3. Сабақ түрі: тәжірибелік
Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
жүктеу/скачать 7,69 Mb.
|
Әд.-өңд.-лат.т-Мейірбике-2-курс-лат.т
| 9. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
IV – ші септеу зат есімдеріне Gen.Sing. жалғауын аяқталатын еркек тегі және орта тегі зат есімдері жатады. Атау септігінің жекеше түрінің (Nom.Sing.) еркек тегі –us жалғауына аяқталады, ал орта текте –u жалғауына аяқталады. Олардың Gen.Sing. – me «us» деген жалғауы болады. Мысалы: spiritus, us m – спирт cornu, us n – мүйіз fructus, us m – жеміс IV септеудің септік жалғаулары
IV- ші септеу зат есімдерінің септелу үлгісі Spiritus us m – спирт Cornu us n – мүйіз
V – ші септеуге - Gen.Sing. формасында –ei жалғауына аяқталатын әйел тегі зат есімдері жатады. Nom.Sing. формасында –es жалғауына аяқталады. Мысалы: species, ei f – жинақ dies, cliei f, m – күн scabies, ei f – қотыр V- ші септеудің септік жалғаулары
V- ші септеу зат есімдерінің талдану үлгісі
«Species»- дәрілік формасы Species – жиынтық, күрделі шәйлар – бұл туралып немесе ұнтақталып, араластырылған жапырақтар, тамырлар, дәндер және кейде тұздар мен эфир майлары қосындысынан тұратын қатты дәрілік форма. Species сөзінің қосындысы жайлы «Жиынтық» мағынасында species сөзі әлемнің көптеген фарма көшірмелерінде көпше түрде қолданылады және бұл жиынтықтар атауларын білдіретін сын есімдер осы сөзбен бірдей көпше түрде жазылады. Көбіне жиындықтарды олардың әсер ету сипатына қарай неге арналғандығын көрсетіп «шәйлар» деп атайды. Жиындықтар немесе күрделі шәйлар атауларына мысалдар. Species aromaticae – хош иісті жиынтық Species antiashmaticae – демікпеге қарсы жиынтық Species carminativae – жел айдаушы жиынтық Species cholagogae – өт айдаушы жиынтық Species diaphoreticae – тер шығарушы жиынтық Species diureticae – зәр айдаушы жиынтық Species pectorales – кеуде қуысына Species sedativae – тыныштандыратын жиынтық Species stomachicae – асқазанға арналған жиынтық Сәйкесінше рецептілерді жиынтық атаулары көпше түрде ілік септігінде тұрады. Мысалы: Rp: Specierum laxantium-100,0 Есептік сан есімдер: І. 1 unus, a,um ІІ. 2 duo, duae, duo ІІІ. 3 tres, tria ІV. 4 quattor V. 5 quinque VІ. 6 sex VІІ. 7 septem VІІІ. 8 octo ІХ. 9 novem Х. 10 decem ХІ. 1 undecim ХІІ. 12 duodecim ХІІІ. 13 tredecim ХІV. 14 quattuordecim ХV. 15 quindecim Реттік сан есімдер: Primus, a, um - бірінші Secundus, a, um - екінші Tertius, a, um - үшінші Quartus, a, um – төртінші Quintus, a, um - бесінші Sextus, a, um - алтыншы Septimus, a, um - жетінші Octavus, a, um - сегізінші Nonus, a, um - тоғызыншы Decimus, a, um - оныншы Өте жиі қолданылатын, сан есім – приставкалары: Мағынасы Латын Мысалы Грек Мысалы приставкалары прис-ы Жарты semi semilunarise hemi hemirium, i n (бір жақты) жарты ай жарты шар тәрізді бір uni unicornise mono mononucleosis, is f бір мүйізді мононуклеоз екі bi biceps, ipitis di di dicheilia, ae f екі басты қос ерін үш tri trigeminus, a, um tri trioxazinum, i n үш триоксазин төрт quadric quadriceps, ipitis tetra tetra boras, atis m төртбасшы тетраборат бес pent pentaminum, i n пентамин алты hex hexenalum, i n гексенал жеті hept heptyl, i n гептилрезорцин сегіз octo octoestrolum, i n ктэстрол 10. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы. 31 мин (35%) Латын тіліне аударыңыз: Articulatio genus, arcus lateralis, processus mastoideus, ductus hepaticus dexter et sinister, dorsum pedis, Quercus, spiritus, sinus. Төмендегі кестені –us жалғауына аяқталатын сөзбен толтырыңыз:
