15 «Әсел» мектеп- бақшасы дидактикалық ойындар Құрастырған: Абылгазинова Г. З

Көкшетау қаласы – 2014 ж.

Баян және Жібек есімді екі қуыршақ екі төсекте (үлкен және кіші) жатады. Мұнда матрас, ажайма, жастық, сейсепті көрпе тәрізді төсек-орын жабдығы бар. (Ойын сабақ уақытында ойын бұрышында өтеді). Балаларды жарты шеңбер бойымен орындықтарға қуыршақтар мен олардың киімдері көрініп тұратындай және тәрбиеші шақырғанда ортаға шығу үшін ыңғайлы болатындай қылып отырғызу қажет. Оқытушы ойын ережесін түсіндіреді:

- Балалар, мына төсекте кім ұйықтап жатқанын қараңдар. Таныдыңдар ма? Иә, бұл – Баян есімді қуыршақ. Ал мына төсекте кім ұйықтап жатыр? Дұрыс айтасыңдар. Бұл – Жібек.

Тәрбиеші үлкен қуыршаққа қарап былай дейді:

- Баян, сен ояндың ба? Тұрасың ба? Балалар, ол тұрғысы келетінін айтты, бірақ, ең алдымен, оның киімдерін іздеп табу керек. Баянды киіндіру үшін не қажет?

- Көйлек, теркөйлек, ішкиім, шұлық, туфли – деп, балалар хормен жауап береді.

- Дұрыс, балалар. Сөреге мұқият қараңдар. Киім көріп тұрсыңдар ма? (Балалар шкафта қуыршақтардың киімдері тұрғанына көз жеткізеді).

- Мен Баянның көйлегін көрдім.

- Кел, Әйгерім, көрген затыңды алып келіп, бәрімізге көрсете қой.

Әйгерім көйлекті алып келеді. Тәрбиеші көйлекті Баян қуыршаққа өлшейді.

- Балалар, қараңдар. Баянға көйлек жарайды ма? (Балалар жымияды, демек, көйлек кішкентай) Жоқ, көйлек кішкентай екен. Яғни, көйлек Баяндікі емес. Сонда кімдікі? Мүмкін, Жібек қуыршақтың көйлегі шығар. Ол да ұйықтап жатыр. Әйгерім, бұл көйлекті Жібектің жанындағы орындыққа қоя ғой. Басқа көйлек іздеп көр. (Әйгерім сәл үлкен көйлекті алып келіп қуыршққа өлшеп көреді. Барлығы бұл көцлектің жарайтынын көріп, киіндіруді сұрайды) Көйлекті қуыршаққа бірден кигіземіз бе? – деп, тәрбиеші балалардың назарын қуыршақтардың ішкиімдеріне аударады.

- Алдымен ішкиім мен теркөйлекті кигізу қажет – деп жауап береді балалар.

- Демек, оларды табу керек. Айсұлу! Баянның ішкиімі мен теркөйлегін таба ғой. Тек қателеспе.

Айсұлу шкафқа барып киім таңдайды. Қолына ілінген кішкентай теркөйлекті шетке ысырып қойып, үлкен теркөйлекті алып тәрбиешіге әкеліп береді.

Сонымен басқа да киімдер табылады. Балаларды кезекпен шақырған тәрбиеші оларға қуыршақты киіндіруді тапсырады. Балалардың біреуі – ішкөйлегін, екіншісі – теркөйлегін, үшіншісі – көйлегін кигізіп, төртіншісі – түймесін түймелеп, белбеуін байлайды. Осылай балалар байқағыштық, зейін және қозғалғыштық белсенділігін байқатады. Және осы ретпен келесі қуыршақтақты да киіндіруге болады.

Киінген қуыршақтарды балалар серуенге алып шығады. қуыршақтарды киіндіру үрдісі кейінгі іс-әрекеттерден үзілмегені маңызды. Қуыршақтарды киіндіргеннен кейін тәрбиеші:

- Міне, Баян да, Жібек де киінді. Олар дене шынықтыру жаттығуларын жасауға, кейін таңғы ас ішуге дайын.

Осылайша педагог балалардың алдағы уақытта өз бетінше қуыршақтармен ойнауын жоспарлайды.

- Балалар, Баянды тамақтандыру керек – дейді тәрбиеші қуыршақ отырған үстелді нұсқап. - Ал, мұнда ыдыс-аяқ тұр. (шетте тұрған екінші үстелді көрсетеді) Осылай ойнаймыз: үстелге тек түстенуге қажет ыдыстарды ғана қоямыз.

- Асқар, сен Баянға арнап үстелге не қояр едің?

- Мен мынаны қоямын – дейді Асқар.

- Бұл ыдыс қалай аталады?

- Сорпаға арналған шұңғыл тәрелке.

Қолдаудың белгісі ретінде балалар қолдарын шапалақтайды, ал Асқар қуыршақтың алдына тәрелкені қояды.

Тәрбиешінің айтуымен балалар қуыршақтың тамақтануына қажетті барлық заттарды, яғни тәрелке (шұңғыл және жайпақ), шанышқы мен қасық (үлкен және кішкентай), нан салғыш, тостағанды табады; оларды дұрыс атап, үстелге сәндеп қояды; үстелге дастархан жаюды, майлықтар салынған стақанды қоюды да ескереді. Әрбір дұрыс жасалған әрекетке балалар қол шапалақтайды. Ойын соңында тәрбиешінің ескертуімен балалар Баянға тәбетінің ашылуын тілейді, ал балалардың біреуі тамақтан кейінгі дастарханды жинауға кіріседі.

Осындай жоспар негізінде қуыршақпен өзге де ойындар ұйымдастырылады. Мәселен, «Қуыршақты серуенге киіндірейік (әр жыл мезгіліне орай)», «Қуыршақты шомылдыру», «Қуыршақтың туған күні». Аралық уақыты қысқа мерзімді ойындар бөлімі балаларға қуыршақтармен іс-әрекеттердің реттілігін, олардың өзара байланысын меңгеруге икемдейді (қуыршақ оянды, түстенеді, серуендейді, жуынады, ұйқыға жатады). Бұл балаларға білімдерін нығайтуға және бұдан да маңызы зор әрі қызықты өз бетінше шығармашылық ойындарда қолдануға мүмкіндік береді.

Жаңа қуыршақ

Дидактикалық міндет. Балаларды топталған бөлмедегі жабдықтарды дұрыс атауға үйрету; олардың міндетін анықтау; балалардың сөйлеу қабілетін дамыту; жаңадан келгендерге ілтипатпен, мейірімді қатынасқа үйрету.

Ойын ережесі. Қуыршақ жақындаған заттарды ғана атау; қуыршақ сұрақ қойған бала ана жауап береді; егер ол барлық балаға сұрақ қойса, барлығы хормен жауап береді.

Ойын әрекеттері. Бөлме ішін аралайды, суреттеу үшін үй жабдығын таңдайды, оларға жаңа қуыршақты таныстырады.

Ойын барысы. Балалар қабырғаға жақын қойылған орындықтарға жайғасады. Тәрбиеші әңгімені бастай бергенде есік қағылады.

- Бізге біреу келді, - дейді тәрбиеші.

Бір сәтке теріс бұрылып, балаларға байқатпастан қолына қуыршақты алады (балалар оны бұрын көрмеген). Тәрбиеші сөзін жалғастырады:

• 
  Балақай, сенің атың кім?
  

- Енді түсіндім. Балалар, біздің қонағымыздың есімі – Күнсұлу. Ол біздің топта қалғысы келеді. Ал, біз оған бөлмемізді көрсетейік. Күнсұлу, қаласаң біз саған бөлмемізді әрі көрсетіп, әрі таныстырайық.

Қуыршақ келіседі. Балалар бөлме жабдықтарын атайды.

Бұдан кейін тәрбиеші қуыршақпен бірге бөлме ішіндегі заттардың бірінен кейін біріне жақындап, қуыршақтың қимылын келтіріп сұрайды:

• 
  Ал мынау не?
  
• 
  Бұл – аквариум, әдемі балықтардың мекені, - деп балалар хормен жауап береді.
  
• 
  Ал бұл не?
  
• 
  Бұл ойыншықтарға арналған шкаф.
  

Осылайша Күнсұлу есімді қуыршақ топтағы ойыншықтармен, басқа да бөлме жабдықтарымен танысады, олардың не үшін қажет екендігін біледі, таңданады, тәртіптілік үшін мақтайды, өзіне деген ықылас үшін алғысын білдіреді. Балалар қуыршақпен қуана-қуана сөйлеседі.

Мұндай әрекет тәрбиешіге ойынға жаңа ойыншықты қатыстырғанда аса қажет. Себебі балардың ойыншықпен ойнауға деген қызығушылығы артады, қуыршақты аялайды, осылай топқа жаңадан келген балаларға да жылы қатынас қалыптасады.

Ары қарай жас ерекшелігі кіші балалармен жұмыс жасағанда тәрбиеші бұл әрекетті олардың ойыншықтарға деген ұқыпты және мейірімді қатынас қатынасты қалыптастыру үшін қолданады. Осы мақсатпен тәрбиеші кейін балалармен Күнсұлу қуыршақ жайлы сұхбат жүргізеді. Яғни Күнсұлу қуыршаққа топпен бірге болу ұнай ма, ол кіммен көп ойнайды, кімді ойын кезінде өзіне жақын дос санайды, және неге? деген тәрізді сұрақтар арқылы оқытушы балалардың бойына адамгершілік тәрбиесін қалыптастырады.

