1992-жылы тмд елдерінің Халықаралық экологиялық кеңесінде Қазақстан ресурсы экология және қоршаған ортаны қорғау принциптерін қабылдады. Бҧл принциптер Еуропалық одақтың принциптеріне сәйкес келеді
жүктеу/скачать 44,75 Kb.
|
|
1992-жылы ТМД елдерінің Халықаралық экологиялық кеңесінде Қазақстан ресурсы экология және қоршаған ортаны қорғау принциптерін қабылдады. Бҧл принциптер Еуропалық одақтың принциптеріне сәйкес келеді. Олар: - қоршаған ортаны қорғау; - адамның денсаулығын сақтау; - табиғи ресурстарды тиімді пайдалану; - экологиялық проблемаларды аумақтық, дҥниежҥзілік деңгейде шешудің шараларын қарастыру жатады [62]. Қазақстан Республикасының экология және табиғи ресурстар министрлігі Халықаралық кӛмектің қолдауымен Экологиялық Ҧлттық жоспарын қҧрады (НПДЭ - «Национальный план действий по экологии» деп аталады). Бҧл жоспардың шеңберінде экологиялық мәселелер және олардың денсаулық сақтаудағы критерийлері, қоршаған ортаны сақтау және экономикалық даму мәселелері тҧр. 2030-жыл бағдарламасы ҧзақ мерзімді стратегияның экологиялық секторын тӛрт кезеңге бӛліп қарайды: 1) 1998-2000 ж.ж.; 2) 2001-2010 ж.ж.; 3) 2011-2020ж.ж.; 4) 2021-2030 ж.ж.-ға [63]. Бҧлардың әрқайсысының ӛзінің міндеттері мен басшылықтары бар, онда алғашқы кезеңдерінде экологиялық дағдарысының қҧлдырауын бәсеңдету болса, кейінгі кезеңдерде экологиялық ситуацияның тҧрақтануы кӛзделген. Қазақстан Республикасының Ҧлттық экологиялық басымдықтарында ең маңызды ҥш географиялық зоналар кӛрсетілген: - А зонасы - Каспий теңізінің солтҥстік бӛлігі; - Б зонасы - Солтҥстік-Шығыс ӛндірістік аймақтары, яғни, Ӛскемен, Қарағанды, Павлодар және т.б. аудандардың су, жер, ауаның ластануы деңгейінің кӛтерілуі, осы жерлердің болашақ дамуына ҥлкен кедергі келтіруіне әкелуі. - В зонасы - оңтҥстік ауылшаруашылық аймақтары Балқаш кӛлі бассейні, Алакӛл аймағы, ауыз судың шектен тыс жҧмсалуы, олардың тазартылмауы т.б. жатады Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2030-жылға дейінгі стратегиялық даму бағдарламасында қоршаған ортаны ластауға, экологиялық қалыпты жағдайды бҥлдіруге жол бермеуге зор кӛңіл бӛлгендіктен, жас жеткіншекке экологиялық білім беріп, табиғатты қорғауға тәрбиелеу бҥгінгі кҥннің кезек кҥттірмейтін ӛзекті мәселелерінің бірі болып табылады [87]. Біріккен Ҧлттар Ҧйымының жіктеуі бойынша мемлекет жҥйесіндегі адамның қауіпсіздігіне қатысты негізгі факторлар тӛмендегідей: - экономикалық қауіпсіздік; - азық-тҥлікпен қамтудың қауіпсіздігі; - денсаулықтың қауіпсіздігі; - экологиялық қауіпсіздік; - жеке бастың қауіпсіздігі; - қоғамдық қауіпсіздік; - саяси қауіпсіздік. Қауіпсіздіктің экология сияқты басты саласындағы ахуалды анықтау ҥшін салыстырмалы тҥрде Қазақстан мен Шығыс Еуропа елдерінің 90-жылдардың алғашқы жартысында экологияны жақсартуға жҧмсалған шығындарына кӛз жіберейік. Қазақстандағы қазіргі кезеңде жҥзеге асырылып отырған - Біріккен Ҧлттар Ҧйымымен бірлесіп жҥргізіліп жатқан қоршаған ортаны қорғаудың ҧлттық жоспарының орындалу барысы ҧлттық қауіпсіздіктің экологиялық қатаң талаптарына әлі де толығымен жауап бере алмайды. Қоршаған ортаны қорғау, табиғатты пайдалануды басқару және осы салада мемлекеттік бақылауды ӛзінің басты функциясы ретінде атқаратын органдар 100 арнайы уәкілетті органдар болып саналады. Қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен тікелей айналысатын басты мамандандырылған орган - Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігі болып табылады. Бҧл министрлік қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік бақылау функцияларының жҥзеге асырылуына басшылық жҥргізеді, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалануды басқару функцияларын жҥзеге асыратын ӛзге де орталық атқарушы органдардың қызметін ҥйлестіреді [178]. Қоршаған ортаның жағдайы туралы ақпараттың басым бӛлігі министрлікке оның қарамағындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорындар «Қазгидромет», «Қазавиамет», «Экология және климаттың қазақ ғылымизерттеу