11. Жаңа тақырыпты бекіту. 9 мин (10%) Сұрақтар: 1. IV септеудің талдану үлгісі; V септеудің талдану үлгісі; IV септеуге қандай зат есімдер жатады? V септеуге қандай зат есімдер жатады? 12. Сабақты қорытындылау. 2 мин 2%) Студенттердің білім деңгейін бағалау және түзеу. Әр студентке сабақта алған бағасы айтылады, жіберілген кемшіліктер талқыланады. 13. Үйге тапсырма бер. 2 мин 2%) §87, §90 сөздікке жазу, жаттау, терминдерді аудару §86, 89 №10 сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: Етістік. Рецептердегі етістіктің бұйрық және шартты райлары. 2. Сағат саны: 2 сағат 90 мин (100%) 3. Сабақ түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты: Оқыту: тақырып бойынша өткен сөздерді еске алу, сұрақтарды түсініп, дұрыс жауап бере білу. Тәрбиелік: әр мамандықтың өзіндік ерекшеліктерін түсіндіріп, барлық мамандықтардың өзіне лайық қадір-қасиеті бар екендігін, басты мұраты – елге қызмет көрсету екенін түсіндіру. Дамыту: оқушылардың сөздік қорын молайту 5. Материалды-техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: интерактивті тақта, ноутбук ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: плакат, слайд, өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, суреттер. б) оқыту орны: латын тілі дәрісханасы 6. Әдебиеттер: Негізгі: 1. Городкова Ю. И. Элементы латинского языка и основ медицинской терминологии: Учеб. -2-е изд., доп. –М.: Медицина 2001 2. Латинский язык и основы медицинской терминологии: учеб. для мед. вузов/под ред. Щульц Ю.Ф. -М.:Б.и;1993 3. М.Д. Машковский. Лекарственные средства. Пособие для врачей.-15-е изд.. перераб. испр. и доп. –М.: РИА «Новая волна»: Издатель Умеренков, 2008 Қосымша: 1. Руководство к лабораторным занятиям по фармакологии: учебное пособие/ под ред. Д.А. Харкевича.-4-е изд.,испр. и доп. –М.: Медицинское информационное агенство, 2005 2. Д.А. Харкевич. Фармакология: учеб. для вузов. -10-е изд., испр. и доп. -М.: ГЭОТАР –Медиа, 2008 3. П.Х. Попандопуло. Общая рецептура: учебно-метод. пособие. Шымкент: Б. и., 2001 Сөздіктер: 1. А. Рақышев. Анатомиялық терминдердің сөздігі. Алматы. Рауан, Демеу, 1994 ж. 2. Т.Г. Казаченок. Фармацевтический словарь. Минск, 1977 3. Дворецкий И.Х.. Латинско-руский словарь: ок 50000 слов. -3-е изд.., испр. –М.: Русский язык, 1986 4. Бабичев Н.Т. Словарь латинских крылатых слов: 2500 единиц М.: Русский язык, 1982 5. Ж.К. Ермахан. Тәнтану атауларының латынша-қазақша-орысша тақырыптық сөздігі. Алматы: Ана тілі, 1996 7. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6%) Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Сабақтың мақсаты мен міндеті. 8. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15%) Сын есімді зат есімдермен қиыстырыңыз: Сын есімдерді аударып, төмендегі кестеге екі топқа бөліп жазыңыз: Оң, қанаттәрізді, сынатәрізді, мықындық, бос, омыртқалық, самалық, жай, қанатты, ақ, бұдырлы, жұмсақ, тістік, жылдам, таза, жаңа, терең, терілік, тіке, көлденең, бұдырлы.
9. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%) Етістіктің грамматикалық категорияларына үш жахқ, екі санын көрсететін түрі, осы шақ төрт рай, екі етістік жатады. Медициналық терминологияда осы шақ қолданылады. Латын етістігінің негізгі формасы тұйық рай болып табылады. Тұйық рай – modus infinitivus. Етістік тұйық райының негізгі белгісі – re жалғауы болып табылады. Етістіктің негізінің соңғы дыбысына байланысты 4 жіктеу ажыратылады. 1 2 3 4 а е дауыссыз дыбыс немесе и i Етістіктің негізгі 1,2, жіктеулерде инфинитив формасынан – re жалғауының алынуы арқылы анықталады. Мысалы: I dare – беру - da II miscere - араластыру - misce III solvere – еріту - solv IV audire - тыңдау - audi Бұйрық рай – modus imperativus Жекеше түрі І,ІІ,ІV жіктеулерде етістіктің бұл формасы индинитив негізіне тең болады ал ІІІ жіктеуде етістіктің негізі «е» жалғанады. Көпше түрі І,ІІ,ІV жіктеулерде; етістіктің негізіне te жалғауының, ал ІІІ жіктеуде осы жалғау дауысты байланыстырушы – і арқылы жалғанады. і – қысқа, сондықтан оған екпін түспейді. Жекеше түрі Көпше түрі І dа – бер da – te - беріңдер II misce – араластыр misce – te - араластырыңыз III solve – еріт solv- i – te – ерітіңдер dilu – e – сұйылт dilu – i – te - сұйылтыңдар IV audi – тыңда audi – te - тыңдаңдар Шартты рай – modus conjunetivus Рецептерде етістіктің бұл райы іс- әрекетке ынталандыру мағынасын білдіреді. Орыс тіліне екі түрде аударылады: «пусть» сөзімен бірге аударылады: Пусть будет выдано Етістіктің тұйық райымен аударылуы: Выдать! Қазақ тіліне берілсін болып аударылады. Рецептерде ІІІ жақта жекеше және көпше түрлерінде қолданылады. Шартты рай негіздің өзгеруі арқылы жасалынады. І жіктеуде инфинитив негізінің соңғы а дыбысы е дыбысына ауысады, ал басқа жіктеулерде (ІІ, ІІІ, ІV) инфинитив негізіне дауысты а жұрнағы қосылады. Өзгертілген негіздерге барлық жіктеулерде етістіктің етіс жалғаулары жалғанады. Етістіктің ІІІ жақтағы етіс жалғаулары Activum, Passvim. Activum Passivum Sing – t - tur Plur – nt - ntur Det – ол берсін detur - берілсін Dent - олар берсін dentur – олар берілсін Бұйрық және шартты райларда стандарттық рецептік тіркестер: Misce.Da.Signa. – Араластыр Miscetnur. Detur. Signetur – Араластырылсын! Берілсін! Da tales doses numero 6 – Осындай дозаларды 6 данамен бер Dentur tales doses numero 6- Осындай дозалар 6 данамен берілсін. «Fieri» етістігі – жасалыну, жасау, деген мағынаны білдіреді. Бұл етістіктің Passivum мағынасын білдіріп, Activum жалғауларын алады. Sing – fiat Plur – fiant Misce, fiat undunentum – жағармай жасалыну үшін араластыр. 10. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы. 31 мин (35%) Етістіктерден бұйрық және шартты райларын жасаңыз: белгілеу залалсыздандыру босату, беру емдеу араластыру қабылдау қайталау өмір сүру аяқтау тыңдау Етістіктерді оқып шығып, көп нүктенің орнына дауысты дыбыстарды қойып көшіріңіз: Recipio, …re 3; steriliso, …re 1; audio, …re 4; verto, …re 3; vivo, …re 3; sano, …re 1; adhibeo, …re 2; nutrio, …re 4; do, d…re 1; diluo, …re 3; distinguo, …re 3; studeo, …re 2; labōro, …re 1; sentio, …re 4; signo, …re 1. Етістіктерден шартты рай жасаңыз: Verto, ere 3; curo, are 1; repeto, ĕre 3; doceo, ēre 2; steriliso, are 1; finio, ire 4; signo, are 1; audio, ire 4; solvo, ĕre 3; studeo, ēre 2; refrigero, are 1; linio, ire 4; valeo, ēre 2; medico, are 1; misceo, ēre 2; obduco, ĕre 3. 11. Жаңа тақырыпты бекіту. 9 мин (10%) Тест 1. Бiрiншi жiктеу етiстiгi: linire audire signare diluere valere 2. IV жiктеу етiстiгі: miscere diluere linire dare signare 3. Үшiншi жiктеу етiстiгі: refrigerare contundere valere studere signare 4. IV жiктеу етістіктің негiзiнiң соңы болып ... табылады. -a-. -e-. -i-. -u-. -о-. 5. I жiктеу етістіктің негiзiнiң соңы болып ... табылады. -u- -i-. -e-. -a-. дауыссыз дыбыс 6. III жiктеу етістіктің негiзiнiң соңы болып ... табылады. -a-. -i-. дауыссыз дыбыс немесе «u» -e-. -о-. 7. II жiктеу етістіктің негiзiнiң соңы болып...табылады. -u-. -i-. -e-. -a-. дауыссыз дыбыс 8.Етiстiктiң бұйрық райы етiстiк негiзiне ... жiктеулерде тең болады. II,III, IV I,III, II I,II, IV III,IV II, III 9. Үшiншi жiктеудегi императив жекеше түрiнiң жалғауы: -i -е -а -te -ite 10. 2-шi жiктеудегі етiстiк негiзi ... дыбысына аяқталады. -u- -a- -i- -e- -o- 12. Сабақты қорытындылау. 2 мин 2%) Студенттердің білім деңгейін бағалау және түзеу. Әр студентке сабақта алған бағасы айтылады, жіберілген кемшіліктер талқыланады. 13. Үйге тапсырма беру. 2 мин 2%) Н-1 §20, §23 сөздікке жазу, жаттау. жүктеу/скачать 7,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||