Балалар үстелді жарты шеңбер бойынша жағалай отырады; үстел барлық балаға тәрбиешінің үстеліндегі матрешкалар көрінетіндей етіп орналастырылған.

Оқытушы сұрақ қояды:

• 
  Балалар, менің үстелімде не көріп тұрсыңдар?
  
• 
  Матрешкаларды, - деп жауап береді балалар хормен.
  
• 
  Қараңдаршы, бойы бойынша матрешкалар қандай. (Алдымен екі, кейін үш, содан соң төрт матрешканы бір-бірінің жанына қояды.) Бойы бойынша біркелкі ме, әлде әр түрлі ме? («Әр түрлі».) Ал олардың несі әр түрлі? Анықтап қараңдар!
  

- Орамалдарына көңіл аударыңдаршы. Олар қандай? (матрешкаларға кезекпенен қол тигізеді.) Дұрыс. Бір матрешканың орамалы қызыл болса, енді бірінікі – жасыл, ал мынанікі – көк. Біз матрешкалардың орамалдары жайлы бір сөзбен не дейміз? («Матрешкалардың орамалдары әр трүлі».) Ал сарафандары ше? Қалай деуге болады? Дұрыс. Олардың сарафандары да әр түрлі. (Балалармен бірге әр матрешканың сарафанының түсін айтады: қызыл, жасыл көк.) Оларға қарап қалай киінгендерін естеріңе сақтаңдар.

Ал енді былай ойнаймыз: мен матрешкаларды шымылдықтың артына тығамын, сендер қай матрешка тығылып тұрғанын атайсыңдар. Бірақ бір-бірден жауап беру керек. Сол себепті кім байқайды, сол маған жақындап келіп, ешкім естімес үшін құлағыма сыбырлап айтады.

Ары қарай тәрбиеші балалардың назарын матрешкалардың көлеміне аударады: шымылдықтың артына бірінен соң бірін кезекпен, кейде екеуін қатар тығып отырады.

Ойынды қайталап ойнату барысында матрешка кімді нұсқаса, сол жауап береді.

Ойынға қандай міндет шешілетіндігіне байланысты өзге де заттарды қолдануға болады.

Тәрбиеші:

- Қазір ойын ойнаймыз. Кімді шақырсам, сол қапшыққа салған затты табуы қажет.

Арман, үстел үстінде жатқан барлық заттарға мұқият қарап ал. Есіңе сақтадың ба? Ал енді теріс бұрыл! Мен қапшыққа бір ойыншықты салам, ал сен нені салғанымды табуың керек. (Қапшыққа бір затты салады.) Арман, қапшық ішіне қолыңды сала ғой. Ішінде не жатыр екен? Сен дұрыс таптың. Ал енді Арман келесі ойыншыны өзің анықтап бер.

Барлық заттар анықталғанша ойын жалғаса береді.

Бұл ойын балалардың есте сақтау (қандай ойыншықтар үстелде жатты), шыдамдылық қабілетін дамытады. Ойыншы баладан басқа балалардың барлығы тәрбиешінің қапшық ішіне қай ойыншықты салғанын көреді, әрқайсысы айтқысы келеді, бірақ болмайды.

Ойынды күрделету мақсатында өзге ереже ұсынуға болады: қапшыққа бірнеше ойыншық салынады. Балалардың ешқайсысы оларды білмейді. Шақырылған бала қапшық ішіне қолын салып және ойыншықтардың бірін сипалау арқылы ол жайында сипаттайды. Егер балалар сипаттама бойынша ойыншықты таныған жағдайда ғана қапшықтың ауызы ашылады.

Дәмін сезе біл

Дидактикалық міндет. Балаларды көкөніс пен жемістің дәмін айыра білуге жаттықтыру (тәтті, қышқыл, тұзды, ащы); балалардың сөйлеу, есте сақтау, жинақталу, төзімділік қабілетін дамыту.

Ойын ережесі. Көкөністі көрместен дәмін анықтау және дәмін дұрыс атау қажет. Дәмін татуға көкөніс берілгенге дейін сабырмен күтуі керек.

Ойын әрекеттері. Көзді жұмып, қарамау және шайнап дәмін сезгенше жауап беруге асықпау. Кім қателессе, оған басқа көкөінстің дәмін татуға мүмкіндік беріледі. Тәрбиеші үстелінің үстіндегі барлық көкөністердің дәмін анықтау керек.

Ойын барысы. Тәрбиешінің үстелінің үстінде арнайы ыдысқа балаларға бұрыннан таныс көкөністер мен жемістер салынған: қияр (жаңа піскен және тұздалған), сәбіз, орамжапырақ, қызылша, шалғам (редис); алма, алмұрт, өрік. Келесі ыдыста осы жеміс-жидектер әр балаға жеткілікті етіп туралған және майлықтар қойылған. Тәрбиеші жеміс-жидек салынған ыдысты қолына алып ойыншыларды аралап жүреді. Өзі жақындаған балаға көзін жұмуды өтініп, майлықтың үстіне көкөніс немесе жемістің бір түйірін салып, балаға дәмін татуға ұсынады. Ол көзін ашпастан дәмі не болмаса иісіне қарап жеміс-жидектің атауын табады. Содан соң бұл жеміс-жидекті үстел үстінен көрсетуге тиіс. Осылайша тәрбиеші барлық бала ойынға қатысқанша ойынды жүргізеді.

Ойын әкелінген жеміс-жидектердің барлығы аталып, дәмі анықталған соң мәресіне жетеді.

Ойынды ұйымдастыру барысында гигиеналық талаптарды ұмытпаған жөн: барлық балаға жеміс-жидектің дәмін көру үшін бір шанышқыны қолдануға болмайды және қолданылған майлықтарды басқа ыдысқа салып отыру керек.

Ойынға барлық балалар қатыса алады, бірақ шағын топшамен де аталмыш ойынды ұйымдастыруға әбден болады.

Дәл осындай жапырақ,

Ұшсын маған жақындап.

Дидактикалық міндет. Балаларды ұқсас жапырақтарды табуға үйрету, сөйлеу қабілетін дамыту (ағаштардың атауы: үйеңкі, емен, шетен, қайың), тыңдай білуге тәрбиелеу.

Ойын ережесі. Қай ағаштың жапырағы екенін атаған соң, тәрбиешінің: «Дәл осындай жапырақ, ұшсын маған жақындап» деген сөзінен кейін ғана жүгіру керек.

Ойын әрекеттері. Жапырақтарды салыстыру, біркелкі жапырақтар мен ағаштарды табу, тәрбиешінің белгісімен жүгіру, жеңімпазды анықтау (еш қателеспеген).

Ойын барысы. Серуенге шыққан тәрбиеші балалармен бірге бақта өскен ағаштардың жапырақтарын жинайды (бала санына сәйкес). Өзіне әр ағаштың бір жапырағын қалдырып отырады. Жарты шеңбер бойымен тәрбиешіні қоршаған балаларға оқытушы:

- Балалар, біздің бақта қандай ағаштар өсетінін білесіңдер ме? Оларды атай отырып әрқайсысына жақындайық (балалар ағаштардың атауын атап, оларға жақындап ағашқа, жапыраққа зер сала қарастырады). Қараңдаршы, үйеңкінің жапырағы қандай екен? Үлкен, тікенекті, ал мынау шетен ағашының жапырағы. Жапырақтың өзінің кішкентай жапырақшалары бар екен. Жапырақ қауырсынға ұқсайды екен.

Жапырақтарды әрі атап, әрі салыстыра отырып, тәрбиеші балалардың ағаштар туралы, жапырақтарының айырмашылыға жайында не білетінің байқайды.

- Ал енді біз ойын ойнаймыз. Менің қолымда әр түрлі ағаштың жапырақтары бар. (Көрсетеді.) Атауларын қайталайық. Мен барлығыңа бір-бір жапырақтан беремін. Өзімде бірнешеуін қалдырамын. Мен бір жарпырақты көрсетіп: «Дәл осындай жапырақ, ұшсын маған жақындап» - деген кезде, сендер маған қарай жүгіресіңдер. Байқаңдар! Қателеспеңдер.

Артқа шегініп тұрып: «Дәл осындай жапырақ ұшсын маған жақындап» - деп белгі береді.

Тәрбиеші балалардың тек белгі берілгеннен кейін ғана жүгіруін қадағалайы қажет. Ережені бұзбаған баланы мадақтап отырған жөн.

Ойынды өзге де тапсырмалармен күрделендіруге болады: белгі берілген соң балалар қолындағы жапырақтың ағашына қарай жүгіруі керек.Әр түрлі ағаштарға жүгірген балалар қолындағы жапырақпен ағаш жапырағын салыстырады. Білгендерін бекіту үшін жапырақтарды ауыстырып ойынды қайтадан бастауға болады.

Кім тез құрастырады?

Дидактикалық міндет. Балаларды пирамиданы дұрыс құрастыруға үйрету, яғни алдымен үлкен шығыршықтарды (сақинаны), кейін одан кішірегін, ең кішкентайын таңдап жинақтау; шығыршықтардың көлемін атауды үйрету (үлкен, кішірек, кіп-кішкентай, өте кішкентай).

Ойын ережесі. Тәрбиешінің белгісінен кейін шығыршықтарды тізбектеу. Кім пирамиданы әрі тез, әрі дұрыс құрастырса, сол жеңіске жетеді.

Ойын әрекеттері. Шығыршықтарды тізбектеу, жарысу; жеңімпаз сыйлықпен марапатталады (фишка, жалауша т.б.)