институтынан» тҥседі. Экологиялық ақпаратты сақтау, баспаға шығару және тарату мақсатында министрліктің жанында «Қоршаған ортаны қорғау бойынша ақпараттық-талдау орталығы» қҧрылған болатын. Бҧл басқарма Қазақстанда бірнеше экологиялық конвенциялардың, оның ішінде Орхусс Конвенциясының жҥзеге асырылуына жауапты болып келеді. Мемлекеттік органдар ӛз қолдарында жинақталған экологиялық ақпаратқа талдау жҥргізіп, оны келесі қайнар кӛздері тҥрлерінде жҥйелендіреді: табиғи ресурстар мен объектілердің кадастрлары, қоршаған орта мен табиғи ресурстардың мемлекеттік мониторингі, ықтимал қауіпі бар химиялық және биологиялық заттардың тізімі, қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану саласындағы мемлекеттік статистикалық есеп жҥргізу, кәсіпорынның экологиялық паспорты, ӛндіріс объектісінің қауіпсіздік декларациясы, қоршаған ортаның жай-кҥйі туралы мемлекеттік баяндамалар [179]. Қоршаған ортаның жай-кҥйі және оның ластануы дәрежесі туралы ақпарат келесі ҥш ірі кӛрсеткіштер тобынан тҧруы қажет: сандық, сапалық және әлеуметтік-экономикалық. Алғашқы екі топ кӛрсеткіштері тікелей жергілікті орындарда айқындалатын болса, оларға әлеуметтік-экономикалық талдау мен баға беру статистикалық органдармен жҥзеге асырылуға тиіс. Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің таяудағы жылдарға және ҧзақ мерзімді кезеңге арналған қызметі елдегі экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты, мемлекет басшысының жыл сайынғы жолдауларында кӛрсетілген тапсырмалар мен осы тҧрғыда Ҥкіметтің алдында тҧрған міндеттерді жҥзеге асыруға бағытталған. Еліміздің 2010-жылға дейінгі дамуының стратегиялық жоспарына сәйкес министрлік Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі тҧжырымдамасын әзірлеп шығарды. Онда экономиканы, заңнамаларды және қоғамды экологияландыру сияқты экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі ҥш бағыты белгіленген. Осы тҧжырымдаманы жҥзеге асыру ҥшін республика Ҥкіметі 2004-2006 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын бекітіп, ол тиянақты тҥрде әрі уақытында жҥзеге асты [179, б. 39]. Қазақстан Біріккен Ҧлттар Ҧйымының Орнықты даму жӛніндегі комиссиясының, «Еуропа ҥшін қоршаған орта», «Азия ҥшін қоршаған орта 101 және орнықты даму», Бҥкіләлемдік кәсіпкерлер кеңесінің орнықты дамуы ҥшін еуразиялық ӛңірлік желісінің мҥшесі және белсенді қатысушысы болып табылады. Осы орайда бірқатар стратегиялық қҧжаттар қабылданып, сонымен бірге Қазақстан Ҥкіметінің 2004-жылғы қаулысымен Қазақстан Республикасының орнықты дамуы жӛніндегі кеңес қҧрылды. Ҥкімет басшысы тӛрағалық ететін Кеңестің қҧрамында депутаттар, мемлекеттік органдардың, ҥкіметтік емес ҧйымдардың ӛкілдері, ғалымдар мен әкімдер бар. Қазақстан Республикасы ҥшін орнықты дамуға кӛшу тӛмендегідей сатылардан тҧрады. 1) Дайындық сатысы (2007-2009 жылдар) - қоғамдық және саяси қызметтің барлық салаларына, экономиканы орталықтандыруға, технологиялық серпінділікті жҥзеге асыруға тҧрақты даму принциптерін енгізу ҥшін жағдайлар жасауға дайындық. 2) Бірінші саты (2010-2012 жылдар) - Қазақстан Республикасының әлемнің бәсекеге неғҧрлым қабілетті елу елінің қатарына енуін қамтамасыз ету. 3) Екінші саты (2013-2018) - әлемдік дамудың кӛшбасшылары арасындағы халықтың тҧрмыс деңгейі бойынша елдің жағдайын нығайту, табиғи ресурстарды ҧтымсыз пайдаланудан болатын шығындарды елеулі тҥрде азайту. 4) Ҥшінші саты (2019-2024 жылдар) - орнықты дамудың қабылданған халықаралық критерийлеріне қол жеткізу [180]. Мемлекеттер қоршаған орта саласында тиімді заң жҥзіндегі актілер қабылдайды. Мемлекеттер қоршаған ортаға қатысты дауларын бейбіт жолмен және Біріккен Ҧлттар Ҧйымы жарғысына сәйкес тиесілі әдіспен шешіп отырады. Мемлекеттер мен халықтар осы декларацияға енген принциптердің орындалуы жолында, сондай-ақ орнықты даму бағытында халықаралық 114 қҧқықты одан әрі жетілдіріп отыру ҥшін ниетті еріктілік пен серіктестік рухына ынтымақтасады. Экологиялық қауіпсіздік тҧжырымдамасын іске асырудан кҥтілетін нәтижелер: Осы