Бастауыш мектепте ана тілі сабағында сөздік қорды дамыту жұмыстары түрлі әдіс - тәсілдер арқылы жүзеге асады:
түрлі шығармашылық
тапсырмаларды орындату
сұрақ - жауап;
әңгімелесу;
әңгімелеу;
түсіндіру;
зерттеу;
Тіл байлығын арттырып, оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіруде мәтіндермен жұмыс жүргізу аса маңызды.
Мақал - мәтелдер мен тұрақты тіркестерді үйрету барысында да оқушының тіл байлығы артады. Оқулықта берілген және басқа да мақал - мәтелдерді, тұрақты тіркестерді ұдайы үйретіп отыру – мұғалімнің күнделікті жұмысының бір түрі. Үйренгендерін ұмытып қалмауы үшін оны сөздік дәптеріне жаздырып, әр тоқсанда соларды көбейту кестесі тәрізді жатқа жаздырып, бақылау жұмыстарын алуға болады. Мақал - мәтелдерді қаншалықты білетінін анықтау үшін әрі мейлінше көп меңгерулері үшін осы бағытта сайыс сабақтар ұйымдастырылады. «Мың бір мақал, жүз бір жұмбақ» тәрізді сайыстар оқушының тіл байлығының артуына ғана емес, ой - өрісінің, танымының артуына ықпал етпек.
Оқушының тілін байыту жұмыстары тіл мәдениетімен тығыз байланысты екені белгілі. Тіл мәдениеті бойынша бастауыш сынып оқушыларына мына талаптар қойылады:
- сөздерді лексикалық, фонетикалық нормаға сай орынды қолдана алу;
- орфография, орфоэпия нормаларын сақтай білу;
- ауызша, жазбаша тілде сөздерді талғап қолдана білу;
- шамасы жеткенше ертегі, әңгіме жаза білу т. б.
шығарма, әңгіме жазу;
сурет бойынша әңгіме жазу;
икемі бар балаларға өлең шумақтарын жазғызу;
ертегі жазу;
көркем шығарма оқу;
сайыс, рөлдік ойындарға қатыстыру;
әркімнің қабілетіне қарай деңгейлік жеке тапсырмалар беру;
сөзжұмбақтар құрастыру;
газет - журнал шығарту;
балаларға арналған басылымдардағы сөзжұмбақ,
ребустарды шешкізу;
жұмбақтар құрастырту;
хат жаздыру;
белгілі бір шығармаға қысқаша пікір жаздыру т. б.
Сөздік қорды одан әрі дамыту тәсілдердің бірі –
шығармашылық тапсырмалар.
Мұндай тапсырмалар – тіл мәдениеті талаптарын жүзеге асыруда аса тиімді.
Оның түрлері:
Әйтсе де, тек көрсетілген тізіммен шектеліп қалмай, сабақ үстінде үйде оқып келуге оқушыларға қызықты әңгімелер мен ертегілер ұсынылса, бұл біріншіден, нақты мақсатқа жетуге, екіншіден, оқушылардың одан әрі де көркем шығарманы өз бетімен қызығушылық танытып оқуына септігін тигізеді. Оқылған шығарманы тексеріп, сараптаудың жолдары көп;
түсінгенін әңгімелету;
сұрақтарға жауап бергізу;
кейбір үзінділерді жатқа айтқызу;
оқыған кітабы бойынша таныс емес сөздерін сөздік дәптеріне жазып отыруға дағдыландыру;
кейіпкерлер іс - әрекетіне баға бергізу;
әңгімелердің ұқсастығын салыстыру;
ең соңында сол шығармаға ұқсатып әңгіме жаздыртып көру т. б.
Сонымен бірге ана тілі сабағында өтілген материалды бекіту үшін оқушының ауызша сөйлеу мүмкіндігін арттыруға назар аударған дұрыс. Мұның төте жолы – түрлі рөлдік ойындар. Ондай ойындар оқушының тілін, еске сақтау қабілеттерін арттырады, зейінін шоғырландыруға көмек көрсетеді. Ойын барысында өзіне бекітіліп берілген рөлді ойнау үшін оқушы ізденеді, талаптанады, жинақталады, айтатын сөзін салмақтайды. Белгілі бір жағдаятқа өзі кіріп, өз басынан өткереді. Нәтижесінде сөйлеу тілінің дұрыс қалыптасуына осы ойынның жәрдемі тиетінін түсінеді.
Ана тілі сабағында сөздік қорды арттыру мақсатындағы жүргізілетін жұмыстар оқушының ойлау қабілетіне, сондай - ақ өз ойын жеткізе білуіне, шығармашылық ізденісіне жол ашады. Мұндай жұмыстар оқушының білімін ғана жетілдіріп қоймайды, жеке дара шығармашылық қабілетінің ашылуына түрткі болады.
Сабақ үдерісінде мұғалімнің басшылығымен мұндай жұмыстар жүзеге асырылып, жүйелі орындалып отырса:
- оқушының сөздік қоры мен тілін байытуға ықпал етеді;
- ауызша және жазбаша тіл мәдениеті талаптарын меңгереді;
- сауатты жазуға үйретеді;
- оқушы өз бетімен шығармашылықпен айналысуға үйренеді.
Қорытынды
4.Дәптермен жұмыс жасау
Харекет – Әрекет
Ғибадат – Өнеге
Кесел – сор, дерт
5. Мәтінді тізбектеп оқыту
3-топ. Надан. Екі буынды сөз. Бірінші буын-ашық, екінші буын-бітеу, жуан буынды сөз.
Әр топқа сөздер беріп, буын түрлеріне талдау жасау.
1-топ. Еріншек. Үш буынды сөз. Бірінші буын-ашық,
екінші буын- бітеу, үшінші буын- бітеу, жіңішке буынды сөз
2-топ. Салақ. Екі буынды сөз. Бірінші буын- ашық, екінші буын-бітеу, жуан буынды сөз.
3-топ «Топтастыру»
салақ
талапсыз
кір
надан
2-тапсырма
1-топ «Жұбын тап» ойыны
Арам-......Еріншек-.......
Таза-.......Салақ-.........
2-топ «Жалғасын тап»
1. Еріншектің...........
2. Талаптыға............
3........... өрге жүзер
4. Еңбек түбі-............
1 тапсырма
3-топ
Үзінді Пікір
Еріншек, ашу, құмарлық
Бұларды істен шығардық
Жамандықтың басы осы
Кісі болса ұғарлық
4. Жаңа сабақты бекіту. Автордың ойы қандай Қай шумақтан байқаймыз
1-топ
Үзінді Пікір
Еріншектен-салақтық
Салақтықтан-надандық
Бірінен-бірі туады
Жоғалар сөйтіп адамдық
2-топ
Үзінді Пікір
Іс қалдармас еселі
Ең білімнің кеселі
Кірсе бойдан шығу жоқ
Күн сайын өсер бес елі
Талап........................
Еңбек........................
Терең ой...................
Қанағат.....................
Рақым.......................
Абай атамыз қандай-қандай бес нәрсеге асық бол, бес нәрсеге қашық бол дейді