Ойын барысы. Шағын топшамен ойнауға болады. Тәрбиеші барлық балаларды үстел басына отырғызғаннан кейін бәріне пирамида үлестіріп береді. Өз қолындағы пирамидаға қарап тұрып, бар баланың назарын соған аударады:

- Балалар, қараңдаршы, ең астында тұрған қандай шығыршық: үлкен бе, әлде кішкентай ма?

- Үлкен.

- Ал мынау қандай? (Ортаңғы шыыршықты көрсетеді.)

- Бұл кішірек.

- Ең үстінде қандай шығыршық орналасқан?

- Өте кішкентай.

Егер балалар өз бетінше жауап бере алмаса, тәрбиеші көмек береді:

• 
  Естеріңде болсын, ең астында үлкен шығыршық орналасқан. Ал сонда үстінде қандай?
  
• 
  Өте кішкентай.
  
• 
  Дұрыс. Енді біз пирамидамен қалай ойнайтынымызға назар аударыңдар. Алдымен пирамиданы бөлшектейміз. (Шығыршықтарды алып үстел үстіне қояды.) Сендер де осылай жасаңдар. Содан соң мен үстел үстін сақинамен тарс еткізгенде сендер тездетіп пирамиданы құрастырасыңдар. Және дұрыс құрастыруды ұмытпаңдар. Кім жылдам құрастырса, сол жеңіске жетеді. Оған жалауша беріледі.
  

- Ең үлкенін тізбектеген соң қалғандарының арасынан ең үслкенін ізде, оны құрастырған соң тағы үлкенін іздеп тап. Міне, соңғы рет ең кішкентайын тізбекте. Пирамида әрі дұрыс, әрі жылдам құрастырылды.

Ойынды бірнеше рет қайталауға болады, себебі шығыршықтарды құрастыру балаларды қатты қызықтыратыны анық. Сонымен қатар қатты асығу да керек екенін ұмытпаған дұрыс.

Тәрбиеші ойын соңында:

- Бәрің де әрі жақсы, әрі жылдам пирамида құрастыра алады екенсіңдер. Дегенмен Әсет екі мәрте жеңімпаз атанды. Біз оған: «Жарайсың!» - деп қол соғайық! – деп аяқтайды.

Затты сипаттай отырып тап.

Дидактикалық міндет. Затты өзіне тән басты ерекшелігіне қарап табуға тәрбиелеу; байқағыштық, тапқырлық қабілеттерін дамыту; балаларды затты атамастан сипаттауға үйрету; төзімділікке баулу.

Ойын ережесі. Буратино кімді көрсетсе, сол іздейді.

Ойын әрекеттері. Ойынды Буратино жүргізеді және оның жұмбақтарын балалар шешу керек; заттарды бөлме ішінен іздеу.

Ойын барысы. Буратино, тәрбиеші және балалар бірге ойынға таңдалған заттарды қарастырады: доп, ойыншық жүк машинасы, күшік, шелек, қуыршақ. Тәрбиеші балалардың назарын аталған ойыншықтардың сыртқы келбетіне, яғни заттардың пішініне, түсіне, неден жасалғаны, не үшін қажет екендігіне аударады. Содан кейін балаларды теріс қаратып қойып, ойыншықтарды әр түрлі жерге жылдам орналастырады да:

• 
  Ойыншықтар жан-жаққа кетті. Қазір сендер оларды іздейсіңдер.
  
• 
  Алдымен мен сендерге ең бірінші табуға тиіс ойыншық туралы айтамын, - дейді Буратино. – Тыңдаңдар! Өзі домалақ, резеңкеден жасалған, еденде секіріп домалайтын затты табу қажет. Сендер онымен ойнағанды жақсы көресіңдер.
  
• 
  Бұл доп, доп! – деп хормен жауап береді балалар.
  
• 
  Дұрыс, балалар. Жанат, допты тап.
  

- Пластмассадан жасалған, жасыл түсті, тұтқасы бар, өсімдіктерді суару үшін су құюға болады. Бұл қандай зат?

Балалар сипаттама негізінде шелек екенін біледі. «Әсем, шелекті тауып, осында әкел», - дейді Буратино. Әсем де шелекті тауып, үстел үстіне, бұрынғы орнына қояды. Ойын барлық ойыншықтар өз орнына әкелініп қойылғанға дейін жалғасады.

Буратино белсенді, байқампаз, тапқыр балаларды ерекше атап өтеді. Содан кейін барлық ойыншықтармен ойнауды ұсынады: енді балалар олармен қалай ойнауға болатынын біледі.

Мұндай ойындарға белгілі бір себептермен балалардың қызығушылығы жоғалған, уақытша ұмытылған ойыншықтарды қолдануға болады.

Қуыршаққа ыдыс таңда

Дидактикалық материал. Балалардың ыдыс түрлері жайындағы мағлұматтарын нығайту; ыдыстарды міндеті бойынша қолдана білу мүмкіндігін қалыптастыру; тапқырлық, байқампаздық, сөйлеу қабілеттерін дамыту.

Ойын ережесі. Тәрбиешінің белгісінен кейін жылдам керек ыдысты сұрыптап алу (шайға, тамаққа арналған, асүйлік).

Ойын әрекеттері. Бала бағушыға, аспазға қажет ыдысты іздеу.

Ойын барысы. Ойын балалар бала бағушы мен аспаздың жұмысымен танысқаннан соң, олар жұмыстарында қандай ыдыстарды керектенетінін білгеннен кейін жүргізіледі.

Тәрбиеші ойынға үш қуыршақты дайындайды: бірі аспаздың күртешесін киген (аспаз), екіншісі халатта (бала бағушы), үшіншісі – кішкентай қыз. Аспаз пештің (ойыншық) жанында тұрады, бала бағушы түскі асқа ыдыстарды дайындайды, үстел басында (ойыншық мебель) қуыршақ-қыз отыр. Тәрбиеші балалармен бірге қуыршақтарды қарастырады, олардың кім екенін, не істеп жатқанын, оларға қандай ыдыс қажет екендігі жайлы әңгімелеседі; асүйге саяхат жасағанда көргендерін еске түсіруді ескертеді.

Тәрбиешінің жанындағы үстел үстінде түрлі ыдыстар тұр. Кез келген ыдысты көрсетіп тұрып, тәрбиеші ыдыстың қалай аталатынын (кастрөл), кімге керек (аспазға) екенін айтады. Кейін, бір балаға нұсқап:

- Асан, өтінем, мына кастрөлді аспазға апарып, пешке қой. (Бала тапсырманы орындайды.)

Ары қарай тәрбиеші нан салғышты нұсқап:

• 
  Ал мына зат қалай аталады және ол кімге қажет?
  
• 
  Бұл – нан салғыш. Оны бала бағушыға беру керек.
  
• 
  Ал мынау не? – дейді тәрбиеші шай қасықты көрсетіп.
  
• 
  Бұл – шай қасық, ол шай ішу үшін, компотқа керек.
  

• 
  Ал мына ыдыс, меніңше, ешкімге қажет емес тәрізді? (Ожауды, кепсерді немесе шәйнекті көрсетеді.)
  
• 
  Керек! Керек! – деп балалар хормен жауап береді.
  
• 
  Ал ожау кімге қажет?
  
• 
  Аспазға.
  
• 
  Бала бағушыға да керек пе?
  
• 
  Керек! Керек!
  
• 
  Демек, неше ожау қажет?
  
• 
  Екеу.
  
• 
  Ендеше, тағы бір ожауды іздейік.
  

«Ыдыс таңдау» ойыны тұрмыс заттары жайлы мағлұмат беріп қана қоймай және-дағы балалардың ыдыстармен ойынға қызығушылығын тудырады: балалар бала бағушы мен аспаз болып ойнайды, қуыршаққа шай береді т.б.

Тәрбиеші лентаны байлағаннан кейін балаларға лентаға анықтап қарап алу, ұстап көру үшін уақыт береді. Сәбилердің түстерді ажырату қабілетін байқау үшін:

- Айдана, сенің лентаңның түсі қандай? Асқар, сенікі ше? Кімнің ленталарының түсі бірдей, жоғары көтерсін.

Осылайша тәрбиеші кішкентай балаларға ойын ережесінің шет жағасын түсіндіреді. Содан соң былай дейді:

- Балалар, қазір біз ойнаймыз. Сендер бөлмені шарлап жан-жаққа жүгіресіңдер. Ал мен: «Өз жұбыңды тап» - деген кезде сендер кімде дәл өзіңдікіндей лента бар, соны іздейсіңдер. Ал, бөлмені шарлап жүгірейік, жүгірейік.

Тәрбиеші балаларды сергіту үшін ән айтып немесе қол шапалақтайды. Балалар «Өз жұбыңды тап!» деген сөзді айтқанша жүгіреді. (Тәрбиеші бір рет қол шапалақтайды.) Балалар бірдей түсті лентаны іздеп тауып жұптасады. Оқытушы олардың ұқсас түс іздеуде қателеспегендігін тексеруді тапсырады.

- Балалар, ленталарыңа назар салыңдар! Ешкім қателеспеді ме? Өз жұптарыңды дұрыс анықтадыңдар ма? Асқар, сенің лентаңның түсі қандаай? Ал Әсемдікі ше? Демек, екеуіңнің ленталарың бірдей. Ал Жанат пен Гүлімнің ленталары қандай түсті?

- Қызыл, біркелкі – дейді балалар.

Ойынды топпен билеу немесе ән айтумен аяқтауға болады.

Осыған ұқсас балалар жұп бейнелерді (фигура) – шеңбер, текше, жұлдызша, сопақ, тікбұрышты – табатын ойын жүргізуге болады. Мұндай жағдайда балалар заттардың белгілері мен пішімін анық ажыратуы үшін бейнелер бір түсті болуы керек. Ойын барысында балалар бірдей, әр түрлі, жұп деген сөздерді меңгереді.