қҧжаттың ережелерін іске асыру республикалық деңгейде ісшаралар жоспарын әзірлеуді, сондай-ақ коршаған ортаны қорғау мен ҧтымды табиғат пайдалану саласындағы мемлекеттік қолдау және реттеу шараларын әзірлеуді және іске асыруды кӛздейді. Осы қҧжаттың ережелерін қоғам мен мемлекет қызметінің жекелеген салаларына және экология саласындағы мемлекеттік саясатты жҥргізу ерекшеліктеріне қатысты нақтылау Қазақстан Республикасының мемлекеттік ӛңірлік және салалық бағдарламаларын әзірлеу кезінде жҥзеге асырылуы мҥмкін [188, б. 268]. Экологиялық қауіпсіздікті сақтау ҧлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің және еліміздің халықаралық интеграциялық процестердегі мҥдделері мен басымдылықтарының басты негіздерінің бірі. Табиғи ресурстарды кӛптеп пайдалану оның азайып, сапасының тӛмендеуіне әкеледі, сондай-ақ, экологиялық тоқырау жағдайына тап боламыз. Экологиялық қиыншылықтар бір аймақта немесе бір салада басталып, аймақтық және мемлекеттік, тіптен халықаралық қиындықтарға ҧшыратады. XXI ғасыр басында жер бетіндегі табиғи, ресурстық және биосфералық жҥйе бір-біріне байланысты ғана емес, олардың тағдыры да бір-біріне тәуелді. Бҧл жҥйелердің экологиялық қауіпсіздігінің деңгейін қалыпты жағдайда сақтау және планеталық ресурстарды реинвестициялау ҥшін солардың мҥмкіндіктеріне сҥйене отырып, 120 ӛздерінің экономикалық ӛсуін жасайтын мемлекеттер мен геосаяси жҥйелердің ӛзара келісімді іс-әрекеті керек [195]. Экологиялық қауіпсіздік – ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бӛлігі және нақты аумақта тұратын халықтың қауіпсіз ӛмірі мен іс – әрекетін қамтамасыз ететін табиғи, әлеуметтік және басқа шарттар, сонымен қатар, табиғи экожүйедегі биоценоздың тұрақты жағдайын қамтамасыз ету. Табиғи экожүйенің экологиялық қауіпсіздігін және тұрақтылығын бағалаудың бірыңғай критерийі болып, биоценоздағы табиғи биотоптың 35 бұзылмауы және антропогенді әсерлерден кейін де қайта қалпына келуі. Ал жасанды экожүйенің экологиялық қауіпсіздігін бағалаудың бірыңғай критерийі адам денсаулығы мен ӛмір сапасы болып табылады. Экологиялық қауіпсіздік – қоршаған ортадағы экологиялық балансты қамтамасыз ететін жағдайлар, үдерістер, әсерлер жиынтығы. Сонымен қатар, бұл мемлекет, табиғат, қоғам, тұлғаның маңызды қызығушылықтарын қорғау және қоршаған ортадағы табиғи және антрогенді әсерлердің барысында пайда болатын ұтымды және мүмкін қауіп – қатерлерден барлық адамзатты қорғау. Экологиялық қауіпсіздік саясаты – бұл экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған заңдық және жеке тұлғалардың, қоғамдық ұйымдардың, мемлекеттің жан-жақты кӛп мақсаттық іс-әрекеттері. Экологиялық қауіпсіздік жүйесі – бұл табиғи сыртқы жүктемемен антропогенді жүктеме және биосфера арасындағы тепе – теңдікті қолдауға бағытталған заңдық, биологиялық, медициналық шаралар жиынтығы. Экологиялық қауіпсіздік ӛнеркәсіп, коммуникация, ауылшаруашылық және т.б. жеткілікті даму қарқынын сақтау барысында адам ӛмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаға технологиялық үдерістердің қолайсыз әсерін тӛмендетуге бағытталған кешенді шаралар жүйесінен (жоспарлау, жобалау, дайындау, алдын – алу шаралары) тұрады. Елiмiзде экологиялық қауiпсiздiктi және тұрақты экономикалық дамуымызды қамтамасыз ету мақсатымен, 2003 жылдың 3 желтоқсанында Президенттiң Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2004 – 2015 жылдарға арналған Экологиялық қауiпсiздiк концепциясы жарияланды. Бұл концепция қабылдағаннан бастап кӛптеген маңызды ӛзгерiстер болып жатыр. Қоршаған ортаны қорғау заңдылықтар негiзi құрылды. Бiрқатар халықаралық келiсiмдерге қол қойылды. Қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесi құрылды. Концепция қоршаған ортаны қорғау мониторингiнiң бiркелкi жүйесiмен iске асыруды ұсынады. Экологиялық қауiпсiздiк ол – халық қауіпсiздiгiнiң маңызды бiр бӛлiгi. Экологиялық қауіпсiздiк бағытында Мемлекеттiк саясаттың мақсаты, ол – табиғи жүйенi тиімді қолдану және оның заңмен қорғалуы, сондай-ақ, адам ӛмiрiндегi ең маңызды жағдайларды ескере отырып, табиғатқа зиян тигiзбеу. Ӛндiрiстi дамытумен қатар ғылыми – техникалық зерттеулердi күшейту. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін технологиясы бар мемлекеттің келешегі зор. Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев 2006 жылғы Жолдауында халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жӛнінде тоқтала келіп: «2006 жылы біздің экологиялық заңнамаларымызды халықаралық озық актілермен үйлестіруге, жаңа стандарттарға кӛшуге, мемлекеттік бақылау жүйесін жетілдіруге бағытталған Экология кодексі қабылдануға тиіс. Тұтас алғанда, біз 2010 жылы қоғамның тұрақты дамуының негізгі экологиялық стандарттарын жасауға тиіспіз» - деген болтын. Осыдан келіп арада бір жыл уақыт ӛткеннен соң ҚР Экологиялық кодексі қабылданды. 36 Экологиялық қауіпсіздік – ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бӛлігі ретінде мемлекеттің тұрақты дамудың міндетті шарттарының бірі болып табылады. Қазақстан Республикасы ӛз тәуелсіздігін алған күнінен бастап экологиялық мәселелерге маңызды кӛңіл бӛліп келеді. Ел Президентінің басшылығымен дүние жүзіне танымал әлемдегі ірі ядролық полигонды ӛз еркімен жабуы, Арал теңізін сақтау және Каспийді қорғау бағдарламаларын халықаралық деңгейде ынталандыруы, сондай-ақ Қазақстанның басқа да халықаралық деңгейде орын алатын қоршаған ортаны залалды әсерлерден қорғауға арналған тәжірибелі еңбектері соның бірден – бір айғақтары болып табылады. Экологиялық қауіпсіздіктің стратегиялық мақсаты мен міндеті: халықаралық қатынастарда, интеграциялық процестерде экологиялық мәртебенің ерекшеліктерін тиісінше есепке алу; - қоршаған ортаның жай-күйіне жүргізілетін бірыңғай мониторинггің жүйесін енгізу; - экологиялық қауіпсіздік пен табиғат тұрақты пайдалану жӛніндегі аса маңызды, соның ішінде, іргелі (фундаментальный) проблемалар жӛніндегі ғылыми зерттеулердің ӛзара орнатылуын қамтамасыз ету; - Қазақстан Республикасының табиғи орта сапасының жай-күйін бағалауды, оның аумағын экологиялық аудандастыру мен арнаулы картаға түсіру; - қоршаған ортаны қорғауды және табиғат пайдалануды басқаруды реттейтін табиғат қорғау заңының жүйесін жасау, экологиялық бақылау жүйесін жетілдіру; - табиғат пайдалану жоспарларын қоршаған ортаны қорғау мен тұрақты пайдаланудың экологиялық бағдарламаларын, жүйелерің әзірлеу; - экологиялық білім және тәрбие беру жүйесін дамытуды; - қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдаланудың экономикалық тетігін (механизімін) жасау; - қоршаған ортаны қорғау мен табиғат пайдалану мен дүлей апаттардан сақтану проблемалары жӛнінде халықаралық ынтымақтастық бағдарламаларын әзірлеу. Қазақстанның экологиялық қауiпсiздiгiнiң қатерлерi (экологиялық проблемалары) олардың маңызы мен шешу деңгейiне қарай жаһандық, ұлттық және жергiлiктi болып бӛлiнедi: 1.Жаhандық экологиялық проблемалар: климаттың ӛзгеруi, озонды қабаттың жай-күйi, биологиялық әркелкілiктi сақтау, жердiң шӛлейттенуi мен азыптозуы. 2. Ұлттық экологиялық проблемалар: экологиялық апат аймақтары (Арал және Семей ӛңiрлерi), Каспий теңізі қайраңының ресурстарын қарқынды игеру, қоршаған ортаның халықтың денсаулығына әсері,»тарихи» ластанулар, шекарааралық сипаттағы экологиялық проблемалар, әскери-ғарыштық кешен полигондарының әсерi. 3.Жергiлiктi экологиялық проблемалар: ауа бассейнiнiң ластануы, су ресурстарының сарқылуы және ластануы, радиоактивтi ластану, ӛндiрiстiк 37 және тұрмыстық қалдықтардың жинақталуы, табиғи және техногендiк сипаттағы тӛтенше жағдайлар. Ғаламдық экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді басқару келесідей жолдармен жүзеге асырылады: - Аумақты, аймақты кешенді экологиялық бағалау; - Нақты аумақта пайда болатын экологиялық қауіптілік факторларын анықтау және кешенді бағалау; - Экологиялык қауіптілік факторларының пайда болу тұрақтылығы бойынша аумақтарды аудандастыру; - Қоршаған ортаға әсер ету нысандары бойынша кадастрларды жасау және жүргізу; - Табиғи ресурстар кадастрын құру; - Антропогендік жүктемені анықтау; - «Ластанған» аумақтардың кадастрын құру және жүргізу. 