4-СӨЖ: Көне түркі тілдеріндегі санау тәсілі
жүктеу/скачать 134,22 Kb. Pdf көрінісі
|
4-СӨЖ Көне түркі тілдеріндегі санау тәсілі
| «Кодекс Куманикуста» :
жинақтық сан есімдерді жасауда ең жиі қолданылатын жұрнақтарға: -ов/- өв, -ар/-ер, -шар/-шер жатады. Мысалы: үчөв-үшеу, алтышар-алтау, үчер-үшеу. Жинақтық сандар бұл ескерткіште кейде түбірге –лық/-лік, - луқ/-лүк жалғану арқылы жасалады: үчлүк, төртлік. болжалды сан есімдерді жасауда, біріншіден, түбір сөзге –ар/-ер жұрнағы жалғану арқылы жасалса, екіншіден, есептік сан есімдердің басқа сөздермен (көбіне сілтеу есімдігі мен шылау) тіркесіп келуі арқылы жасалады: бірер, бір анча- бір қатар т.б. Бөлшектік сан есімдер ескерткіштерде үлүгі (бөлегі), сыңар (жарты) сөздері арқылы беріледі: Ікі үлүгі атлуғ ерті, бір үлүгі йадағ ерті; Бізінте ікі үчү суңарча артуқ ерті – Бізден екіүш (сыңар) есе артық еді. «Кодекс Куманикуста» бөлшектік сан есімдердің мағынасын беретін сөздер: йарум, йарым (жарым), бучуқ, манас (бөлік), түн бучуқытүннің жарымы, түннің екінші жартысы. Топтық сан есімнің жұрнақтарын қазақ, қырғыз, өзбек тілдерінде –дан, -ден, -тан, тен (екіден, бирден, учтадан); татар, құмық, түрік, ноғай тілдерінде –шар, -шəр, -ар, -əр, –сар, -сер, -ар, - ер (унар, алтышар); хақас тілінде -лар, -лер, -ар, -ер (пірер, алтылар); якут тілінде –лыы, -лии, - луу, -лүү, -тыы, -тии, -туу, -түү, - дыы, -дии, -дуу, -дүү, -ныы, -нии, - нуу, - нүү (биирдии, үстүү) ретінде топтап көрсетуге болады. |