- Балалар, мына бүршіктерге назар салыңдаршы. Қалай ойлайсыңдар, олар көлемі бойынша бірдей ме әлде әр түрлі ме? – деп сұрайды.

- Олар әр түрлі.

- Сәкен, бұлардың қайсысы үлкенірек көрсетші. Әсем, демек, мынау қандай бүршік?

- Кішірек.

- Дұрыс! Міне, осы бүршік, тас, жапырақ және ұлутастармен ойын ойнаймыз. Біз оларды көлемі бойынша орналастыруды үйренеміз, яғни алдымен ең үлкенін, кейін кішісін, одан соң ең кішкентайын қойып отырамыз. (Үстел үстіне емен жаңғағымен әрекетті көрсетеді.) Тек бірдей заттарды ғана бір қатарға орналастырамыз. Мәселен, кім қарағай бүршігін алса, соның қасына тағы бір қарағай бүршігін қояды. Ал кім жапырақ алса, қатарына нені қояды?

- Жапырақтарды.

- Дұрыс айтасыңдар, балалар. Мен қазір белгі бергеннен кейін сендер заттарды таңдап және қатарластырып орналасытра бастайсыңдар.

- Бастаңдар! – деп тәрбиеші белгі береді.

Заттар көруге және алуға ыңғайлы болатындай етіп ыдыс ішінде жатады. Балалар заттарды таңдап алады да көлемі бойынша орналастырады (әр түрінен 5-6 заттан). Кім заттарды тез әрі дұрыс бір қатарға орналастырса, сол жеңімпаз атанады. Тәрбиеші басқа да балаларға ойынды аяқтап үлгеру үшін уақыт береді және жеңімпазды ойын соңында марапаттауды ұмытпайды.

Енді ойынға одан әрі қызықтыру үшін келесі міндет ұсынылады: заттарды бір қатарға көлемінің кемуі бойынша орналастыру.

• 
  Балалар, енді қолдарыңдағы заттарды ыдысқа қайтадан салыңдар да басқа заттарды алыңдар. Содан соң керісінше алдымен ең кішкентай затты, кейін одан сәл үлкенірек және ең соңында ең үлкен затты алыңдар. Қателеспеуге тырысыңдар. Ал, бастаңдар! – деп тәрбиеші белгі береді.
  

• 
  Бұл не?
  
• 
  Кесе, - деп жауап береді балалар.
  
• 
  Ал мына суретте де кесе бейнеленген бе? Мұқият қараңдар да бұл кеселер қандай, айтыңдаршы. Олар туралы не деуге болады?
  

• 
  Олар бірдей, - дейді.
  
• 
  Иә, шынымен, олар бірдей, бір-біріне жұп. Демек, бірдей кеселер – жұп кеселер және бірдей суреттер де – жұп суреттер болып саналады.Біз бүгін жұп суреттермен ойын ойнаймыз. (Қолына кесе бейнеленген екі суреті алады.) Біздің қалай ойнайтынымызды тыңдап алыңдар. Мен мына үстел үстіне суреттерді қоямын және сендерге де суреттер таратып беремін. Кімді шақырсам, сол ортаға шығып үстел үстінен дәл сондай суретті алып жұптастырады. Кім қателеспей және затты қатты дауыстап атап отырса, сол жеңіске жетеді.
  

- Ал қазір мен сендерге де суреттер беремін, - дейді тәрбиеші. Кімді атасам, сол өз қолындағы суретті атайды да, мына үстел үстіндегі суреттерден өз суретіне жұп табады.

Ойын ережесін барлығы жақсы түсінуі үшін алдымен тым белсенді балаларды ортаға шақырады, кейін тартыншақ, жасқаншақ балаларды шақырады. Ортаға шыққан бала өз суретіне жұп іздейді, тапқаннан соң екі қолын көтеріп суреттерду бәріне көрсетеді. Дұрыс жауабы үшін балаға фишка беріледі. Суреттер қорапшаға салынады.

Ойынға деген қызығушылық жоғалмас үшін тәрбиеші ойынды одан да қызықты әрі күрделі қылып ұйымдастырады: балаларға суреттер таратылып берілген соң тәрбиеші өз қолындағы суретті көрсетпей тұрып, сол суреттегі бейнені сипаттайды. Және кімде сол сурет болса, сол әрі байқампаздықпен әрі шапшаңдықпен дұрыс жауап бере алады.

- Менің қолымдағы суретте ұзынқұлақты, сұр түсті, сәбіз жегенді жақсы көретін нірсе бейнеленген. Кімде осындай сурет бар? – деп сұрайды тәрбиеші.

Балалар іздейді. Кімнің суретінде қоян суреттелген болса, сол:

• 
  Менде де сондай қоян! – деп балаларға өз суретін көрсетеді. Тәрбиеші де өз суретін көрсетіп, балалар оларды салыстырады:
  
• 
  Шынымен, бірдей екен.
  
• 
  Олай болса, бұларды қорапқа салайық, - деп тәрбиеші ұсыныс білдіреді. – Ал енді менің кім жайында айтатыныма құлақ түріңдер. Көк көйлекті, шашына бантик байлаған, бұйра шашты, көгілдір көзді, алма бетті. Кімде осындай сурет бер?
  
• 
  Бұл – қуыршақ. Менде дәл сондай сурет, - деп бала суретін көрсетеді.
  

Барлық суреттер табылып, сипатталып, оларға жұп табылғанға дейін ойын жалғаса береді. Дұрыс жауаптар фишкамен мадақталады. Тәрбиеші тапсырманы дұрыс және жылдам орындаған балаларды атап отыруды ұмытпағаны жөн.

• 
  Қалай ойлайсыңдар, мына бөлік қай суреттен қиылған? – деп сұрайды.
  
• 
  Алмадан, - деп жауап береді балалар.
  

• 
  Ал енді алманың қалған бөлігін іздейік.
  

- Балалар, қараңдар, бүтін алма пайда болды. Қазір мен сендерге суреттер берем. Сәуле, мен саған алмұрт, ал Жанарға қызанақ беремін. Жанар, өз суретіңді тауып ал. Ал Гүлнарға сәбіз беремін. Суретің қай жерде екен? (Осылай барлық балаларға сурет таратылады.) Ал енді бөлшектерден бүтін суретті құрастырыңдар. Бөлшектелген суреттер үстел үстінде жатыр.

Іздеу, табу, құрастыру әрекеттері балаларды қатты қызықтырады. «Мен тұтас сәбізді құрастырдым», «Ал менікі қызанақ», - деп олар бөлшектен бүтін зат (қызанақ, сәбіз, алма) құрастырғанына мәз болады.

• 
  Ал енді барлық суреттерді орнына қойып, басқаша ойнаймыз, - дейді тәрбиеші. – Мен сендерге бүтін суретті емес бөлшегін беремін, сендер соған қарап қандай суретті құрастыру керек екенін ойлап табыңдар.
  
• 
  Менікі, алма болып шығатын шығар – дейді бір ойыншы өз суретіне қарап.
  
• 
  Құрастырып көрші, біз қателестің бе, жоқ па көрейік, - дейді тәрбиеші оны ойынға одан әрі қызықтыра.
  

Сонымен бірге ойынды бөлшектелген кішкене кубтармен жүргізуге болады. Бірақ оларды балалар бөлшектелген суреттерді құрастыруды үйренгеннен кейін ғана беруге болады.

• 
  Шие қайда өседі? – деп тәрбиеші қолына шиенің суреті салынған қағазды ұстап тұрған баладан сұрайды.
  
• 
  Ағашта.
  
• 
  Ал шиенің ағашы қайда өседі?
  
• 
  Жеміс бағында, - дейді балалар.
  
• 
  Ал қияр қайда өседі?
  
• 
  Бақшадағы атызда, - дейді балалар.
  
• 
  Гүлдер қайда өседі?
  
• 
  Орманда, көгалда, гүлзарда
  
• 
  Балалар, енді мына үлкен суреттерге назар аударыңдар. Не көріп тұрсыңдар?
  
• 
  Бақша.
  
• 
  Ал мына суретте ше?
  
• 
  Гүлзар.
  

Балалар кеспе қағаздарын алмастырады да ойын жалғасады.

Мұндай ойындар балалардың өзге де заттар, мәселен, жиһаз, кіиімдер, аяқ киімдер, тұрмысқа және оқуға қажет заттар т.б. туралы мағлұматтарын бекіту немесе жүйеге келтіру міндеті жүктелген жағдайда ұйымдастырылады. Ережені меңгерген балалар өз ойындарында да да қолдана алады.

Кімнің төлі?

Дидактикалық міндет. Үй жануарлары, олардың балалары және олардың дауыстары жайлы мағлұматтарды бекіту; дұрыс дыбыстауға жатықтыру; үлкен жануардың суреті мен баласының суретін ұқсастыруға үйрету.

Ойын ережесі. Балалар ұқсатып дыбыстаған үлкен жануардың дауысын естігеннен соң және сол жануардың төлін дұрыс атаған соң ғана малдың төлінің суретін фланелеграфка қойылады.

Ойын әрекеттері. Дыбысқа еліктеу. Төлді суреттен тауып, үлкен жануардың жанына фланелеграфка қойылады.