1. Экологиялық мониторинг: - Қоршаған ортаға әсер етуді нормалау; - Қоршаған ортаға әсер ету кӛздерін бақылау; - Қоршаған орта компоненттерінің сапасын бақылау. 2. Басқарушылық шешімдер: - Экологиялық саясатты қалыптастыру; - Экологиялық қауіпті антропогендік факторлардың пайда болуының алдын алу; - Экологиялық қауіпті табиғи факторлардың пайда болу салдарын тӛмендету; - Экологиялық дүниетанымды қалыптастыру әдістері мен табиғат қорғау заңдылықтарын жасау және жетілдіру. Ғаламдық экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және қоршаған орта сапасыне бақылау тәсілдеріне: 1. Ӛлшеу әдістері – қатаң сандық әдістер, нәтижесі нақты сандық параметрлермен бейнеленеді (физикалық, химиялық, оптикалық және т.б.). 2. Биологиялық әдістер – сапалық және жартылай сандық әдістер (нәтижесі сӛзбе – сӛз айтылады, мысалы, аз – кӛп, жиі – сирек және т.б.). 3. Үлгілеу және болжамдау әдістері, соның ішінде жүйелік талдау әдісі, жүйелік динамика, информатика және т.б. 4. Араласқан әдістер, мысалы, экологиялық – токсикологиялық әдістер және т.б. 5. Қоршаған ортаның сапасын басқару әдістері жатады. Қазіргі уақытта пайда болған экологиялық мәселелерге байланысты аймақтың дамуының екі негізгі: техногенді (ресурстық) және биосфералық тұжырымдамасы қалыптасқан. Бірінші, тұжырымдамаға сәйкес экологиялық мәселелерді шешу қоршаған ортаның ластануын бағалаумен, әртүрлі орталардың мүмкін ластануын нормалаумен, тазалау жүйелерін құру және ресурс үнемдеуші технологиялармен шешіледі. Осы тұжырымдама шеңберінде: бірнеше ондық кӛрсеткіштер негізінде қоршаған орта сапасының кӛрсеткіштерін нормалау, тазалау кұрылғылар жүйесі, ресурс үнемдеуші 38 технологияларды ендіру сияқты нақты табиғат қорғау қызметтерінің қазіргі бағыттары қалыптасқан. Екінші, тұжырымның басты бағыты кез келген экожүйенің тұрақтылығын қалыптастыру, бұл қоршаған ортаға келетін жүктемені анықтауға мүмкіндік береді, нақты экожүйенің тұрақтылық қадамын анықтайды. Еліміздің экологиялық қауіпсіздігінің түжырымдамасы мемлекеттің маңызды механизмдерінің бірі болып табылады. Ӛйткені, Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігі экологиялық жағдайдың әрі қарай нашарлауының алдын алу үшін экологиялық саясатты жасап, оны іске асыруды, сондай – ақ болашаққа ұзақ мерзімді экологиялық тұрақты әлеуметтік – экологиялық дамудың негізін қалауды қажет етеді. Қазақстан Республикасының «Ұлттық қауіпсіздігі туралы» заңында экологиялық қауіпсіздіктің тұжырымдамасы нақты келтірілген. Экологиялық қауіпсіздік – жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің ӛмірлік маңызды мүдделері мен құқықтарының қоршаған ортаға антропогендік және әсерлер салдарынан туындайтын қауіп – қатерден қорғалуының жай – күйі. Экологиялык қауіпсіздік кең аукымды міндет болып табылады және адамзат кауіпсіздігі санатына кіреді. Осы уакытқа дейін ғалымдар және саясаткерлер адамзаттың тіршілік етуінің негізгі жағдайы әскери қауіп – қатердің алдын алу деп есептеп келсе, ал қазір экологиялык сауықтыру мәселелері мәнділігі мен маңыздылығы жағынан бірінші орынға шығып отыр. Экологиялық қауіпсіздік қоршаған ортаны қорғаудың негізгі қағидасы болып саналады. Экологиялық қауіптіліктің негізгі факторлары: 1) адамдардың жас ұзақтығының тӛмендеуі; 2) ерекше экологиялық жағдайдағы аумақтардың артуы; 3) радиоактивті ластанған аумақтардың ұлғаюы; 4) техногендік қауіп – қатердің ӛсуі; 5) сулардың сапасының нашарлауы; 6) әуе бассейінінің ластануы жатады. Осы аталмыш жағдайлардың барлығы ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасы жасалған. Онда негізінен ішкі және сыртқы саясат, құқықтық механизмдер қоршаған ортаны қорғауға және қамтамасыз етуге, табиғи апаттардың және ӛнеркәсіптік авариялардың алдын алуға керекті қызметтердің бағыттары кӛрсетілген. Жалпы экологиялық қауіпсіздік мәселелері: адамзат пен табиғаттың ӛзара байланысын мойындауға; қоғам мен табиғаттың арақатынасы кезінде әлеуметтік – экономикалық механизмді кұру міндеттілігін түсінуге, табиғи обьектілер үшін экологиялық сиымды және қауіпсіз технологиялар мен техникалардың ғана керектігін ұғынуға негізделеді. Экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасы қоршаған ортаны орнықты дамыту және қорғау саласындағы жаңа бағдарламалық құжаттар үшiн негiз болып табылады. 