5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3-деңгейлі СМЖ құжаты	УМКД	УМКД 042-16.1.32/03-2013
УМКД «Когнитивтік лингвистика » пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар	______2013 жылғы № 3 басылым

2013

1 Глоссарий

2 Дәрістер

3 Практикалық сабақтар

4 Студенттердің өздік жұмысы

ГЛОССАРИЙ

1.Когнитивтік лингвистика (лат cognition – білім, түсінік, көзқарас) ‑ тіл біліміндегі бағыт. Тілді игеру. Табиғи тіл механизмін түсіндіру үшін білім жинау, қолдану және оны түсіну моделін құру тұрғысынан зерттеу.

2.Антропоцентризм.(гр.anthropos-«адам»,лат.centrum-орталық)-адам феноменін Ғаламның басқа да феномендеріне қарсы қоя отырып,адамды ғаламның орталығы ретінде танытатын,дүниедегі болып жатқан процестердің мақсатын адам факторымен байланыстыратын ғылыми бағыт.

3. Когниция – адам санасындағы білім арқылы көрініс табатын ақпараттар жүйесі.

4. «Фондық білім» дегеніміз-тілдік ойлау әрекетіндегі (речемыслительная деятельность) тәжірибенің вербалданған көрінісінің (фрагментінің) коммуникативтік бірліктердің (мәтіндердің) кейбіреулерімен байланысы.

5.Концепт – ұжымдық білімнің бірлігі, сана (жоғары рухани құндылықтарға жол ашушы) этномәдени ерекшелігі бар тілдік бірлік ретінде таңбаланады.

7. Фрейм-санада концепт түзеуші оқиға бірліктерінің бірінен кейін бірінің жүйелі, тәртіпке сай өтілуін қадағалайтын ақпараттар жинағы, концептілік жүйенің құрылымдық элементтерін танытатын қарапайым нобай.

10. Скрипт –қалыптастыратын басты элемент фрейм. Скрипттің санадағы көрінісі – сценарий құрылымының кеңейтілген формасы, концептілік, мәтіндік құрылымның бір типі.

11. Ойсурет – концепт қалыптастыру операциясының ең күрделі формасы.Концепт құрайтын элементтерді санада метафоралау,яғни суреттеу тәсілі.

12. Ассоцицация-дүниені тануда адам санасындағы алғаш пайда болатын діндік сигналдар,білім берудің бір түрі.Ассоцицация арқылы тану-бұрынғы тәжірибелер мен жаңадан қабылданған түсініктер арасындағы байланыс.

13. Стереотип-нақты бір феноменге қатысты концептіні түсіндірудегі оның ішкі валенттілік байланыстарын жинақтап ұйымдастыратын ментальді-тілдік құрылым.Демек,стереотип-адам санасында туындайтын дүние бейнесінің бір үзігі.Яғни әрбір тіл бірлігінің бойынан стереотиптік таңбаны тануға болады.

ДӘРІСТЕР

№1 модуль Когнитивтік лингвистика-жеке ғылым саласы .

№1 дәріс тақырыбы: Когнитивтік лингвистиканың зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері.

1. 
   Когнитивтік лингвистиканың зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері.
   

3. Когнитивтік лингвистикаға қатысты ғалымдардың пікірлері.

Когнитивтік лингвистика – тілдің танымдық теориясы мен танымдық қызметін зерттеп, адамзат білімінің түзілуі мен оның қызмет болмысын қарастырады.Когнитивті лингвистиканың зерттеу нысанына сондай-ақ концептілер жатады. Олар концептілік жүйе құрап, өзіндік белгілермен ерекшеленетін концептуальды кеңістікті құрайды.

1.Когнитивтік ғылымның негізгі пәні – адам санасы мен оның технологиялық ойлауы.

2. Когнитивтік лингвистика – тілдің танымдық теориясы мен танымдық қызметін зерттеп, адамзат білімінің түзілуі мен оның қызмет болмысын қарастырады.

Бақылау сұрақтары:

1. Когнитивті лингвистиканың зерттеу нысанына, мақсаты мен міндеттеріне не жатады?