Ойын барысы. Тәрбиеші алдын ала ойын үшін фланелеграф және жануарлар мен олардың төлдерінің суреттерін дайындап қояды. Олар: сиыр мен бұзау, жылқы мен құлын, ешкі мен лақ, ит пен күшік, мысық пен марғау (басқа да жануарлар болуы мүмкін). Ойын басталғанға дейін тәрбиеші балалармен бірге суреттерді қарастырып, олардың жан-жануарлар мен төлдері жайлы мағлұматтарын тексереді. Балалар дыбыстарға еліктеп жаттығады.

- Кәнеки, сиырдың мөңіреген дауысына салайықшы. Ал мысық қалай мияулайды? Қазір ойын ойнаймыз. Назар аударыңдар! Мынау – алаң. (Фланелеграфқа жасыл түсті қағаз салынған.) Қандай әдемі көгал! (Көрсетеді.) Мұнда жануарлар жайылады.

Мен қазір сендерге суреттер таратып беремін. Көгалға жануарлар шығып өз төлдерін шақырады. Сендер қай жануар көгалда жайылып жүріп өз баласын шақырса, соның төлін табуларың қажет. Суретті жануардың дауысын естігеннен кейін ғана қоясыңдар. Түсінікті ме? Міне, көгалға шықты ... (пауза.)

Балалар хормен:

• 
  Сиыр.
  

• 
  Ол өз баласын қалай шақырады?
  
• 
  Му-му-му! – деп балалар суретті қарап отырып.
  

• 
  Өзінің мамасына жүгіріп келген кім, Азамат?
  
• 
  Бұзау.
  
• 
  Балалар, дұрыс па?
  
• 
  Иә, - деп мақұлдайды балалар.
  

- Қаттырақ дыбыстаңдар, балалар! Әйтпесе лақ өз мамасының дауысын естімей қалады.

Тәрбиеші қатты әрі дұрыс дыбыстауға үйретеді: «Бе-бе-бе» (немесе ав-ав-ав, мяу-мяу-мяу, хрю-хрю-хрю). Барлық жануар-аналар өз төлдерімен табысқаннан кейін жаңадан үйренген сөздерді хормен және жеке-жеке қайталаумен ойын аяқталады.

- Көгалда сиыр бұзауымен, ит күшігімен, мысық баласымен жайылып жүр, - деп ойынды аяқтаған тәрбиеші балалардың сөздерді дұрыс атауын қадағалайды: күшік, торай, марғау, бұзау.

Ойындың басқа да нұсқасын ойнатуға болады: бір топшадағы балалар үлкен жануарлар болып, ал екінші топшаның балалары төлдер болады. Кейбір балалар кезекпенен жануарларды атап және олардың дауыстарын шығарады, ал басқалары жылдам-жылдам олардың төлдерін тауып, үстелге жүгіріп келіп үлкен жануарлардың жанына төлдерінің суреттерін қояды. Барлық суреттер жұп болып таңдалғаннан кейін ойынды аяқтауға болады.т

Жұмыс үшін кімге не керек?

Дидактикалық міндет. Балалардың жұмыста қолданылатын құрал-саймандар туралы мағлұматтарын бекіту; үлкендердің еңбегіне деген қызығушылығын арттыру, өздерін еңбекке талпынуға тәрбиелеу.

Ойын ережесі. Үлкен кеспе қағаздағы тор көздерді суреттің мазмұнына сәйкес келетін суреттермен жабу (шофердің, аспаздың, дәрігердің жұмыстары).

Ойын әрекеттері. Қажет кеспе қағазды іздеу, барлық тор көздерді тез жауып жарысу.

Ойын барысы. Ойын «Лото» ойынының негізімен жүргізіледі. Үлкен кеспе қағаздарда аспаз, шофер, дәрігер, ал кішкентай кеспе қағаздарда мамандардың қызметіне қажет заттар бейнеленген. Тәрбиеші балалардың мамандар мен олардың құралдары жайлы мағлұматтарын анықтайды. Содан кейін оларға таныс лото ойынының ережесін еске түсіреді. Егер балалар бұл ойынды білмеген жағдайда қайта түсіндіруге тура келеді. Үлкен бір кеспе қағазды қолына алып қарастырады да, оған сәйкес суретті таңдап алады, мәселен, аспазға кастрөл, ожау, ет турағыш, шәйнек, қаңылтыр таба, кепсер. Оқытушы қиналып қалған балаларға сұрақтар қойып көмектеседі: «Дәрігерге тағы не қажет? Ол немен ыстығымызды өлшейді? Ауырған жерімізді немен таңады?», «Шоферға қажет барлық құралдарды анықтап ізде».

Бұл ойын әр түрлі мамандардың жұмыстарымен танысып, құралдарына назар аударылғаннан кейін жүргізіледі. Балаларды үлкен адамдардың жұмысымен таныстырғаннан кейін суреттердің қатарына құрылысшы, пошташы, сатушы, сауыншы және олардың құрал-саймандары бейнеленген суреттерді қосады.

- Мен қазір сендерге кеспе қағаздарын таратамын (4-6-дан), сосынбіз «Домино» ойынын ойнаймыз. Міне, мен өзімнің кеспе қағазымды қойдым. Мұнда қандай машиналар суреттелген? Дұрыс. Трактор мен көтергіш кран. Кмінің қолындағы суретте трактор бар, сол келіп менің суретімнің қасына қойсын. (Қалай қою керек екенін көрсетеді.) Ал кімнің қолында көтергіш кран бар? Айтыңдаршы, ол қалай орналастыру керек? («Келесі жағына».) Дұрыс. Сонымен кеспе қағаздың шеттерінде қандай суретер жатыр? («Комбайн мен «Волга» жеңіл машинасы».) Ал кімде осындай суреттер бар? Әкеліп қатарына ойыңдар.

Балалар бірдей суреттерді тауып, оларды түзілген қатардың соңғы жағынан жалғай береді. Бұл ойын балалардың қолындағы суреттер аяқталғанша жалғасады. Ойын соңында балалар түзілген тізбекті ақырындап үстел бойымен «Ал, кәнеки, біздің машиналар, кеттік» деп айта отырып жылжытады. Сосын барлық суреттерді қорапқа салып араластырып, қайтадан таратады. Ойын жалғасады. Тәрбиеші:

- Ал, енді, балалар, ойынның басқа да ережелерін тыңдаңдар. Өз кеспе қағаздарыңда кезекпенен қоып отырасыңдар: алдымен Азамат бастайды, одан кейін өз кеспе қағазын Әсем, келесі болып Жанат қояды. Егер қолдарыңда қажет, сәйкесетін сурет болмаса, келесі жүрісті жібереді де «Менде мұндай сурет жоқ» дейді. Сосын қолдарыңдағы суреттің жұп бейнесі кездескенше күтесіңдер. Кім ең бірінші болып өз қолындағы барлық суреттерді сәйкестендіріп қойса, сол жеңіске жетеді. Қадағалап отырыңдар!

Суреттердің мазмұны келесі жолы басқаша болуы мүмкін, яғни гүлдер, жидектер, ойыншықтар, көліктер, жануарлар, еңбек құралдары және т.б. Ойынды суреттердің санын көбейту арқылы да күрделендіруге болады.

Бұл қашан болады?

Дидактикалық міндет. Балалардың жыл мезгілдері, оларға тән белгілері жайында мағлұматтарын бекіту; сөйлеу қабілетін, байқампаздығын, тапқырлығын, төзімділігін дамыту.

Ойын ережесі. Кмге бағыт көрсеткіш бұрылса, сол өз суреті туралы айтып және оны шешеді. Суретті ешкім ойлап таппайынша көрсетпейді.

Ойын әрекеттері. Суреттерді жасыру және табу. Бағыт көрсеткішті айналдыру.

Ойын барысы. Балалар үстелді жағалай отырады. Тәрбиешінің қолында жыл мезгілдері бейнеленген (әр жыл мезгіліне 2-3 сурет) бірнеше сурет бар. Мысалы, қысқы табиғат, қысқы қызықтар, қысқы балалардың еңбектері: жолды қардан тазалау, құстарды тамақтандыру. Тәрбиеші ойын ережесін түсіндіреді:

- Балалар, біз бүгін былай ойнаймыз: байқасаңдар, менің қолымда көп суреттер бар. Мен оларды сендерге әзірше көрсетпеймін және сендерге таратып бергенде де сендер бір-біріңе көрсетпеңдер.Біз суретте не бейнеленгенін ойлап табуымыз керек. Енді бұл ойынның ережесін тыңдаңдар. Үстел үстінде жатқан бағыт көрсеткішті бәрің көріп тұрсыңдар ғой. Ол кімді көрсетсе, сол өз суретінде не бейнеленгенін бізге жұмбақтап айтады, ал кейін бағыт көрсеткіш келесі ойыншыға бұрылғанда, ол жұмбақталған суретті ойлап табуы тиіс. Сол себепті байқаңдар, қателеспеңдер!

Тәрбиеші бәріне суреттер таратып береді. Содан кейін бағыт көрсеткішті айналдырады. Бағыт көрсеткіш кімге бұрылса, сол өз суретіне анықтап қарап алады да оның мазмұнын айта бастайды.

- Ал енді бағыт көрсеткіш бізге Әсет жұмбақтаған жыл мезгілі туралы айтатын баланы көрсетеді. (Яғни шақырылған баланың аты аталады.)

Ойыншы жауап бергеннен кейін алғашқы ойыншы бала суретті бәріне көрсетеді де олар жауаптың дұрыс немесе бұрыс болғанын айтады. Балалар барлық суреттер туралы айтып біткенше ойын жалғасады.

Бұл ойынды балалардың жыл мезгілдерінің белгілері туралы, жыл мезгілдерінде болатын еңбек пен қызықты уақиғалар тураы мағлұматтары кеңейген кезде ойнатуға болады.