39 Қазақстандағы экологиялық дағдарысты жағдай 1997 жылы «Қазақстан Республикасының тұрақты дамуы үшін қоршаған ортаны қорғауға байланысты ұлттық іс – қимыл жоспары» Орт https://www.litres.ru/a-tanybaeva/k-azak-stan-respublikasynyn-ekologiyalyk-k-auipsizdigi/#buy_now_reg Климаттың ӛзгеруі туралы Біріккен Ҧлттар Ҧйымының Рамалық Конвенциясына қатысушы жақтар климат ӛзгерістерінің орасан зор мӛлшері барлық елдердің мейлінше жан-жақты қарым-қатынас жасауын, олардың іс-әрекетін және икемдігін халықаралық кӛлемде ортақ іске жҧмылдырып, бірақ олардың жеке жауапкершілігі мен нақты мҥмкіндіктерін, сондай-ақ әлеуметтік және экономикалық жағдайларын ескерудің қажеттілігін мойындай отырып, 1972-жылы 16-маусымда Стокгольмде қабылданған адамды қоршаған ортаның мәселелері туралы Біріккен Ҧлттар Ҧйымы (БҦҦ) Конферециясының Декларациясындағы ережелеріне сҥйене отырып, Біріккен Ҧлттар Ҧйымының Жарғысына және халықаралық қҧқық принциптеріне сәйкес мемлекеттер қоршаған орта және даму бойынша ӛз саясатына лайық ӛзінің ресурстарын игеруге тәуелсіз қҧқы бар екенін және ӛз юрисдикциясындағы немесе бақылауындағы іс-әрекеттердің ӛзге мемлекеттердің немес ҧлттық юрисдикция қызметінен тыс жерлердің қоршаған ортасына зиянын тигізуге болмайтынын ескереді [151]. Сонымен қатар, қоршаған орта бойынша мемлекеттердің тиімді заңдарды іске қосуын, басқару саласындағы қалыпты ӛлшемдер, мақсаттар мен басты назардағылар дәл сол қоршаған орта мен дамудың жақтарына сай болуын, кейбір елдерде қолданылатын қалыпты ӛлшемдердің басқа елдердің, әсіресе, дамушы елдердің экономикасы мен әлеуметтік жағдайы тҧрғысынан қарағанда орынсыздығын және негізсіздігін мойындай отырып, қоршаған орта және даму бойынша Біріккен Ҧлттар Ҧйымының Конференциясы туралы 1989-жылғы 22-желтоқсандағы Бас Ассамблеясының 44/228 қаулысына және адамзаттың қазіргі және болашақ ҧрпағының мҥддесі ҥшін орасан зор климатты қорғау туралы 1988-жылғы 6-желтоқсандағы 43/53 қаулысына, 1989-жылғы 22-желтоқсандағы 44/207 қаулысына және 1991-жылғы 19-желтоқсандағы 46/169 қаулысына сҥйене отырып [151, б. 1], 1989-жылғы 22-желтоқсандағы Бас Ассамблеясының аралдар мен жағалаудағы аймақтар, әсіресе тӛмен орналасқан жағалаудағы аймақтарда теңіз кӛтерілгенде болуы мҥмкін қолайсыз жағдайлар туралы 44/206 қаулысына, 1989-жылғы 19-желтоқсандағы Бас Ассамблеяның Қуаңшылыққа қарсы кҥресу бойынша әрекет етудің жоспарын жҥзеге асыру туралы 44/172 қаулысына сҥйене отырып [151, б. 2-3], озон қабаттарын қорғау туралы 1985-жылғы Вена конвенциясына және озон қабаттарын бҧзатын заттар туралы 1987-жылғы Монреаль хаттамасына, оның 1990-жылғы 29-маусымдағы ӛзгертілген және толықтырылған нҧсқасына сҥйене отырып, 1990-жылғы 7-қарашада Дҥниежҥзілік климаттық конференцияда қабылданған министрлердің Декларациясын қатерге алады [151, б. 3]. Бҧл Конвенцияның мақсаты: 87 «Климаттық ӛзгерудің қолайсыз нәтижелері» дегеніміз, климаттың ӛзгеруінен пайда болған физикалық орта мен биоортадағы ӛзгерістер; бҧлар табиғи және реттеуге болатын экожҥйенің қалпына келу ӛзгешелігіне және қҧрамына, әлеуметтік-экономикалық жҥйелердің қызметіне немесе адамның денсаулығы мен әл-ауқатына елеулі тҥрде нҧсқан келтіреді. Нью-Йоркте 1992-жылы 9-мамырда жҥзеге асты. Қоршаған табиғи орта менеджменті (басқару) жҥйесіне қойылатын талаптар Қазақстан Республикасы РИСО 14001-2000 стандартында кӛрсетілген, ол Қазақстан аумағында тікелей қолданылатын халықаралық стандарт болып саналады. Қоршаған ортаны басқаруға таратылған халықаралық стандарттар, қоршаған ортаны басқару жҥйесін тиімді іс-шаралар ҧйымдастыру арқылы қамтамасыз етуге арналған. Олар экологиялық және