11-осөЖ. Мәтінді құрылымдық – мағыналық талдау негіздері
жүктеу/скачать 24,56 Kb.
|
1 2
Байланысты:Қазақ тіл осөж сөж11
|
11-ОСӨЖ. Мәтінді құрылымдық – мағыналық талдау негіздері Тілдің сөздік құрамын зерттеу жұмысын оның мағыналық жақындықтарына қарай бөлінген тақырыптық және лексика-семантикалық топтары бойынша жүргізу қазіргі лексикологиядағы ең бір өзекті мәселелердің бірі болып отырғандығы белгілі. Өйткені сөздерді осылай зерттегенде ғана тілдің мағыналық жағын, оның ерекшелігін терең, жан-жақты зерттеп сипаттауға, сонымен бірге «белгілі бір теориялық тұжырымдар, ой-қорытындыларын жасауға мол мүмкіндік болады». Сөздердің мағыналық топтарына, мысалы, тақырыптық, лексика-семантикалық топтарға анықтама беруде лингвист-ғалымдар арасында әлі күнге дейін шешімін таппай келе жатқан пікір алшақтығы бар екендігі байқалады. Белгілі ғалым Ф.П.Филин «лексика-семантикалық топ» деп екі не бірнеше сөздердің лексикалық мағынасына қарай бірігуін айтамыз десе, Р.С.Гинзбург оған «ортақ мағыналары бойынша біріккен бір сөз табының құрамындағы сөздер тобы» деген анықтама береді. Басқа тіл мамандарының берген анықтамалары да негізінен жоғарыдағы келтірілген анықтамалардан алшақ кетпейді. «Лексика-семантикалық топ сөздердің лексикалық мағынасына негізделеді, яғни сөздердің антонимдік, синонимдік не ұштас мағыналары есепке алынады» Сонымен бірге лингвистикалық әдебиеттерден тақырыптық топ (ТТ) пен лексика-семантикалық топ (ЛСТ) туралы теориялық мәселеде біршама пікір алшақтығы бар екендігі де байқалады. Мысалы, сөздердің тақырыптық топтары тілдік құбылыс деп қарауға жата ма, әлде жатпай ма деген сияқты. Бірқатар лингвистер сөздерді тақырыптық топтарға біріктіруге тілдік факторлар негіз болмайды, оған негіз болатын – тілден тыс факторлар, сондықтан тілдік талдау үшін бұл топтардың айтарлықтай мәні жоқ дейді. Енді бір лингвистер тақырыптық топтар мен лексика-семантикалық топтардың арасында пәлендей айырмашылық жоқ деген де пікір айтады. Ал енді үшінші бір тіл мамандары бұл екі топтың бір-бірімен тығыз байланысын, жақындығын көрсете отырып, сонда да болса олардың әрқайсысын жеке, бір-бірінен бөлек сөздер тобы ретінде қарастыру қажет екендігін айтады. Қазіргі лингвистикалық әдебиеттерде осы соңғы көзқарастың басымдығы байқалады. Көпшілік зерттеушілер сөздерді тақырыптық топтарға топтастыруда лингвистикалық принцип негізге алынбайды, заттардың табиғи белгілері, объективтік қатынастары, т.б. алынады дейді. Мысалы, қол мен көз, құлақ пен аяқ, бас пен қабырға дегендер бір тақырыптық топқа енеді де, бір жүйе жасайды. М.И.Фоминаның пікірінше, тақырыптық топқа ортақ тақырып арқылы байланысқан, мағыналары жағынан ұқсас сөздер кіреді. Индоевропа тілдерінің материалын негізге ала отырып, лексиканы – тақырыптарға бөлген О.Г.Щур тақырыптық топтарға сөздерді топтастырғанда өріс теориясын қолданып, оған сөздердің парадигмалық қатынасын негіз етіп алады. Бірақ автор тақырыптық топтың (өрістің) құрамына енген сөздер семантикалық ерекшелігіне қарай бірізді болмайтындығын ескертеді. «Бір жағынан синонимдік қасиетімен, екінші жағынан белгілі бір затты білдірумен анық көрінеді. Бірінші жағдайды (семантиканы), дәстүр бойынша лингвистикалық деп қарасақ, екіншісін, экстралингвистикалық деп қараймыз»,-деп қорытынды жасайды [8,30]. Бұл пікірді М.