Бұл ойынның бір нұсқасы ретінде былай ойнатуға болады: тәрбиеші бір көркем шығармадан жыл мезгілдерінде болатын құбылыстар туралы үзінді оқиды да, балалар ол бейнені суреттен тауып береді.

Ауызша ойындар

Кім шақырғанын ойлап тап

Дидактикалық міндет. Балалардың есту қабілетін дамыту, назар аударуға, есте сақтауға, өз қатарластарымен достық қатынасқа тәрбиелеу.

Ойыны ережесі. Балаларға қарамай отырып, кім атын айтып шақырды, соны табу керек. Арттағы балалар дауыстарын өзгертпей, айғайлап шақыруы тиіс.

Ойын әрекеттері. Кім шақырды, соны іздеу.

Ойын барысы. Шеңбер бойымен тұрған балаларға тәрбиеші ойын ережесін түсіндіреді:

• 
  Біз бүгін балаларды дауысын тыңдап, кім екенін ойлап табамыз. Сендер бір-біріңнің дауысын танисыңдар ма? Асан, сен Жанарды дауыстап шақыршы. Жанар, сен Асқарды шақыр. Балалар, Асан мен Жанардың дауыстарының айырмасы бар ма?
  
• 
  Иә, - дейді балалар.
  
• 
  Бірақ біз сөйлеген кезде оларды көріп тұрдық. Ал ойында ойыншы көзін жауып тұрып, кім өзін шақырса, соны дауысына қарап анықтайды.
  

• 
  Кім сені шақырды? – деп сұрайды тәрбиеші.
  

Бұл ойын барысында балалар бір-бірін жақсы танып, аттарын есте сақтайды. Ойын балаларды жақындастыратын болғандықтан, оны жыл басында ойнатқан жөн болады.

- Мынау – үлкен саусақ, ал мынау - одан кішірек саусақ, ал мыну ең кішкентай – кішкентай бөбек. Олардың барлығы туған бауырлардай бірге өмір сүреді. Осы саусақтар туралы санамақты тыңдаңдаршы.

Сөзі Қимыл

Сен қойға бар, Тәрбиеші әр саусаққа қарап

Сен сиырға бар, отырып, келесі саусақтарды

Сен жылқыға бар, кезекпенен бүгіп отырады.

Сен түйеге бар,

Ал, сен, кішкентай бөбек,

Қазанның қаспағын қырып үйде отыр.

- Кішкентай бөбек қазанның түбін қырып отырып, қандай ән айтады? – деп тәрбиеші балалардан сұрайды.

Балалар танымал «Қуыршақ» әнін еске түсіруі қажет. Әнді хормен орындап отырып саусақтарын билетеді.

Тәрбиеші сонымен қатар балаларға қазақ халқының ұғымы бойынша әр саусақтың атауын үйреткені жөн. Ол әр саусақты нұсқап отырып:

Мынау – басбармақ.

Мынау – балаң үйрек.

Мынау – ортан терек.

Мынау – шүлдір шүмек.

Мынау – кішкентай бөбек.

Бұл ойынды қайталатып ойнату арқылы балалардың сөйлеу қабілетін дамытуға болады. «Санамақты» жаттап алған балалар өз арасында да ойнай алады.

Тәрбиеші:

Қазір біз «Лағым, менің лағым» ойынын ойнаймыз. Мен ешкімін, ал сендер – лақсыңдар. Мен «сүзейін» деген кезде сендер ешкіден қашып басқа бұрышқа барып тығыласыңдар.

Тәрбиеші асықпай балаларға жақындай түсіп:

Секең-секең, ей лақ,

Жүрмін саған кейіп-ақ.

Тыным тапсаң болмай ма,

Секірмей-ақ кей уақ.

Лағым, менің лағым,

Шұнтыңдайды құлағың.

Шошайтып алып мүйізін,

Сүзейін дейді, сүзейін! – дейді.

«Сүзейін» деген кезде балалар ешкіден қашады, ал ешкі оларды қуады.

Келесі жолы ешкінің орнына балалардың бірін таңдап алуға болады. топта ешкінің бет пердесі болса, тіпті жақсы болады.

Ойын барысы. Балалар тәрбиешімен бірге шеңбер жасап тұрады. Санамақпен көжек болатын бала таңдалып, ол шеңбердің ортасына кіргеннен кейін балалар көжекті айналып жүріп өлеңді хормен айтады:

Аппақ менің көжегім,

Ерке көжек, бұзығым.

Қандай ұзын құлағың,

Қандай әсем қылығың.

Секіресің, ойнайсың,

Ойынға бір тоймайсың.

Көжегім-ай, көжегім!

(бұл кезде көжек болған бала шеңбер ішінде билеп жүреді.)

Тәрбиеші балалармен бірге әрі ән айтып, әрі қол шапалақтайды, ал көжек билейді. Бұл көжекті шеңберден шығарғаннан кейін басқасын санамақпен таңдап алады. Ойын 2-3 рет қайталанады.

Құс қорада

Дидактикалық міндет. Үй жануарларының дыбыстарын дұрыс айтуға үйрету.

Ойын ережесі. Бәрі «таң ата», «жағалауда», «аулада» т.б. сөздерден кейін хормен құстардың дыбыстарын шығарады.

Ойын әрекеттері. Дыбыс шығару.

Ойын барысы. Тәрбиеші балаларға қаз, тауық, үйректің дауыстарын еске түсірулерін өтінеді. Балалар хормен «кря-кря», «га-га-га», «қо-қо-қо» деп айғайлайды. Тәрбиеші:

- Міне, жақсы, сендер еске түсірдіңдер, үй құстары әр түрлі дыбыс шығарады екен. Ал көгершіннің дауысы сала аласыңдар ма?

Егер балалар қиналып қалса, оытушы өзі «гурр-гурр-гурр» деп дыбыстайды.

- Енді тақпақты тыңдаңдар, - дейді тәрбиеші. – Мен әр түрлі құстарды атаған кезде сендер олардың дауысына салып айғайлайсыңдар.

Тауығымыз таң ата... Қо-қо-қо! Қо-қо-қо!

Үйректеріміз аулада... Кря-кря-кря! Кря-кря!

Көгершіндер төбеде... Гурр-гурр-гурр!

Қаздар жүр жағалауда... Га-га-га! Га-га-га!

Әтеш шықты ағашқа... Ку-ка-ре-ку!

Келесі жолы мұғалім бұл ойынды ойнатарда, балаларды «үйректер», «тауықтар», «көгершіндер», «қаздар» деп бірнеше топтарға бөледі. Сонда тәрбиеші «тауығымыз таң ата...» дегенде, тауық-балалар «Қо-қо-қо!» деп дыбыстайды. Осылайша ойын жалғаса береді.

Алғашқы және кейінгі ойын нұсқаларының арасына көп кідіріс жасамаған жөн, балалар сөздерін ұмытып қалуы мүмкін.

Ойын барысында балалардың төзімділік қабілеті нығаяды. Барлығы тауық, үйрек, қаз болып дыбыстағысы келеді, бірақ ереже бойынша тек белгіленген құс болып қана дауыстайды.

Жылқы

Дидактикалық міндет. Балалардың сөйлеуін дамыту; дұрыс дыбыстауға үйрету; байқампаздықты тәрбиелеу.

Ойын ережесі. Өлеңге сәйкестендіріп қимылдау.

Ойын әрекеттері. Топбасшыны таңдау; аттың жүрісін салу; белгі бойынша тоқтау.

Ойын барысы. Тәрбиеші балаларды түзу сызық бойымен тұрғызады, ең алдында жауынгер. Ол дулыға киіп алады.

- Балалар, қазір біз былай ойнаймыз: Жанат жауынгер-қолбасшы болады, ал біз – оның жылқыларымыз. Жауынгер қайда барса, сол жаққа жылқылары да шабады. Біздің бұрын жылқы туралы жаттаған тақпағымызды еске түсіріңдер. (Өлең бұрын жатталған.) Алғашқыда аттар ақырын жүгіреді, кейін бірте-бірте жылдамдығын қосады, содан кейін тізгіндерін тартып тоқтайды – деп тәрбиеші ойын ережесін түсіндіреді.

Тақпақ:

Топ-топ-топ!

Жылқымыз қандай көп,

Өзен-көлді аралап,

Жауынгерді қорғап,

Тұяқтары тарсылдап,

Тағалары сартылдап,

Келе жатыр топ,

Топ-топ-топ!

Балалар бөлме ішінде аттың шабысына ұқсатып жүреді. Жүрістері барған сайын үдей түседі. Тақпақтың соңында тәрбиеші жауынгермен бірге «Тпру» дегенде, қалған ылқылар да бірге айтады.

Ойынды әрі қарай жалғастырғанда, санамақпен басқа жауынгерді таңдап алады. Ал ол өз қалауымен өзінің орнына басқа жауынгерді таңдайды.

Қораз

Дидактикалық міндет. Балалардың сөйлеу қабілетін дамыту; дұрыс дыбыстауға үйрету; қораз туралы білімдері нығайту.

Ойын ережесі. Қораз «балаларға ұйқы бермейсің» деген сөзден кейін шақырады.

Ойын әрекеттері. Қоразды санамақпен таңдап алады, дыбысқа еліктеу, қимылдар жасау.

Ойын барысы. Балалар мен тәрбиеші шеңбер бойымен орындықтарға отырады. Орындықтардың ортасында қоразға арналған орын тұр. Тәрбиеші балаларға:

- Балалар, қараңдаршы, мынау кімнің бас киімі? (қораздың бас киімін көрсетеді.) Иә, бұл қораз, біз онымен ойнаймыз. Қазір қораз санамақпен імді көрсетсе, сол оның орнына қораз болады.

