікҚазақстанныңклиматықұрғақшылықпенсипатталадыжәнеолжиі(онжылдықта2-4-кедейін)қайталаныптұрады.Сондықтанауылшаруашылығыдақылдарынжерсіндіргендеолардыңқұрғақшылыққатөзімділігінескерукерек.Суғаталабыжоғарыдақылдардысуармалыжерлергешоғырландырыпсепкенжөн.Ауылшаруашылығыдақылдарынөсірудегі маңызды агротехникалық шаралардың бірі топырақты негізгі жәнесебу алдындағы өңдеу болып табылады. Бұл ылғал жинақтау мен сақтауғажәнеарамшөптердіжоюғамүмкіндікбереді.
СолтүстікҚазақстандаагрометеорологиялыққорлардытиімдіпайдалануүшінауыспалыегістердіңмаңызыжоғары.Ауыспалыегістегіең жақсыалғыдақылы- сүрітанап. Ол ылғал жинақтауға, арамшөптер мен күресуге мүмкіндік береді. Сүрі танаптатың айтқыштарды енгізуауылшаруашылығыдақылдарыныңтопырақтағыылғалдытиімдіпайдалануғамүмкіндіктуғызады.Танаптардаылғалқорынжинақтайтынарнайыагротехникалық тәсілдеріне қар тоқтату, ықтырмалы дақылдарды себу, ж. т.б.жатады.
Топырақтыңжылулықережесінреттеудікейбіртәсілдерменіскеасыруғаболады.Мысалы,топырақтытереңқопсытуоныңжылуережесінжақсартады.Кейбіржағдайлардатопырақбетінақшыл(сабанмен)немесеқара(торф)заттарменжабындайды.Сабантопырақтыңсәулеленіпшағылыстыруқабілетінарттырады,судыңбулануыназайтады,температуранытөмендетеді,температураныңтәуліктікауытқуынреттейді.
Топырақпенөсімдіктіңжылылықережесінжақсартуүшін,дақылдардың биологиялық ерекшеліктері мен жылуды қажетсінуіне қарай әралуанэкспозициялыбаурайларғабиікжалдыжәнежүйектепсебутәсілдерімендақылдарды орналастырады.
Достарыңызбен бөлісу: |