Оразов та қолдайды. А.А.Уфимцеваның пікірінше, сөздерді тақырыптарға біріктіруге тілдік факторлар негіз болмайды, оған негіз болатын – тілден тыс факторлар, сондықтан тілдік талдау үшін бұл топтардың айтарлықтай мәні жоқ [5,73]. М.Оразовтың зерттеуінде тақырыптық топ сөздердің тек денотаттық мағыналарына (кейде объектив дүниедегі заттардың өздеріне) негізделсе, лексико-семантикалық топ сөздердің лексикалық (әрі денотатты, әрі сигнификаттық, әрі ішкі лингвистикалық) мағынасына негізделеді деп бөліп қолданылған [9,8-15]. Сонымен бірге, айырмашылықтары бола тұрса да, лексика-семантикалық топтың өздері де белгілі бір тақырыптық топтың аясына енетіндігін ескертеді [4,149]. Соңғы көзқарасты ұстанушылар сөздердің тақырыптық топтарын лингвистік талдаудың аясынан тысқары қарастыруды дұрыс емес дейді, өйткені тілдің көп салаларының ішінде оның лесикасы ғана шындық өмірдің айнасы бола алады, яғни шындық өмірді көрсетеді дейді. Шындығында шындық өмірдегі заттар арасындағы, құбылыстар арасындағы қатынастарды ескермейінше, белгілі бір тілдік материалдарды толық талдауға болмайды. Бұл жөнінде Д.Н.Шмелев былай дейді: «…необходимо учитывать все отношения, существующие в языке, чем бы они ни определились…весь лексический состав языка более или менее непосредсвенно отражает внеязыковую действительность, а говорить о значении слова без соотнесения этого слова с чем то вне языка можно только придав самому термину «значение» очень органиченный «смысл» [6,104-105]. Тіл зерттеушілер қазіргі кезде тек «таза» лингвистиканың аясында сөз мағынасын талдау, лексиканың жүйелілігін сипаттау жеткіліксіз екендігін, сондықтан лексикалық единицалардың мағыналық жағын зерттеуде таза лингвистиканың аясынан шығу «еріксіздіктен емес, керісінше, толығынан заңды құбылыс» [10,118] екендігін айтады. Тақырыптық топ пен лексика-семантикалық топтпрдың ара жігін ажыратуға көпшілік ғалымдардың лексикалық мағынаны негіз етіп алуынан бұл екі топтың, яғни тақырыптық топ пен лексика-семантикалық топтың арасында айырмашылық жоқ деген пікір тумаса керек. Әрине, бұлардың арасында байланыс бар. Сонымен бірге тақырыптық топ пен лексика-семантикалық топты бір-бірінен ажыратып тұратын ерекшелігі де бар. Ол ерекшелікті айта келіп, Ф.П.Филин былай дейді: «ЛСГ представляет собой продукт законов и закономерностей развития лексической семантики языка, «внутреннее, специфическое явление, обусловленное ходом его исторического развития [2,528-529], тақырыптық топ (ТГ), «само их наличие или отсутствие в какой нибудь языке, их состав зависят только от уровня знаний того или иного народа – создателя, от умения классифицировать явления действительности, получившие свои словарные обозначения» [2,529]. Бұдан кейін Ф.П.Филин тақырыптық топтың лексика-семантикалық байланысқа негізделмей, заттар мен құбылыстардың классификациясына негізделетінін айтады жүктеу/скачать 24,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2