2. Когнитивтік лингвистиканың жеке ғылым саласы ретінде қалыптасуы мен дамуының өзіндік ерекшеліктерін неден көреміз?

3. Когнитивтік лингвистика пәнін зерттеу нысанын айқындауға қатысты қатысты ғалымдардың пікірлері мен көзқарастары қандай ?

1.Жаманбаева Қ.Ә.Тіл қолданысының когнитивтік негіздері.-А.,1998

2.Манкеева Ж. Қазақ тілін зерттеудің когнитивтік негіздері.Тілтаным., 2004.№1

3.Маслова В.А. Когнитивная лингвистика.-М,. 2003.

1. Тіл біліміндегі антропоөзектік бағыт.

2. Тіл біліміндегі жаңа ғылыми бағыттардың қайнар көзі, шығу арнасы.

3. Когнитивтік лингвистиканың пайда болуының алғышарттары.

4. Когнитивтік лингвистика бағытына қатысты алғашқы еңбектер мен зерттеулерге шолу.

Антропоцентризм (гр.anthropos-«адам», лат.centrum-орталық) - адам феноменін ғаламның басқа да феномендеріне қарсы қоя отырып, адамды ғаламның орталығы ретінде танытатын, дүниедегі болып жатқан үдерістердің мақсатын адам факторымен байланыстыратын ғылыми бағыт.

Тіл біліміндегі жаңа ғылыми бағыттардың қайнар көзі, шығу арнасы Еуропада В.Гумьболдтың линго-философиялық тұжырымдамаларынан, ал Америкада Ф.Боас, Э.Сепир, Б.Л.Уорфтардың көзқарастарынан бастау алады.

Ресейлік филологиялық және тілтанымдық дәстүрді жалғастырушы Н.И.Толстой,Н.Топоров, В.В.Воробьев,А.Вежбицкая, Ю.С.Степанов, А.Д.Арутюнова,В.М аслова т.б ғалымдардың зерттеулерінде ақиқат шындық болмыс, халық тарихы, ел тарихы, дүниетаным, рухани және материалдық мәдениеттің құрамдас бөліктерін құраушы ұлттық құндылықтар жүйесі тіл құрылымының танымдық астарымен,таңбалық сипатымен,тілдік бірліктердің ұлттық-мәдени семантикасымен тығыз байланыста сарапталады.

«Когнитивті грамматика» термині 1975 ж. Дж.Лакофф пен Г.Томпсонның «Когнитивтік грамматиканы ұсынамыз» атты мақаласында қолданылған. 1990 ж. орта шеніңде Еуропада алғаш рет когнитивті лингвистика оқулықтары шыға бастады. Ф.Унгерер мен Х.И Шмидтің «Когнитивті грамматикаға кіріспе»,(1996 ж), Б. Хайне «Грамматиканың когнитивті негіздері» (1997 ж.). Орыс тіл білімінде когнитивті грамматика ұғымы В.И Герасимованың (1985 ж) мақаласында беріледі.

1995ж. «Язык и интеллект» аударма жинағы басылып шықты. Орыс тіл білімінде когнитивті лингвистикаға өзіндік үлес қосқан ғалымдар, зерттеушілер Н.Д Арутюнова, Е.С. Кубрякова, Ю.С. Степанов болды.

1. Антропоөзек - адамды ғаламның орталығы ретінде танытатын, дүниедегі болып жатқан үдерістердің мақсатын адам факторымен байланыстыратын ғылыми бағыт.

2. Тіл біліміндегі жаңа ғылыми бағыттардың шығу арнасы Еуропада В.Гумьболдтың линго-философиялық тұжырымдамаларынан бастау алады.

3. Ресейлік тілтанымдық дәстүрді жалғастырушы Н.И.Толстой, В.В.Воробьев,А.Вежбицкая, В.Маслова т.б ғалымдардың зерттеулерінде ақиқат шындық болмыс, халық тарихы, ел тарихы, дүниетаным т.б. сарапталады.

1. Когнитивтік лингвистикадағы адамның рөлі мен маңызы қандай?

2. Тіл біліміндегі антропоцеөзектік бағыт дегеніміз не?

3. Когнитивтік лингвистиканы зерттеген ғалымдар кімдер?