экономикалық мақсаттарға жету ҥшін әкімшілік басқару жҥйесінің басқа элементтеріне (іс-шараларымен) тығыз байланыста болуы шарт. ҚРС ИСО 14001 бойынша қоршаған ортаны басқару жҥйесінің, қҧру және тҧрақты тҥрде жетілдіру моделі. Бҧл стандарт, осындай қоршаған ортаны басқару жҥйесіне нақтылы талаптар қоя алады. Оны географиялық, ӛнер және әлеуметтік жағдайларына байланысты барлық тҥрдегі және кӛлемдегі ҧйымдарға (мекемелер) қолдануға болады [152]. Шикізат ретінде пайдалануға бағытталған. Қазақстанда қалдықтардың тҥрлері мен категориялары ҥшін халықаралық стандарттарды тікелей қолдану жҥйесін дамытудың маңызы зор, себебі ол сапа жҥйесі мен ӛндірісті сертификаттаумен тікелей байланысты. Экологиялық жаңа ӛнім тҥрлері мен процестерін сараптау мәселелеріне кӛп кӛңіл бӛлінген жоқ, олар ҥшін нормативтік қҧжаттарға сәйкес талаптар енгізу қажет. Экологиялық сертификаттауға жататын негізгі объектілер; Экологиялық таңбалау және тіркеу мәселелерімен халықаралық ИСО (стандарттау бойынша халықаралық) ҧйым айналысады; Экологиялық ақпарат ресурстары, ӛнімдер, технологиялар; Экология саласындағы информациялау; Экологиялық мәлімет (базалары мен банкы); Экологияға арналған компьютер бағдарламасы; Ластандырудың экологиялық моделі; Экологиялық әдістемелер [152, б. 123]. Ғылыми зерттеулер - «Қазіргі жер пайдалану жағдайында Арал және Қазалы аудандарының су қорларының мӛлшері» - осы тақырып бойынша, Қазақстан Республикасы Ҧлттық Ғылым Академиясының (ҚР ҦҒА) Арал аймағы орталығымен бірігіп Сырдарияның тӛменгі ағысындағы 32 кӛл және ирригациялық каналдар зерттелді, гидрология бойынша далалық материалдар жинақталып, биологиялық талдау, топографиялық жҧмыстар жҥргізілді. Біріккен Ҧлттар Ҧйымының жіктеуі бойынша мемлекет жҥйесіндегі адамның қауіпсіздігіне қатысты негізгі факторлар тӛмендегідей: - экономикалық қауіпсіздік; - азық-тҥлікпен қамтудың қауіпсіздігі; - денсаулықтың қауіпсіздігі; - экологиялық қауіпсіздік; - жеке бастың қауіпсіздігі; - қоғамдық қауіпсіздік; - саяси қауіпсіздік. Қазақстан Республикасының Президенті 3-желтоқсан 2003-жылы бекіткен «Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық кауіпсіздігінің тҧжырымдамасы» жылдың басты қорытындысы болып табылады. Онда еліміздің экологиялық қауіпсіздігін қазіргі жағдайдағы стратегиялық мақсаттардың дамуына сәйкес қамтамасыз етудің алғышарттары нақтыланған және кеңейтілген [194]. Осы тҧжырымдамада кӛрсетілгендей, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі тетіктері: - экономиканы экологияландыру; - табиғат пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік бақылау жҥйесінің экономикалық тетіктерін жетілдіру; - табиғат пайдалану мен экологиялық сараптама жасауда рҧқсат беру жҥйесін оңтайландыру; - қоршаған ортаның жағдайына мониторинг жасаудың тиімді жҥйесін енгізу; - Қазақстан Республикасының заңдарын экологияландыру; - қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдарды жетілдіру және жҥйелеу; - қоршаған ортаны қорғаудың ИСО-14000 халықаралық стандартын енгізу [194, б. 15]. Кез келген қҧқықтық мемлекеттегі сияқты, бҧл мәселелердің бәрі осы салаға қатысты заңдарды қабылдау және жетілдіру арқылы жҥзеге асады. Бҧл кҥндері республикада экологиялық жағдайға әсер ететін қҧқықтық қатынас субъектілерінің қызметін реттейтін қажетті заңдық актілер біршама қамтамасыз етілген. Ол заңдар Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелеріне сәйкес қабылданған және мына тӛмендегі негізгі мақсаттарды шешуге бағытталған: - қоршаған ортаны қорғау; - табиғи ресурстарды тиімді пайдалану; - экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету [194, б. 15]. Қазіргі қолданыстағы заң актілерінде азаматтардың конституциялық қҧқықтарын қамтамасыз етудің тетіктері былайша нақтыланған: - қолайлы қоршаған орта; - қоршаған ортаның жағдайы жайлы нақты хабарлама; - азаматтардың денсаулығы мен мҥлкіне келген зиянды қайтару. Сонымен бірге қҧқықтық қатынастар субъектілерінің міндеттері де айқындалған: - табиғат байлықтарына ҥнемділікпен қарау; - қоршаған ортаның сақталуы мен қорғалуы [194, б. 15]. Тҧтастай алғанда, казіргі кезде Қазақстан Республикасының экологиялық қҧқық саласының заңдық негіздері заңдардың бес тобынан тҧрады. Бірінші топ - қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстар саласындағы заңдар: «Қоршаған ортаны қорғау туралы»; «Жер, орман және су кодекстері»; «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы»; «Мҧнай туралы»; «Атмосфералық ауаны қорғау туралы»; «Жануарлар әлемін қорғау, қалпына келтіру және пайдалану туралы»; «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы», т.