Санамақпен қораз болатын баланы таңдап алады. Оған қораздың бас киімін кидіреді де құлағына (ақырын ғана) орындыққа отырған кезде «ку-ка-ре-ку!» деп бар дауысымен айғайласын дейді. Орындыққа отырған қораз кукарекулайды. Содан кейін балалар мен тәрбиеші бірге:

Қоразым, қоразым,

Айдары қып-қызыл,

Қауырсыны ұп-ұзын.

Неге таңды атырасың,

Таң атпастан шақырасың?

Айтшы қораз, қоразым!

«Айтшы, қораз, қоразым!» дегеннен кейін тәрбиеші қоразға бірнеше рет кукарекула дейді. Содан кейін жаңа қоразды таңдап алады.

Тәрбиеші балалардың сөйлеу мәнерінің дұрыстығына мән береді, әсіресе, «қораз», «қауырсын» сөздерін дұрыс айтуын қадағалайды.

Айдарлы

Дидактикалық міндет. Балаларды тақпақты мәнерлеп айтуға үйрету; мекиен тауықтың қылықтары жайлы білімдерін дамыту.

Ойын ережесі. Тәрбиеші «Қайда барасыңдар? Қайтыңдар! Қашпаңдар!» деген кезде ғана балалар жүгіріп келеді.

Ойын әрекеттері. Қыдырып жүрген балапандардың жүрісі келтіру; дыбасқа еліктеу; белгі бойынша бір бағытқа жүгіру.

Ойын барысы. Тәрбиеші балапандарымен жүрген тауықтың суретін көрсетеді де, тауықтың өз балапандарын қалай жақсы көретінін, олардың бірге қалай қыдыратыны, құрт-құмырсқаны қалай теріп жейтіні жайлы айтып береді.

- Балалар, тыңдаңдаршы, мен сендерге осы мекиен тауық жайлы тақпақ айтып берейін. Оны айдарлы деп атайды. Міне, назар аударыңдар, оның кішкентай айдары көрініп тұр. Көрдіңдер ме? Сол себепті оны айдарлы деп атайды.

Ауламызда жайдарлы,

Жүр ғой әсем айдарлы.

Балапандары шуылдап,

Жүгіреді шиқылдап.

Аналары оларды,

Дауыстайды шақырып:

«Қайда барасыңдар?

Бері қайтыңдар!

Қашушы болмаңдар!»

Ал енді ойнайық. Мен мекиен тауықпын, ал сендер менің балапандарым боласыңдар. Қазір қыдырамыз. Мен: «Қайда барасыңдар? Бері қайтыңдар! Қашушы болмаңдар!» деген кезде маған қарай жгіресіңдер.

Мекиен тауық балапандарымен бірге аулада қыдырып жүреді; жүреді, дән тереді, содан кейін әр жаққа кетеді.

Тәрбиеші тақпақты айтқан кезде балалар бірге қайталамақшы болады. балалар бөлменің бұрыш-бұрышына кеткен кезде тәрбиеші тоқтайды да оларға:

«Қайда барасыңдар?

Бері қайтыңдар!

Қашушы болмаңдар!» -

дейді. Балапандар аналарына қарай жүгіреді. Ойынды 3-4 рет қайталайды.

- Балалар, үйрек туралы тақпақты тыңдаңдаршы:

- Үйрек, үйрек, үйрегім,

Жүзген кезде жүйрігім,

Түнде қайда болдың?

- Су бетінде жүздім.

Балапандарымды ерттім,

Жағалауға жеттім.

Ал енді ойын ойнайық. Арай үйрек болады (жасы үлкендеу баланы таңдайды), ал біз балапандары боламыз.

Балалар түзу сызық бойымен тұрады да үйрекке (тәрбиешімен бірге):

- Үйрек, үйрек, үйрегім,

Жүзген кезде жүйрігім,

Түнде қайда болдың? – дейді.

Арай (тәрбиешімен бірге):

- Су бетінде жүздім.

Балапандарымды ерттім,

Жағалауға жеттім.

Арай балалардың ең алдында тұрады. Балалар бөлме ішінде оның артынан біресе балпаңдап, біресе жүзген сияқты қимылдар жасап жүреді.

Кейін балалар басқа үйректі таңдап алады да ойын жалғасады.

Құстар мен автокөліктер

Дидактикалық міндет. Балалардың есту қабілетін дамыту, тақпақтың мазмұнына сәйкес қимылдар жасау.

Ойын ережесі. Балалар «қашыңдар, сақтаныңдар!» деген сөзден кейін ғана бөлме ішінде жүгіре жөнеледі. Әр құс өзінің ұясын тауып, оған отыра қалуы керек.

Ойын әрекеттері. Жан-жаққа жүгіру, өз ұяларын іздеу, қимылдар жасау, автокөліктердің бөлшектері қолданылады (руль, автобус немесе жеңіл машинаның суреті бар бас киім).

Ойын барысы. Тәрбиеші балаларға:

- Қараңдар, менің қолымда руль бар. мен автокөлік боламын, ал сендер құс боласыңдар. Сендер аулада ұшып-секіріп жүресіңдер (бөлменің ортасын көрсетеді).

Тақпақ:

Құстар ұшып келді,

Алыс жақтан келді.

Шоқып-шоқып тұмсықпен,

Дәнді тауып жеді.

Балалар – құстар ұшып-секіреді, жерден шоқып жеп жүргендей еденді тақылдатады. Тәрбиеші қолындағы рульді бұрып, бипылдатады да:

- Автокөлік қатты жүріп, тарсылдатып, бипылдатып келе жатыр. Тра-та-та, сақтаныңдар, қашыңдар! – дейді.

Балалар автокөліктен қашады. Ойынды қайталаған кезде балалар өлең жолдарын тәрбиешімен бірге айтып отырады.

Жасыл шырша астында

Қарғалар көңілді шулайды:

Кар-кар-кар! (қатты)

Күні бойы қарқылдап,

Ешкімге ұйқы бермеді:

Кар-кар-кар! (қатты)

Түн уағы келгенде,

Қарғалар да ұйықтайды:

Кар-кар-кар! (ақырын)

Басқы кезінде балалар бөлме ішінде жүгіріп, қолдарын семейді, ал соңына қарай қолдарын жастанып ұйықтайды.

Егер балалар талай рет қарғаны көріп, қылықтарын қадағалаан болғанда ғана ойын ұйымдастырылады.

- Балалар, Біз бүгін берілген тапсырманы жылдам орындауды үйренеміз. Үстел үстінде ойыншықтар жатады. Мен үшке дейін санаймын, сендер осы кезде бірдей екі ойыншықты іздеп табуларың қажет. Дұрыстап қараңдар! Бір-екі-үш! Бірдейлерді тап! – деп белгі береді тәрбиеші.

Балалар, бірдей ойыншықтарды көргеннен кейін балалар қол көтеріп, тәрбиешіге жақындайды да, құлағына сыбырлап айтады. Балалардың назарын аудару мақсатында тәрбиеші бір-біріне ұқсас (бірақ бірдей емес) ойыншықтарды қояды, (мысалы, көлемі бірдей екі матрешка, бірақ орамалдары әр басқа). Содан кейін белгі береді:

• 
  Бір, екі, үш! Бірдейлерді тап!
  

Балалар үндемейді. Ары қарай тәрбиеші байқатпастан ойыншықтардың орнын ауыстырады: жасыл кузовы бар жүк машинасы мен дәл осындай бірақ қызыл кузовы бар машинаны қояды, ал екі бірдей матрешканы бір-бірінен алшақ орынға орналастырады.

• 
  Бір, екі, үш! Бірдейлерді тап! – дейді тәрбиеші.
  

- Балалар, бүгін бізде қоныс тойы. Бізге Еңлік есімді жаңа қуыршақ көшіп келді. Енді біз оған пәтеріне орналасуына көмектесуіміз керек. Кәнеки, жаңа қуыршақпен танысайық! – деп тәрбиеші ойынды бастайды.

Балалар ойыншыққа қарайды да өз аттарын айтып танысады.

Оқытушы:

Қыздар қуыршақтың жиһаздарын тауып әкеліп, кілем үстіне орналастырады. Тәрбиеші:

- Енді Әсет, Гүлім, Айжан үшеуі барып, асүйлік ыдыстар алып келеді. (Балалар ыдыстарды әкеліп үстел мен плитаға қояды. Басқалары олардың әрекеттерін қадағалап отырады.) Аяқ киімдерді басқа балалар әкеледі. Еңлікке бізбен бірге тұрған ыңғайлы болу үшін тағы не әкелу керек?

- Ойыншықтар! Көп ойыншықтар! – дейді балалар.

Балалар ойыншықтарды әкеліп, кілемнің үстіне, сөрелерге жайғастырады.

Бұл ойынды жалпы түсініктер қалыптасады. Ең бастысы – тәрбиеші балалардың бойында шығармашылық ойынды қалыптастырады: жаңадан келгенге ізет, оған өз еркімен бөлме жабдықтау, қуыршаққа көңілді болу үшін онымен ойнау.

Мұндай ойын арқылы мейірімділікке, тәртіптілікке тәрбиелеуге болады және өз бетінше ойынға арналған бұрышты жабдықтауды үйренеді.

Дүкен

Дидактикалық міндет. Сатып алатын затты сипаттауды, бір-біріне сыпайы және ықыласты болуды, дүкендегі жүріс-тұрыс ережесін үйрету; әдеппен өтіну, алығыс білдіруді де меңгеру.