1.Жаманбаева Қ.Ә.Тіл қолданысының когнитивтік негіздері.-А.,1998

2.Манкеева Ж. Қазақ тілін зерттеудің когнитивтік негіздері.Тілтаным., 2004.№1

3.Маслова В.А. Когнитивная лингвистика.-М,. 2003.

4.Маслова В.А. Лингвокультурология.-М., 2001.
№3дәріс тақырыбы: Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл біліміндегі көрінісі.

1.А. Байтұрсыновтың таным негіздеріне қатысты ой тұжырымдары.

2. М.Жұмабаевтың тіл, ой, сана арқылы адамзаттың даму үдерісін сипаттауы.

3. Қ.Жұбановтың тіл адамды, өмірді зерттеп танудың көрсеткіші екендігі жөніндегі пікірлері.

4. С.Аманжолов және оның таным үдерісі туралы көзқарастары.

Ахмет Байтұрсынұлы өзінің филология саласындағы еңбектерін әдебиет танытқыш және тіл танытқыш деп үлкен екі салаға топтастырған. Алдыңғы топқа қазақ әдебиеті туралы еңбектері, ал соңғысы қазақ тілі жөніндегі жазғандары кірген. Ол қазақ тілін жеке пән, ғылым ретінде қалыптастыру, жүйелі түрде оқыту, қалыптастыру мақсатымен үш кітаптан тұратын «Тіл құрал» атты оқулықтар сериясын жариялады. Ахмет Байтұрсынұлы «Тіл құрал» дейтін жалпы атпен үш кітап жазды. Олар: «Дыбыс жүйесі мен түрлері», «Сөз жүйесі мен түрлері» және «Сөйлем жүйесі мен түрлері».

XX ғасырдың 20-30 жылдарында педагогика, психология саласында өзінің соны да сындарлы пікірлерімен көрінген ағартушы, ақын, жазушы, аудармашы Мағжан Жұмабаевтың орны ерекше. Ағартушы Мағжан Жұмабаев «Педагогика», «Бастауыш мектепте ана тілі», «Сауатты бол» т.б. оқулықтарын жазды.

Қазақ тіл білімінің негізін салушы аса көрнекті ғалым, тұңғыш қазақ филолог–профессоры , ірі педагог–ағартушы 1936 жыл Қ.Жұбановтың аса мол жемісті жылдарының бірі болды. Бұл жылы оның «Қазақ тілінің грамматикасы. І бөлім. Жалпы морфология» деп аталатын кітабы жарыққа шықты. Білім аясы кең, қазақ тілінің шын жанашыры болған Қ.Жұбановтың қаламына әдеби тіліміздің даму мәселелері де үйірілмей қалмады. Бұған бір–екі мақаласы куә. Оның бірі – «Абай қазақ әдебиетінің классигі». Бұл еңбегі аяқталмай қалған. Ол -Абай туралы жазылған тұтас кітаптың үзіндісі.

С.Аманжоловтың ғылыми мұрасы қазақ тіл білімінің қалыптасып, дамуына зор үлес қосты. Атап айтқанда, «морфология, синтаксис», «Қазақтың әдеби тілі», «Қазақ әдеби синтаксисі», «Қазақ әдеби курсы», «Вопросы диалектологии и истории казахского языка» т.б.

Сәрсен Аманжоловтың да тілтанымдық зерттеулері лингвистиалық талдаулардың өзгеше амалын құрайды, себебі автор тілдік құралдар табиғатын анықтауда құрылымдық мәнбілерді адамның ішкі ойлау, қабылдау, тану мүмкіндіктерімен, сыртқы қоғамдық–мәдени негіздерімен шебер сабақтастыра білді .

1. А. Байтұрсынұлы «Тіл құрал» дейтін жалпы атпен үш кітап жазды. Олар: Дыбыс жүйесі мен түрлері, сөз жүйесі мен түрлері және сөйлем жүйесі мен түрлері.

2. Ағартушы М.Жұмабаев «Педагогика», «Бастауыш мектепте ана тілі», т.б. оқулықтарын жазды.

3. Қ.Жұбановтың 1936 жылы«Қазақ тілінің грамматикасы. І бөлім. Жалпы морфология» деп аталатын кітабы жарыққа шықты.