б. Екінші топ - қоршаған ортаны қорғауды мемлекеттік бақылау және басқару мәселелеріне қатысты заңдар: «Экологиялық сараптама туралы»; «Радиациялық қауіпсіздік туралы»; «Азаматтардың денсаулығы мен тҧрғындардың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы»; «Азаматтық, әкімшілік, қылмыстық және кеден кодекстері». Ҥшінші топ - қоршаған ортаны қорғауды қаржылай қамтамасыз ететін заңдар: «Әр жылғы республикалық және облыстық бюджеттер»; «Салық және бюджетке тӛленетін ӛзге де тӛлемдер туралы»; «Инвестициялар туралы»; «Кәсіпкерлікті қолдау туралы», т.с.с. Тӛртінші топ - адам ӛмірінің сапасы туралы заңдар: «Халықтың денсаулығын қорғау туралы»; «Азаматтардың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы»; «Тамақ ӛнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігі туралы», т.с.с. [194, б. 14]. Бҧл заңдар тобына азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы заңдарды, атап айтқанда, Арал ӛңірі мен Семей полигонының зардабын тартқандарға Бесінші топқа қоршаған ортаны қорғау саласындағы халықаралық конвенциялар мен келісімдер жатады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Парламенті 20-дан астам халықаралық конвенцияларды, келісімдер мен хаттамаларды бекіткен. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдарды жетілдіру біздің мемлекетіміз ҥшін оң фактор деп санаймыз. Сонымен қатар, қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдарды жетілдіруде кемшіліктер де бар. Атап айтқанда, біріншіден, қоршаған ортаны қорғау саласында базалық заң болып табылатын «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заң мен оны орындауға бағытталған Ҥкімет пен министрліктердің 50-ге жуық нормативтік актілері ескірген, оларды қайта қарап, заманға сай ӛзгерту керек. Екіншіден, кейбір заң актілерінің жоқтығынан қоршаған ортаны қорғауға байланысты қоғамдық қатынастардың реттелуі қиындап отыр. Мәселен, елімізде 20 млрд. тоннадан астам ӛндірістік және тҧрмыстық қалдықтар ашық-шашық жатқанда және олардың кӛлемі жыл сайын 1 млрд. тоннаға кӛбейіп жатқанда, «Қалдықтар туралы» заң жобасы Ҥкімет тарапынан дайындалмай отыр. Ал Қоршаған ортаны қорғау министрлігі бҧл қатынастарды реттеуді «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңға ӛзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы шешуді ҧсынады. Біздің ойымызша, ол жеткіліксіз [194, б. 15]. Сонымен қатар экологиялық аудит туралы, экологиялық кәсіпкерлік туралы, экологиялық сақтандыру туралы заңдар керек. Қоршаған ортаны қорғау министрлігі Ҥкімет тарапынан әр жылдарға жоспарлаған заң жобаларын кӛбіне ҧсынбайды, ҧсына қалса кешіктіреді. 1997-жылдың соңынан бері министрлік бірде-бір жаңа заң жобасын жасап, ҧсынған емес. Қайта, олардың бҧл кемшілігін депутаттар толықтыруға тырысу жолында еңбектеніп, «Атмосфералық ауаны қорғау туралы», «Тамақ ӛнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігі туралы» заң жобаларын дайындап ҧсынды, олар қабылданды. Енді «Қалдықтар туралы» және «Ауыз су туралы» заң жобаларын ҧсынып жатыр [194, б. 15]. Сондай-ақ, «Экологиялық ақпарат туралы», «Экологиялық сараптама туралы» заң жобалары да депутаттар тарапынан дайындалып, ҧсынылды. Осының бәрі Парламент депутаттарының қоршаған ортаны қорғау, халықтың денсаулығына экологиялық әсерлерді қҧқықтық реттеу ісінде ӛз ҥлестерін қосып отырғанын дәлелдейді. жүктеу/скачать 44,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|