Ойын ережесі. Сипаттама бойынша сатып алынатын затты ойлап табу; кімде-кім тапсы, сол дүкенге сатып алуға барады. Ал атып алынған заттар, ойыншықтармен балалар кейін ойнайды.

Ойын әрекеттері. Заттарды жұмбақтау, ойлап табу, сату және сатып алу.

Ойын барысы. Тәрбиеші:

- Бүгін жаңа дүкен ашылды, - дейді. (Ойын басталғанға дейін Тауарлармен толтырылған дүкен сөресін әзірлеп, сатушыны тағайындайды.) – Дүкенге барып ойыншық сатып алған бала бізге оны көрсетпейді. Біз одан: «Бізге сатып алғаныңды көрсетші» деп өтінеміз. Ал ол: «Егер ойлап тапсаңдар көрсетем», - дейді.

Балалардың біреуі бір затты таңдап алады да ол жайында айтады:

• 
  Мен мынадай зат сатып алдым: ол қараңғыда жарықтандыру үшін керек, металдан жасалған, қызыл түсті жарық шығарады.
  
• 
  Қол фонары – дейді балалар хормен.
  

• 
  Асхат, не сатып алдың, көрсетші, - дейді балалар.
  
• 
  Сендер ойлап табыңдар, сонда көрсетемін, - дейді Асхат. – Мен бір кішкентай зат сатып алдым. Стадионда төрешінің қолында болады, егер ереже бұзылған жағдайда ол мұнымен ысқырады.
  
• 
  Ысқырғыш! Көрсет!
  

Ойын барлық ойыншы дүкеннен ойыншық сатып алғанша жалғасады. Ойынды «Дүкенге түскі үзіліске жабылады» деп аяқтауға болады. Ойыншықтарды сатып алған балалар енді олармен ойнайды және бір-бірімен алмастырады. Ойынға ұмыт қалған ойыншықтарды қолданған жөн. Тәрбиеші бұл ойыншықтармен қалай ойнауға болатынын түсіндіріп кетеді. Мәселен:

• 
  Асхат, енді сендер хоккей ойнағанда сен төреші бола аласың. Сенің ысқырғышың бар.
  

Осылайша дүкеннен алынған заттардың арқасында балалардың болашақ дербес ойынының негізі қаланады. Сол себепті ойыншықтарды таңдау барысында тәрбиеші олардың шығармашылық ойындардағы мүмкіндіктеріне мән береді. Бұл дидактикалық ойындар балалардың шығармашылық ойын пікірінің қалыптасуына әсер етеді.

Тәрбиешіі ойыншыларды бір-бірден өз үстеліне шақырады. Ол бір құралды қолына алады да оны атайды. Қалған балалар бұл құралдардың кімге қажеттігін айтады. Мысалы, бала балғаны көрсетіп атаса, қалған балалар хормен: «Ол ағаш ұстасы мен балташыға қажет» дейді.

Егер бір мамандыққа қажет бірнеше құрал-сайман болса, тәрбиеші оны тауып беруді тапсырады. Шақырылған балалар үстелге келіп қажет затты тауып, оны дұрыс атайды. Әр түрлі маман иелерінің құралдары аталғанша ойын жалғаса береді. Ойынды былай аяқтауға болады: балалар екі топқа бөлінеді; бір топ құралдарды атаса, екінші топ мамандықты. Қай топтың құрамындағы балалар қателеспесе, сол топ жеңеді.

Кім ненің дыбысын естиді?

Дидактикалық міндет. Балалардың балалардың есту қабілетін дамыту, дыбыстарды сөзбен атау (сыңғырлау, судырлау, ойнау, шытырлау т.б.); зеректік, төзімділікті дамыту.

Ойын ережесі. Жасырған заттарды балалар дұрыс атап және олардың дыбысын шығарғанда ғана көрсету керек.

Ойын әрекеттері. Дыбыс шығаратын заттармен ойнау. Затты көрмей тұрып қандай зат қалай дыбыс шығаратынын табу.

Ойын барысы. Тәрбиешінің үстелінің үстінде әр түрлі дыбыс шығаратын заттар жатыр. Мәселен, қоңыраулар сыңғырлайды, парақтағанда кітап шытырлайы, сыбызғы ойнайды, пианино (ойыншық) музыка шығарады т.б. дыбыс шығаратын ойыншықтарды қолдануға болады.

Шымылдықтың артына кірген бала, мәселен, сыбызғыда ойнайды. Қалған балалар дыбысты естіген соң, оны ойлап табады, ал ойнаған бала шымылдықтың артынан шығып қолындағы сыбызғысын көрсетеді. Балалар өздерінің қателеспегендеріне көз жеткізеді. Бірінші шыққан ойыншы келесі ойыншыны таңдайды. Ол, мысалы, кітапты парақтайды. Балалар мұны да ойлап табады. Егер олар жауап беруде қиналса, тәрбиеші ойыншыға қимылын қайталауды өтінеді, ал балаларға мұқият тыңдауды тапсырады. «Кітап шытырлайды, жапырақтарды сытырлайды» деп балалар дыбыстарды атайды. Шымылдықтың артынан ойыншы шығып, қалай әрекет жасағанын көрсетеді.

Дыбыстарды кейін тағы қайталау үшін заттар шымылдықтың артында қалдырылады (бірақ байқатпай). Бұл ойынды серуен кезінде өткізуге болады. Тәрбиеші балалардың назарын мынадай дыбыстарға аударады: трактордың гүрілі, құстардың үні, машинаның дауысы, жапырақтың сытыры т.б.

Не өзгергенін тап

Дидактикалық міндет. Балаларды кеңістікте орналасқан заттардың орнын анықтауға үйрету: оң жақта, сол жақта, алдыңғы жақта, артта, жанында т.б.; байқампаздық, есте сақтау қабілеті, сөздік қорын және сөйлеуді дамыту.

Ойын ережесі. Қожанасыр нұсқаған бала ғана ойыншықтардың орналасу тәртібінің өзгергенін көрсетеді.

Ойын әрекеттері. Шымылдық артындағы заттарды балалар көрмейтіндей қылып ауыстырады; қуыршақ кейіпкерлері пайдаланылады.

Ойын барысы. Ойында Қожанасыр атты қуыршақ кейіпкері қолданылады. Ол заттардың орындарын ауыстырып тастайды да, әркез бастапқы орналасқан түрін ұмытып, балалардын сұрайды.

• 
  Балалар, бізге Қожанасыр келді және ол сендермен ойын ойнағысы келеді. Кәне, Қожанасыр, біздің қандай ойын ойнайтынымызды балаларға айтып берші, - деп тәрбиеші ойынды бастайды.
  

- Балалар, біз қазір ойын ойнаймыз, - дейді Қожанасыр. – Мен осында матрешка, пирамида және Баян қуыршақты әкелдім. Олардың қалай орналасқанын анықтап қараңдар. Баян қай жерде тұр?

- Үстелдің ортасында.

- Ал пирамида ше?

- Оның оң жағында, - дейді балалар.

- Ал матрешканың тұрған жерін қалай атаймыз?

- Ол Баянның сол жағында тұр.

- Ойыншықтардың орнын есте сақтадыңдар ма? Асқар, айта қойшы, матрешка қай жерде тұр?

- Ол Баянның сол жағында.

- Дұрыс. Ал пирамида қай жерде тұр? Дұрыс. Баян қуыршақ олардың арасында тұр. Балалар, солай ғой? Ал енді мен ойыншықтарды шымылдықпен жабамын да олардың орынын ауыстырамын, сендер не өзгергенін табасыңдар. Келістік пе?

Тәрбиеші өзінің үстелін шымылдықпен жабады да ойыншықтардың орнын ауыстырады; қуыршақ балаларға жақын орналасады, ал оның артында пирамида мен матрешка орын алады. Қожанасыр балалардан сұрайды:

• 
  Не өзгерді? Баян қазір қайда тұр? Мен кімді көрсетсем, сол жауап береді. Дайын болыңдар! Асқар, айтшы, Баян қазір қай жерде тұр?
  
• 
  Ол алдыңғы жақта тұр.
  
• 
  Ал матрешка мен пирамида қайда тұр? Айгүл, айта қойшы.
  
• 
  Олар Баянның артында тұр.
  
• 
  Дұрыс айтасыңдар, балалар. Қазір мен тағы да орындарын ауыстырамын, сендер ойлап табасыңдар.
  

• 
  Ал енді не өзгергенін кім айтады? Мен ненің орнын ауыстырдым? – дейді.
  

• 
  Ештеңе өзгерткен жоқсыз.
  
• 
  Балалар, айта қойыңдаршы, бұл ойыншықтар бұрын қай жерде тұрып еді? – дейді Қожанасыр.
  

• 
  Олар осылай тұрған болатын: Баян алдында, ал матрешка мен пирамида артында.
  

Ойынды балалардың кеңістік жайлы білімдері мен түсінітері қалыптасқаннан кейін ұйымдастыруға болады. Қожанасыр ойын ережесі сақталу үшін балалардың қызығушылығын арттырады: ойыншықтардың өзгерген орындарының атау, қажет ойыншықты табуға көмектесу.

Ойынды қиындата отырып, тәрбиеші ойындардың санын да көбейтеді, сондай-ақ ойын ережесін де күрделендіреді: барлық өзгерістерді атау, яғни ойыншықтардың бойындағы өзгерістерді (қуыршақтың киімдерінің, қолдарының, аяқтарының, пирамидалардың көлемдерінің, матрешкаларды) атайды.