1.А.Байтұрсыновтың таным негіздеріне қатысты ой-тұжырымдары мен көзқарастары туралы не білесің?

2.М.Жұмабаевтың еңбектерінде тіл, ой, сана арқылы адамзаттың даму үдерісін сипаттауы қалай көрінеді?

3. Қ.Жұбановтың тіл адамды, өмірді танудың көрсеткіші екендігі жөніндегі пікірлері қандай?

4.С.Аманжоловтың таным үдерісі туралы көзқарастары қалай берілген?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Байтұрсынов А.Тіл тағылымы,-А,1992.
   
2. 
   Жұбанов А.Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер,-А,1966.
   
3. 
   Аманжолов С.Қазақ тілі теориясының негіздері,2002.
   
4. 
   Жұмабаев М. Педагогика. Алматы, «Ана тілі», 1992.
   
5. 
   Оразалиева Э.Когнитивтік лингвистика:қалыптасуы мен дамуы,-А,2007.
   

№4дәріс тақырыбы: Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл біліміндегі көрінісі.

1.Қазіргі когнитивтік лингвистиканың дамуы жайлы ғылыми еңбектерге шолу.

2. Когнитивтік лингвистиканың қалыптасуы мен дамуына үлес қосқан ғалымдардың еңбектері.

М.Т.Күштаеваның «Тары концептісінің семантикалық құрылымы мен лингвомәдени мазмұны» атты зерттеуі «Тары» сөзіне қатысты тұрақты тіркестер, коннотациялық мағыналарды айқындауға негізделіп, тілді ұлттық психологиялық таныммен сабақтастыра қарастыруға бағытталған еңбек болып саналады.

Келесі еңбектің бірі - Ә.Әмірбекованың «Концептілік құрылымдардың поэтикалық мәтіндегі вербалдану ерекшелігі (М.Мақатаев поэзиясы бойынша)» атты диссертациясы. Ғалым өз жұмысына концептілік құрылымдарға және ақын М.Мақатаевтың танымдық болмысын «Өмір» концептісінің негізінде талдау жасап, «Көркемдік сана», «Когнитивтік модель», «ассоцация», «бейне» т.б. ұғымдарға поэтикалық мәтіннен мысалдар келтіре отырып саралады.

2007 жылы Э.Н.Оразалиеваның «Когнитивтік лингвистика: қалыптасуы мен дамуы» атты монографиясы жарық көріп, зерттеуші өз еңбегінде қазақ тіл біліміндегі когнитивтік бағыттың қалыптасу, даму алғышарттарын ғылыми теориялық тұжырымдарға сүйене отырып қарастырады.

1. Кейінгі онжылдықтар белесіндегі зерттеулер этносты, ұлт мәдениетін тіл арқылы анықтауды негізгі қағида етеді.

2. Тілді тұтынушы ұлтты алғашқы орынға қоятын лингвистикадағы антропоөзектік парадигма өз аясында жаңа бағыттарға жол ашуда.

Бақылау сұрақтары:

1.«Тілтану» ұғымының қалыптасу парадигмасын қалай топтастыруға болады?

2.Қазіргі кездегі когнитивтік лингвистиканың дамуы мен қалыптасуына қатысты қазақ ғалымдарының қандай ғылыми еңбектері мен диссертациялары бар?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Оразалиева Э.Когнитивтік лингвистика:қалыптасуы мен дамуы,-А,2007.
   
2. 
   Ақбердиева Б.Когнитивтік лингвистика,-А,2009.
   
3. 
   Жаманбаева Қ. Тіл қолданысының когнитивтік негіздері. А., 1998.
   

№2 модуль. Тілдің универсалды табиғаты және когнитивтік лингвистика.

1. 
   Тілдің универсалды табиғаты және когнитивтік лингвистика.
   
2. 
   Психолингвистика және когнитивтік лингвистика.
   

Антропоөзектік парадигма өз шеңберінде лингвомәдениеттану, когнитивтік лингвистика, лингвопсихология сияқты жаңа бағыттарға жол ашады. Антропоцентристік бағыттағы зерттеулер төмендегідей когнитивтік құрылымдарға ерекше мән беред і: қабылдау, ойлау, тіл, есте сақтау т.б.

Адамның тілге, тілдің адамға өзара ықпал етуінен туындаған осы салалардың әрқайсысының өзіндік зерттеу нысаны, тәсілдері, қолданылу аясы бар. Қазіргі тіл білімінде әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, лингвомәдениеттану, этнолингвистика салалары тілді антропологиялық бағытта қарастыруда.

Соңғы онжылдық ішіндегі психолингвистикалық еңбектерді талдай келе, психолингвистиканың когнитивтік психология, когнитивтік лингвистика, жасанды интеллект, сонымен қатар, прагматика саласындағы зерттеулердің ортақ мәселені қарастыратынын байқауға болады.

1.Антропоөзектік парадигма өз шеңберінде лингвомәдениеттану, когнитивтік лингвистика, лингвопсихология сияқты жаңа бағыттарға жол ашады.

2. Соңғы онжылдық ішіндегі психолингвистиканың когнитивтік психология, когнитивтік лингвистика, жасанды интеллект саласындағы зерттеулердің ортақ мәселені қарастыратынын байқауға болады.

Бақылау сұрақтары:

1.Тілдің универсалды табиғаты және когнитивтік лингвистиканың өзара байланысы жайлы не білеміз?

2. Психолингвистика мен когнитивтік лингвистиканың байланысы неден

көрінеді?

1.Оразалиева Э.Когнитивтік лингвистика:қалыптасуы мен дамуы,-А,2007.

2.Ақбердиева Б. Когнитивтік лингвистика,-А,2009.

3. Жаманбаева Қ. Тіл қолданысының когнитивтік негіздері . А., 1998.

4.Манкеева Ж. Қазақ тілін зерттеудің когнитивтік негіздері //Тілтаным, 2001, № 1.
№6дәріс тақырыбы: Когнитивтік лингвистиканың басқа ғылымдармен байланысы.
1. Этнолингвистика және танымдық тіл білімі.

2.Лингвомәдениеттанымның когнитивтік лингвистикамен байланысы.

Қазақ тіл білімінде алғаш рет «этностық таным» мәселесін көтере отырып,Ә.Қайдар халық пен тіл ұғымдарының ортақ мүддесін «этностың шығу тегін, қауым ретінде қалыптасу үдерісін ғана емес, сонымен қатар оның тілінде қалыптасқан деректер арқылы болмысын паш ете білумен сабақтастырады.

1.Этнолингвистика – этнос болмысын оның тілі арқылы танып-білу мақсатынан туындаған тіл білімінің жаңа да дербес саласы.

2. Лингвомәдениеттану тіл мен мәдениеттің өзара байланысын зерттейді.

3. Когнитивтік лингвистика адамның менталитетімен, білімімен байланысты болса, лингвистикалық мәдениеттану мәдениет пен тілдің ара қатынасына көңіл бөледі.

Бақылау сұрақтары:

1. Этнолингвистика және танымдық тіл білімінің зерттейтін ортақ мәселелері қандай?.

2. Лингвомәдениеттанудың когнитивтік лингвистикамен өзара байланысы неде?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Оразалиева Э.Когнитивтік лингвистика:қалыптасуы мен дамуы,-А,2007.

2.Ақбердиева Б. Когнитивтік лингвистика,-А,2009.

3.Ислам А. Ұлттық мәдениет контексіндегі дүниенің тілдік суреті. (салыстырмалы-салғастырмалы лингво-мәдени сараптама): филол.ғыл.док. дисс. –Алматы, 2004.
№7дәріс тақырыбы: Когнитивтік лингвистика және терминология.
1. Терминдерді когнитивтік лингвистика тұрғысынан қарастыру.

2. Когнитивтік лингвистиканың терминологиялық жүйесі мен терминнің концептуалды құрылымы.

3. Когнитив лингвистикаға қатысты терминдер («Сана», «когниция», «ментальділік»).
Когнитивтік лингвистика терминдерді зерттеуде жаңа бағыттарға жол ашады. Өйткені бұған дейінгі дәстүрлі семантикалық, жүйелі – құрылымдық парадигмалар жоққа шығарылмай, қайта керсінше, терминологиялық үдерістерді жаңа тұрғыдан зерттеп ұғынуға ұмтылыс жасайды.

Термин тілдің ерекше негізін құрайды, себебі, терминсіз, терминологиялық жүйесіз бірде – бір ғылымның, техникалық, кәсіби, өндірістік саланың дамуы мүмкін емес. Яғни, терминдерде әлем түсінігі жайлы арнайы білім, ұғымдар қамтылған, сонымен қатар, терминдер адамның ойлау қабілетінің, танымның, ақиқат шындықтың бейнеленуі мен көрінісінің ерекше бір түрдегі негізін сипаттайды.

Ғылымның қай саласына назар аударсақ та, сол саланың қаншалықты деңгейге жетіп, қаншалықты дәрежеге көтерілгені терминологиялық жүйесінен көрініп тұрады.

Терминдердің концептуалдық құрылымын анықтауда ұғым мен мазмұн мәселесінің маңызы зор. Себебі терминнің концептуалды құрылымы дегеніміз – белгілі бір ұғымдық сала иелерінің коммуникативтік байланысын қамтамасыз ететін референциялардың инвариантты жүйесі, концептуалды құрылымды тіл жүйелері мен арнайы ұғымдар арасын байланыстыратын негізгі буын деп қарастыруға болады.

1. Когнитивтік лингвистика терминдерді зерттеуде жаңа бағыттарға жол ашады.

2. Термин тілдің ерекше негізін құрайды, себебі, терминсіз, терминологиялық жүйесіз бірде – бір ғылымның, техникалық, кәсіби, өндірістік саланың дамуы мүмкін емес.

Бақылау сұрақтары:

1.Терминдерде әлем түсінігі жайлы арнайы білім, ұғымдар қалай қамтылған?

2. Когнитивтік лингвистиканың тірек терминдеріне қай терминдер жатады?

3. Терминнің концептуалды құрылымы дегеніміз не?

1. Оразалиева Э, Когнитивтік лингвистика: қалыптасуы мен дамуы.А., 2007.

2. Жаманбаева Қ. Тіл қолданысының когнитивтік негіздері: эмоция, символ, тілдік сана. – А.,1998 .

3. Манкеева Ж. Қазақ тілін зерттеудің когнитивтік негіздері. – Тілтаным, Алматы, 2002ж. ‑ №4

2. Терминдердің концептуалдық құрылымы.

Терминдер ұлттың, халықтың тәжірибесін,қоғамдағы адамдардың бір – бірімен байланысын, шаруашылығын, рухани, метериалды мәдениетін т.б. концептуалдық ғылым кешенін де өз бойына жинақтайды.

Ғылымның қай саласына назар аударсақ та, сол саланың қаншалықты деңгейге жетіп, қаншалықты дәрежеге көтерілгені терминологиялық жүйесінен көрініп тұрады. Терминдік ұғым, терминологиялық жүйе, терминологиялық өріс, жоғарыда айтқандай, көптеген басқа ұғымдармен, тәсілдермен бірге зерттеліп жүр. Соның ішінде термин мен концепті, терминология мен когнитивтік лингвистика ұғымдарының бір қатарда қаралуы, жаңа көзқарасты талап етеді.

Терминдердің концептуалдық құрылымын анықтауда ұғым мен мазмұн мәселесінің маңызы зор. Себебі терминнің концептуалды құрылымы дегеніміз – белгілі бір ұғымдық сала иелерінің коммуникативтік байланысын қамтамасыз ететін референциялардың инвариантты жүйесі, концептуалды құрылымды тіл жүйелері мен арнайы ұғымдар арасын байланыстыратын негізгі буын деп қарастыруға болады. Егер терминді тек жеке сөз ретінде ғана қабылдамай, оны белгілі бір терминологиялық жүйе бірлігі ретінде қабылдайтын болсақ, онда ол өзінің негізінде бүкіл сол жүйенің құрылымдық және мазмұндық жақтарын сипаттауымен қоса, онымен семантикалық қатынаста болуы тиіс. Яғни, бір жеке терминнің концептуалдық құрылымын айқындау арқылы сол терминологиялық жүйенің де концептуалдық құрылымын анықтауға болады.